Your cart is currently empty!
Het kapitalisme-debat. Deel 2: reële trends rond mentaal welzijn genegeerd
Gisteren publiceerden we het eerste deel van dit dossier. Daarin werd ingezoomd op de armoedecijfers. Vandaag het tweede deel.
Door Peter Delsing
De Ceulaer laat in zijn artikel enkele experten aan het woord die moeten aantonen dat er van een groeiende mentale crisis geen sprake kan zijn. Het niveau van depressies zou niet hoger liggen dan de historische gemiddelden. Rond de explosie aan burn-outs haalt De Ceulaer redenen aan om het belang daarvan te minimaliseren. Mensen ervaren minder een taboe rond mentaal welzijn en daardoor wordt er gewoon meer gerapporteerd. Bij de meting ervan kan je allerlei vragen stellen, etc.
Het zit De Ceulaer vooral dwars dat critici van het neoliberalisme zoals psycholoog Paul Verhaeghe beweren dat dit systeem groeiende mentale problemen in de hand werkt, terwijl dat volgens De Ceulaer feitelijk niet het geval is. Verhaeghe zegt: het neoliberale kapitalisme is schuldig. De opiniemaker van de liberale De Morgen meent: nee, “we” zijn welvarender dan ooit en er is geen reden om aan te nemen dat het kapitalisme ons ongelukkig of mentaal zieker maakt. Of zoals De Ceulaer het stelt: “De percentages blijven hetzelfde: ongeveer 4,4 procent van de wereldbevolking is op dit moment depressief, zo’n 3,6 procent kampt op dit moment met een angststoornis.” (12)
Historisch onderzoek kan echter niet voorbijgaan aan de specifieke, recente gevolgen van asociaal beleid, zoals in België met het meer en meer onmogelijk maken van vervroegd pensioen de laatste 10 jaar. Arbeidsongeschiktheid omwille van depressie of burnout nam tussen 2016 en 2020 toe met maar liefst 40% in België, tot 112.000 mensen. (13) Dit artikel van VRT NWS haalt, in tegenstelling tot de reeks sceptici en wegmasseerders van maatschappelijk onbehagen die De Ceulaer in stelling brengt, wel een verband aan met neoliberaal asociaal beleid: “Als mensen minder makkelijk met brugpensioen kunnen gaan, zien we de gevolgen in andere systemen”. Volgens een studie uit 2019 van de KU Leuven blijkt verder dat 9,5% van de werknemers in Vlaanderen risico op burn-out loopt en is daarnaast 7,6% wellicht al opgebrand. (14) “Werkbaar werk” is voor velen niet bereikbaar in de kapitalistische race naar winst en productiviteit. Maar bij de opiniemakers van de links-liberale De Morgen weten ze nog niet of we in België kampen met een burn-out probleem.
Naast het moedwillig uitwissen van specifieke trends zoals recent in België, gaat De Ceulaer nogal lichtzinnig om met de internationale crisis van mentaal welzijn onder jongeren, vooral sinds 2010. Dat wil zeggen: na een economische en financiële crisis die jongeren het hardst van al trof. Lagere lonen voor jongeren, doorgedreven flexibiliteit, interimjobs en de gig-economie – een ander woord voor onregelmatig werk – deed bij vele tieners en twintigers de ogen open over dit kapitalistische systeem, dat zich op tal van vlakken tegen hen en hun toekomst keerde. Of het nu gaat om een degelijk inkomen, de kost van wonen, de kost van ontspanning en uitgaan … Maar liefst 37% van de jongeren onder de 30 in de eurozone werkt bijvoorbeeld met een tijdelijk contract. (15) Vooral in zuidelijk Europa is dit fenomeen extreem. Bouw zo maar eens je leven uit.
