Voedselprijzen. Grote bedrijven schrokken winsten op

“Mag ik alstublieft wat meer meneer?” Het zijn niet alleen de weeskinderen uit de tijd van Dickens die moeite hebben om aan voedsel te geraken. Miljarden mensen hebben te kampen met ofwel ondervoeding, slechte voeding of obesitas. Zelfs in de ‘ontwikkelde’ kapitalistische landen is het winstsysteem niet in staat om de mensen een evenwichtige voeding aan te bieden. Wat zijn de gevolgen van het kapitalisme op ons voedsel en wat denken socialisten hierover?

Dossier door Iain Dalton (uit weekblad ‘The Socialist’)

Prijzen swingen de pan uit

Momenteel wordt het leven van 18 miljoen mensen in de Sahel (in het westen van Afrika) bedreigd door een slechte oogst en hoge voedselprijzen. In 2011 berichtte de Voedsel en Landbouworganisatie van de VN dat de voedselprijzen op het hoogste niveau stonden sinds ze vanaf 1990 worden bijgehouden.

De Wereldbank schatte in 2010 dat ongeveer een miljard van de zeven miljard mensen ondervoed zijn of slechte voeding hebben. Elk jaar sterven er wereldwijd zes miljoen kinderen voor hun vijfde verjaardag als gevolg van slechte voeding.

De besparingsmaatregelen zorgden ervoor dat in 2011 een record aantal Britten beroep deed op voedselbanken, het ging om 129.000 mensen. De voedselprijzen in Groot-Brittannië zijn tussen juni 2007 en 2011 met 26% toegenomen, zo bevestigen overheidscijfers.

Droogte in de VS

Een van de factoren in de huidige prijsstijgingen is de droogte in de VS. De mediaberichten over de situatie in delen van de VS doen eerder denken aan Afrika. The Guardian schreef bijvoorbeeld: “Sommige halmen zijn tot volgroeid maar zonder dat er koren aan staat. Andere velden staan vol graanplanten die zo plat zijn als ananasbladeren. Sojabonen zouden op kniehoogte moeten groeien, maar komen nu amper tot aan de schenen.”

Zowat een derde van de VS is officieel een rampenzone. In juli berichtte het National Climatic Data Centre dat 55% van het Amerikaanse binnenland een gematigde tot extreme droogte kende. Er waren bosbranden in onder meer Utah en Colorado.

De Amerikaanse regering schat dat een derde van het graan en van de sojabonen in slechte staat is, op het terrein wordt de situatie nog slechter ingeschat. Een boer verklaarde in The Guardian: “Een deel zal niet geoogst worden omdat de kost van de oogst zelf er niet wordt uitgehaald.”

Op 23 juli bereikte de maïsprijs een recordprijs van 8 dollar per bushel, in 2006 was dat 2 dollar. Dit zal een effect hebben op de prijzen van onder meer melk en vlees, de meeste veevoeders bevatten immers maïs. Een aantal boeren zag zich gedwongen om hun veestapel te voederen met… snoepgoed.

Er wordt heel wat vee geslacht in de VS omdat de boeren de prijzen voor het veevoeder niet meer kunnen betalen. De verkoop van tractoren en landbouwmachines is in delen van het mid-westen met 70% afgenomen. Een verkoper verklaarde: “We hadden zelfs mensen die geld wilden geven om van onder hun contracten te geraken.”

Deze situatie in de VS volgt na de grootste droogte sinds 130 jaar in de regio rond de Zwarte Zee in Rusland. Dat haalde de graanprijzen al sterk omhoog. Naarmate de klimaatveranderingen leiden tot het vaker voorkomen van extreme weeromstandigheden zoals droogte, tsunami, overstromingen,… worden ook de vernietigende gevolgen hiervan op de voedselproductie gevoeld.

Aangezien 40% van de Amerikaanse maïs wordt gebruikt voor de productie van ethanol is er een hernieuwd debat over de kwestie van biobrandstoffen. Een aantal staten hebben meegedeeld dat de productie van ethanol en biodiesel tijdelijk wordt afgebouwd of zelfs stil gelegd. Op tal van topbijeenkomsten hebben de politici die de belangen van de grote bedrijven dienen al aangetoond dat ze niet in staat zijn om effectief op te treden tegen de machtige energiebedrijven.

