Het spook van de vergrijzing verdreven

Gilbert De Swert is het voormalige hoofd van de ACV-studiedienst. Het boek ‘Het pensioenspook’ bevat een aantal belangrijke argumenten en cijfers in de discussie over pensioenen. Met de standpunten van de auteur zijn we het zeker niet altijd eens, hij blijft het Generatiepact verdedigen, laat uitschijnen dat de problemen van armoede onder gepensioneerden worden overdreven en hij pleit voor een 40-jaar durende loopbaan waarmee eigenlijk de pensioenleeftijd van 65 jaar wordt losgelaten.

Recensie door Geert Cool uit de novembereditie van ‘De Linkse Socialist’

De Swert schreef eerder onder meer het boek ’70 grijze leugens’ (zie onze recensie) waarin hij brandhout maakte van diegenen die een vergrijzingscatastrofe voorspelden. In dit boek gaat hij verder op dit thema in. De Swert heeft een vlotte pen en maakt er een zaak van om ter plaatse nieuwe termen en woordspelingen uit te vinden. Hierdoor dreigt de vorm het soms op de inhoud te halen, de gepensioneerde ACV’er moet dringend ook fictie gaan schrijven.

Rond een aantal cruciale argumenten in het pensioendebat brengt De Swert nuttige argumenten en cijfers aan. Hij stelt terecht vast dat het niet mogelijk is om exacte voorspellingen over een termijn van 25, laat staat 50 jaar te maken. Wie had 25 jaar geleden kunnen voorspellen dat internet een dergelijke rol zou gaan spelen? Hoe kunnen we dan exacte vooruitzichten hebben voor hoe de economische situatie er binnen 50 jaar zal uitzien.

Maar zelfs de cijfers van de Vergrijzingscommissie relativeren het ‘vergrijzingsprobleem’. Volgens deze cijfers zijn er vandaag voor alle 100 werkenden 139 niet-werkenden, dat aantal zou toenemen tot 144 in 2030 en 152 in 2060. Dat is een stijging met amper 8%. De sociale zekerheid zou tegen 2030 12,9 miljard euro extra nodig hebben, of 3,8% van het huidige bbp. Tegen 2060 wordt dat 19,1 miljard of 5,6% van het huidige bbp. Dat betekent dat ieder jaar 380 miljoen euro extra nodig is of 0,11% van het bbp. Dat relativeert het probleem, maar de auteur wijst er terecht op dat het niet mogelijk is om exacte voorspellingen te doen voor 2030 of 2060.

Waar wel betrouwbare cijfers over beschikbaar zijn, is over de toename van de productiviteit de afgelopen jaren alsook over andere factoren zoals de ontwikkeling van de bevolkingssamenstelling en de gemiddelde leeftijd. Een argument dat door de voorstanders van een hogere pensioenleeftijd en lagere wettelijke pensioenen steevast over het hoofd wordt gezien, is dat van de toenemende arbeidsproductiviteit. We leven misschien langer, maar in de periode dat we werken produceren we ook een pak meer. Op een goede 20 jaar tijd produceren we de helft meer. Met een productiviteitsstijging van 1,5% per jaar, verdubbelt de productiviteit tegen 2060.

De tweede en derde pensioenpijlers zijn nog bijzonder beperkt tegenover het wettelijk pensioen, maar het is een sluipende privatisering. De afgelopen jaren waren er amper loonsverhogingen en werd steeds meer gegrepen naar stelsels als pensioenfondsen, ecocheques, maaltijdcheques,… als compensaties die niet aan de sociale zekerheid bijdragen maar in feite wel loon zijn. De Swert verwijst naar sociaal secretariaat SD Worx dat 32 verschillende stelsels telde.

Een aanvullend pensioen via een fonds is doorgaans nog beperkt qua omvang. Het bevat ook ernstige risico’s bij financiële turbulentie. De verliezen van de pensioenfondsen in de OESO-landen waren in de financiële crisis van 2008 immens: de beleggingen verloren gemiddeld 24,1% van hun waarde. Ierland was een uitschieter met 37,5%. In ons land zijn aanvullende pensioenen slechts goed voor 14% van de pensioenen. De fiscale voordelen kosten de gemeenschap 1 tot 3% van het bbp.

Terecht stelt De Swert dat de vraag naar middelen er ook een is naar de verhouding tussen arbeid en kapitaal. Hij haalt Franse cijfers aan: in 1980 waren dividenden goed voor 4,2% van de loonmassa, in 2008 was dat 12,9%. “Anders gezegd: Franse werknemers werkten toen 72 uren in een jaar voor de aandeelhouders, nu 189 uren”. De afgelopen jaren is er steeds minder aan sociale zekerheid besteed: in 1980 ging 20,7% van het bbp naar sociale zekerheid, sinds 1990 is dat nog 18 tot 19%.

Om tot een herverdeling van de middelen te komen, stelt De Swert voor om de stijgende productiviteit aan te grijpen om de sociale zekerheid meer middelen te bezorgen en om de arbeidstijd te verminderen (een 4-dagenweek) zodat een volledige tewerkstelling mogelijk wordt.

Er zijn echter ook een aantal pijnpunten in het boek van De Swert. Zo lijkt hij het bestaan van armoede onder gepensioneerden te minimaliseren. De cijfers van Jos Berghman noemt hij overdreven. De Leuvense prof becijferde dat het gemiddelde rustpensioen van een werknemer in 2007 1.030 euro per maand bedroeg. Maar liefst 21,6% van de 65-plussers heeft een armoederisico. De Swert doet dit af als een gemiddelde dat niets zegt en bovendien zouden de laatste regeringen de laagste pensioenen voldoende hebben opgetrokken en nog eens welvaartsvast gemaakt hebben. De Swert haalt het aan om het Generatiepact nog eens te verdedigen. Opvallend is dat hij het standpunt van de vrienden van Okra blijkbaar niet volgt. Die betoogden in september nog tegen de lage pensioenen, de armoede onder gepensioneerden en ze eisten een aanpassing van het welvaartsmechanisme dat “onvoldoende is”.

Een tweede probleem is dat De Swert in zijn boek in de praktijk pleit voor het loslaten van de pensioenleeftijd van 65 jaar en dat wil vervangen door een loopbaanvereiste van 40 jaar. Waarom doet een vakbondsman voorstellen over hoe onze rechten worden afgebouwd? Verder houdt De Swert er in zijn boek geen rekening mee dat een langdurige recessie mogelijk is. Wat zou dit betekenen voor alle bestaande stelsels en sociale verhoudingen? Statistieken zullen die vraag niet beantwoorden, het zal afhangen van de strijd tussen arbeid en kapitaal. Dat element van strijd ontbreekt in het boek, maar het boek biedt wel een aantal interessante argumenten in onze strijd voor een menswaardig pensioen voor iedereen.

“Het pensioenspook” van Gilbert De Swert is uitgegeven bij EPO en kost 18,50 euro