Oorlog in Oekraïne leidt tot destabilisatie en politieke spanningen in Moldavië

Moldavië, het armste land van Europa, lijdt onder politieke en economische beroering als gevolg van de destabiliserende effecten van de oorlog in Oekraïne.

Artikel door Paul Smith (Alternatywa Socjalistyczna – ISA in Polen)

Een torenhoge inflatie, hoge energieprijzen, stroomstoringen, een enorme vluchtelingenstroom, straatprotesten in het najaar en toenemende nationale spanningen. Dat alles is de pro-EU regering van Moldavië te veel geworden.

Geconfronteerd met deze meervoudige crises en te midden van beschuldigingen van Russische plannen voor een staatsgreep met behulp van buitenlandse saboteurs, beschuldigingen die door de Moldavische inlichtingendienst zouden zijn bevestigd, traden premier Natalia Gavrilita en haar regering op 10 februari af om plaats te maken voor een meer autoritaire, maar ook pro-Westerse regering.

Tegelijkertijd vlogen er de afgelopen dagen twee Russische kruisraketten over Moldavië en Roemenië – een NAVO-land – op weg naar doelen in Oekraïne, en waren er geruchten over overvliegende Russische drones, waardoor Moldavië op 14 februari het luchtruim tijdelijk sloot. Ondertussen is burgers uit Servië en Montenegro de toegang tot Moldavië geweigerd onder het voorwendsel dat zij door Rusland gesponsorde saboteurs kunnen zijn.

Straatprotesten tegen de pro-EU regering

Gavrilita kwam in augustus 2021 aan de macht na de verpletterende overwinning van de pro-EU Partij van Actie en Solidariteit (PAS) van president Sandu. Zowel Sandu als Gavrilita werden verkozen op een pro-Europees, anticorruptieplatform. Als reactie op de oorlog in Oekraïne heeft de EU Moldavië vorig jaar aanvaard als kandidaat-lidstaat. De oorlog heeft het land echter ernstig gedestabiliseerd en de sociale, economische en politieke problemen van het land verergerd.

Momenteel heeft Moldavië een van de hoogste inflatiepercentages in Europa: 29% in 2022, terwijl de economie in het derde kwartaal van 2022 met 10% is gekrompen. Voor de oorlog in Oekraïne was het voormalige Sovjetland sterk afhankelijk van Russisch gas. Nu de leveringen door de oorlog zijn ingekrompen, stegen de prijzen al met 400%. Ook elektriciteitspannes als gevolg van door de oorlog veroorzaakte leveringsproblemen hebben de burgers het leven moeilijk gemaakt. Uit een recente opiniepeiling bleek dat slechts één op de vijf Moldaviërs tevreden is met de regering.

Omdat velen hun rekeningen niet konden betalen door de stijgende kosten van het levensonderhoud, braken afgelopen najaar massale straatprotesten uit in de hoofdstad Chisinau. In september eisten 20.000 mensen het aftreden van president Sandu en de regering tijdens een protest onder leiding van de rechts-populistische Șor-partij. De regering reageerde door wetten in te voeren die het recht op protest beperken. Tegelijkertijd werden aan de leider van de rechts-populistische partij, de oligarch Ilan Șor, die voorstander is van nauwere banden met het Kremlin, door de VS sancties opgelegd.

Ondanks de harde aanpak van de regering waren de protesten in oktober nog groter. Meer dan 50.000 protesteerden tijdens een betoging onder leiding van de Șor-partij. Deze keer reageerde de regering door een procedure te starten om de Șor-partij te verbieden en in december werden zes tv-zenders die banden hebben met Ilan Șor tijdelijk geschorst.

Toenemende nationale spanningen

De nationale kwestie in Moldavië laait op tegen de achtergrond van de Oekraïense oorlog en de politieke en economische crisis.

Momenteel vormt Transnistrië een militaire bedreiging voor zowel Moldavië als Oekraïne. Ongeveer 1.600 Russische troepen zijn gestationeerd binnen de grenzen van de pro-Russische afscheidingsrepubliek. Anderzijds is ongeveer een derde van de Transnistrische burgers etnisch Oekraïens, wat verklaart waarom de autoriteiten van Transnistrië een delicaat evenwichtsspel spelen. Zij proberen niet in de oorlog verwikkeld te raken en zijn voorzichtig om de Russische militaire agressie tegen Oekraïne niet openlijk te steunen. De situatie is echter instabiel en Moldavië vreest dat Rusland Trans-Dnjestrië kan gebruiken als basis voor een aanval op Moldavië.