Het gebrek aan toekomst vertaalt zich in cijfers rond mentaal welzijn, zoals recent onderzoek in de VS, Groot-Brittannië en Frankrijk aantoont. Het aantal tieners in de VS dat akkoord is met de stelling “het voelt niet goed om te leven” ging van iets minder dan 5% in 1990 omhoog naar 11% in 2021. (16) In Frankrijk is het aantal jongeren van 15 tot 24 jaar met symptomen van depressie tussen 2014 en 2019 meer dan verdubbeld, van 4,2% naar 10,1%. Tijdens de pandemie in mei 2020 is dit aantal nog eens meer dan verdubbeld, naar 22%! (17)
Het artikel in de Financial Times dat deze trends samenvat, verwijst niet naar het effect van de economische crisis van 2008 op jongeren. Er wordt wel gewezen op de nadelige gevolgen van extreem smartphone-gebruik op vooral het mentale welzijn van jonge meisjes en iets minder bij jongens. Extreem gsm-gebruik lijkt gevoelens van vereenzaming te versterken.
Volgens Unicef “gaat het niet goed met de mentale gezondheid van jongeren”. Het stelt in een onderzoek uit 2021 dat “19% van de Europese jongens tussen 15 en 19 jaar te kampen heeft met geestelijke gezondheidsproblemen, en ruim 16 procent van de meisjes van dezelfde leeftijd.” (18) Door te doen alsof er niets aan de hand is met het mentale welzijn van een laag van uitgeperste werkenden en door de groeiende mentale crisis onder jongeren met scepsis te overladen en zo grotendeels onder de mat te vegen, geef je op grove wijze de slachtoffers van het systeem de schuld voor hun eigen problemen.
Met LSP, Campagne ROSA en Actief Linkse Studenten & Scholieren zeggen we: de woede, ontgoocheling en verbittering tegenover een kapitalisme dat geen toekomst biedt, zijn volkomen begrijpelijk en terecht. De meerderheid van de studenten in België, 72%, combineert vandaag – in tegenstelling tot 20 of 30 jaar geleden – een studentenjob en studies, voor 29% “om hun studies te kunnen betalen”. (19) Dit in een vastlopend kapitalistisch systeem dat jongeren financieel en qua klimaatverandering in een moeilijkere positie duwt dan die van de generaties die na de Tweede Wereldoorlog opgroeiden. Geef het systeem de schuld, niet haar slachtoffers! Weg met de echte “doemprofeten”: diegenen die ons willen aanpraten dat dit miserabele, van crisis naar crisis hinkende kapitalisme de enige mogelijke toekomst biedt. Laat ons samen strijden tegen het systeem dat onze levensstandaard, de planeet en het mentale welzijn op de helling zet en voor democratische planning van de immense rijkdommen en democratisch socialisme.
In De Ceulaers’ artikel wordt ook verwezen naar internationaal geluksonderzoek. De psycholoog Bram Vervliet (KU Leuven) wordt instemmend geciteerd: “Uit geluksonderzoek blijkt dat we almaar meer tevreden zijn met ons leven.” Dat zou wel eens meer het gevolg van het dominant worden van de neoliberale ideologie – en de sociaal-wenselijke antwoorden die die in de hand werkt – kunnen zijn, dan van een reële sociale trend. Het neoliberale model legt de verantwoordelijkheid voor maatschappelijk en persoonlijk “geluk” enkel en alleen bij het individu. Als je negatief antwoordt in zo’n “geluksonderzoek”, ligt het probleem dus bij jezelf. Terwijl de kapitalistische structuren al decennia met lagere lonen, grotere flexibiliteit, grotere armoede, tweeverdienerdwang, afbraak van openbare diensten, tekorten en wachtlijsten op tal van vlakken … sociaal falen.