Speculatie

Er zijn nog andere factoren die een rol spelen in het opdrijven van de voedselprijzen. Toen de banken in 2007-08 een diepe crisis kenden, volgde een golf van speculatie op toekomstige grondstoffenprijzen, waaronder ook voedselprijzen zoals suiker en vlees. De totale waarde van deze speculatie ging van 2 biljoen dollar in 2004 naar 9 biljoen in 2007. Grote speculanten gooiden zich op de grondstoffenzeepbel, wat niet enkel de prijzen de hoogte injoeg maar ook een deel van de toevoer (vooral in de ontwikkelende economieën) afsneed.

Speculanten hebben de nieuwe crisis aangegrepen met een massale gokcampagne rond voedselprijzen. Hun houding tegenover de stijgende prijzen werd samengevat door een fondsenbeheerder: “Het is alsof de grote geldkraan open gezet is”. (Bloomberg 23 juli)

Maar The Economist waarschuwde: “Hoge voedselprijzen wegen niet alleen zwaar op het inkomen van de armen, ze leiden ook tot meer politieke onrust.” In 2008 waren er voedselrellen in het westen van Afrika, Haïti, Marokko, Bangladesh, Filippijnen,… Na een algemene staking rond de broodprijzen in de Egyptische industriestad Malhalla werd het leger ingezet om brood te bakken en te verspreiden om het protest te stoppen.

Toen Tunesië en Egypte begin 2011 door een revolutionaire beweging werden opgeschrikt, was dit deels het gevolg van de stijgende voedselprijzen. Algerije had al een reserve van 800.000 ton graan opgebouwd en Indonesië legde een voorraad van 800.000 ton rijst aan – beide heersende elites wilden sociale onrust in hun landen immers vermijden.

De optie van een grote voorraad om onrust tegen te gaan, heeft heel wat beperkingen. De afgelopen jaren werden heel wat graanvoorraden afgebouwd omdat dit als overbodig werd gezien.

Er zijn ernstige bedreigingen voor de voedselproductie, in het bijzonder als gevolg van klimaatveranderingen en nog meer omwille van hoe voedsel wordt geproduceerd. De voedselindustrie wordt gecontroleerd door private bedrijven die enkel oog hebben voor de winsten en speculanten controleren de prijzen. Ondertussen hebben miljoenen mensen honger of zijn ze ondervoed. Ook in West-Europa neemt ondervoeding toe onder de armsten. Tegelijk zijn er miljoenen anderen met gezondheidsproblemen zoals obesitas, grotendeels het gevolg van ongezond (maar erg winstgevend) voedsel.

Wij willen dat voedsel onderdeel wordt van productie die op democratische wijze wordt gepland en gecontroleerd door de arbeiders en armen en dit met het oog op de belangen van de meerderheid van de bevolking. Als de kapitalistische winsthonger wordt weg genomen, is het mogelijk om honger de wereld uit te helpen.

Wij eisen:

• Voor het opzetten van comités met vakbonden en consumenten om de prijzen te controleren en de echte levensduurte te meten
• Open de boeken van de grote bedrijven die de voedselindustrie en de economie domineren zodat we een beeld krijgen van hun winsten, toplonen, bonussen,…
• Onmiddellijke verhoging van het minimumloon tot 1500 euro per maand om de prijsstijgingen de baas te kunnen. Substantiële verhogingen van pensioenen en andere uitkeringen zijn eveneens noodzakelijk als gevolg van de stijgende levensduurte. Er moet geïnvesteerd worden in een massaal programma van jobcreatie.
• Nationalisatie van de belangrijkste landbouw, distributie en groot- en kleinhandel bedrijven, naast de banken en financiële instellingen, met enkel schadeloosstelling op basis van bewezen behoefte
• Voor een grote en publieke investering in het onderzoek naar en de ontwikkeling van veilige, alternatieve bronnen van hernieuwbare energie. Voor de ontwikkeling van technieken die ecologisch schadelijke landbouwmethoden kunnen wegwerken.
• Voor een planmatige landbouwproductie en –distributie om voedzaam voedsel voor iedereen te voorzien en dit op een duurzame wijze in plaats van voor de kortetermijnwinsten van enkelen aan de top.