Als je vandaag op zo’n opinie-onderzoek naar “geluk” positief antwoordt, is dat vanuit een kader waarbij een grotere groep door de neoliberale mantra van “persoonlijke verantwoordelijkheid” werd beïnvloed – en helaas misleid – dan in de jaren ’70 of ’80. Toen werd sociaal en persoonlijk welslagen nog meer vanuit vastlopende maatschappelijke structuren bekeken. Er bestond nog een socialistisch bewustzijn bij een bredere laag van de werkende klasse – breder dan de radicale linkerzijde en haar periferie – en zelfs bij een laag van intellectuelen. Zo’n opinie-onderzoek zegt dus niet noodzakelijk iets belangwekkends omdat het de sociaal-wenselijke antwoorden – in tegenstelling tot het reële “geluk” – er moeilijk kan uitfilteren.
Het “opinie-onderzoek” op het vlak van politieke verkiezingen is veel duidelijker. Hoe slagen de kapitalistische positivo’s erin om het stelselmatige diskrediet van de systeempartijen te verklaren? Zit het maatschappelijke onbehagen op dat vlak ook alleen maar “tussen onze oren”? Als de grote meerderheid van de bevolking werkelijk alleen maar de welvaart zag toenemen – en de maatschappij enkel vooruitgaat in grote lijnen – dan is de terugval in verkiezingen voor de liberale, christendemocratische en sociaaldemocratische machtspartijen volkomen onbegrijpelijk.
Overal in de westerse wereld geraakten – gelijklopend met de fase van neoliberaal verval sinds de jaren ’80 – de traditionele machtspartijen gediscrediteerd. Extreemrechts brak door, rechts en links populisme kregen een breed publiek. En nee, het sociale onbehagen zit niet tussen onze oren, zoals de propagandisten maar al te graag beweren. Net zoals de reële stijging van de levensstandaard na WOII tot aan de jaren ’70 de materiële basis was voor meerderheidssteun aan kapitalistische beleidspartijen, zo was de ondermijning van die levensstandaard en de lonen de materiële basis voor een groeiende verwerping van deze partijen.
Voetnoten
(12) “De doemprofeten hebben ongelijk: we worden niet angstiger en depressiever” – Joël De Ceulaer (De Morgen, 3/2/23) https://www.demorgen.be/meningen/de-doemprofeten-hebben-ongelijk-we-worden-niet-angstiger-en-depressiever~bb87a2be/
(13) “Aantal burn-outs en depressies blijgt stijgen” – Philip Heymans (VRTNWS, 17/5/21) https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2021/05/17/aantal-burn-outs-en-depressies-blijft-stijgen/
(14) “Een op de zes werkende Vlamingen kampt met burn-outklachten of loopt er risico op” – KU Leuven Nieuws, 19/3/19 https://nieuws.kuleuven.be/nl/2019/een-op-de-zes-werkende-vlamingen-kampt-met-burn-outklachten-of-loopt-er-risico-op
(15) “How Spain has taken on the problem of precarious work” – Sarah O’Connor (Financial Times, 4/4/23) https://on.ft.com/3ZGdpzc
(16) “Smartphones and social media are destroying children’s mental health” – John Burn-Murdoch (Financial Times, 10/3/23)
(17) “Crise sanitaire: hausse des syndromes dépressifs et des consultations pour ce motif” – Direction de la recherche, des études, de l’évaluation et des statistiques – Communiqué de Presse, 12/3/21 https://drees.solidarites-sante.gouv.fr/communique-de-presse/crise-sanitaire-hausse-des-syndromes-depressifs-et-des-consultations-pour-ce
(18) “Investeer in ons voor het te laat is” – Michaël Torfs (VRT NWS, 15/10/21) https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2021/10/15/zelfdoding-op-een-na-belangrijkste-doodsoorzaak-onder-europese-j/
(19) “Studenten werken vaker tijdens schooljaar” (De Standaard, 23/6/22) https://www.standaard.be/cnt/dmf20220623_94286441#:~:text=In%20Belgi%C3%AB%20werken%20studenten%20vooral,en%20zeven%20procentpunt%2C%20respectievelijk