Ook in de armste regio van Moldavië, Gagauzia, nemen de nationale spanningen toe. Hoewel de regio in 1994 een zekere mate van autonomie kreeg, heeft de economische, onderwijs- en taalongelijkheid de nationale kwestie jarenlang laten sudderen. Russisch wordt het meest gesproken, terwijl de vaardigheid in het Moldavisch gering is (slechts 18% van de Gagauziërs verklaart vloeiend Moldavisch te kunnen spreken en schrijven).

Naast de door de oorlog veroorzaakte economische tegenspoed zorgt ook de toenadering van Moldavië tot de EU voor een breuk. In 2014 werd in Gagauzia een referendum gehouden waaruit bleek dat een overweldigende meerderheid de voorkeur gaf aan nauwere banden met Rusland in plaats van met de EU en dat zij de voorkeur gaven aan onafhankelijkheid, mocht Moldavië toetreden tot de EU.

Grotendeels afhankelijk van de Russische televisie voor hun nieuws, steunt een meerderheid van de Gagauziërs de ‘militaire operatie’ van Rusland in Oekraïne. Maar dit wordt niet alleen verklaard door de invloed van de Russische propaganda. Veel Gagauziërs zien Rusland als een macht die hun nationale rechten kan garanderen, in tegenstelling tot de NAVO en de EU. Zij herinneren zich de Amerikaanse steun voor de eenmaking met Roemenië in het begin van de jaren negentig, waardoor de rechten van de Gagauziërs werden bedreigd. De Sovjet-Unie wordt daarentegen in een positief daglicht geplaatst, evenals de rol van het Rode Leger bij de bevrijding van Gagauzië van het onderdrukkende Roemeense bewind.

Tijdens het bezoek van president Sandu aan Gagauzia in september 2022 beschuldigden lokale politici haar ervan een marionet van het Westen te zijn en de betrekkingen met Rusland te schaden. Ondertussen hebben ook wijzigingen in het wetboek van strafrecht van Moldavië, waardoor de anti-separatistenwet wordt aangescherpt, de betrekkingen met Gagauzië en Transnistrië verslechterd.

Val van de regering

In februari van dit jaar bereikte de crisis in Moldavië een breekpunt. In reactie op de verklaringen van Moldavië dat het land belangstelling heeft voor toetreding tot de NAVO, beweerde de Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergei Lavrov dat het Westen zijn zinnen heeft gezet op Moldavië. Hij waarschuwde dat het land het volgende Oekraïne kan worden. Tegelijkertijd waarschuwde Oekraïne Moldavië voor Russische plannen om buitenlandse saboteurs uit Rusland, Wit-Rusland, Montenegro en Servië naar Moldavië te sturen om het land te destabiliseren, terroristische aanslagen te plegen en de regering omver te werpen.

Dergelijke geruchten doen al maanden de ronde, maar deze keer heeft de Moldavische inlichtingendienst de plannen bevestigd. Het is niet duidelijk in hoeverre deze beweringen op waarheid berusten of als dit een complottheorie is die door de Moldavische staat wordt gebruikt als voorwendsel om een meer autoritair pro-westers regime in te voeren teneinde de oppositie en de protesten van de arbeidersklasse de kop in te drukken en zichzelf te beschermen tegen de dreiging van Rusland.

Wat de waarheid achter de geruchten ook moge zijn, na het aftreden van de regering werd de voormalige nationale veiligheidsadviseur, Dorin Recean, benoemd tot nieuwe premier. Zonder programma om de economische problemen van de Moldavische burgers aan te pakken, heeft de nieuwe regering alleen discipline en ordehandhaving in petto – met andere woorden autoritarisme en repressie.

Westen noch Rusland

Noch de pro-westerse vleugel van de Moldavische heersende klasse, noch de pro-Russische vleugel kan de problemen van de Moldavische werkende massa’s oplossen. De pro-Westerse vleugel rond Sandu en Recean kan alleen maar autoritarisme, nationale onderdrukking en aanvallen op de levensstandaard van de arbeiders bieden. Recean en Pas hebben het over een “pro-ontwikkelingsbeleid” en de noodzaak om de corruptie te bestrijden. In werkelijkheid zal dit als argument worden gebruikt om de staatssector aan te vallen en de privatisering van de staatsindustrieën en de gezondheidszorg door te drukken.

Het zogenaamde pro-EU-beleid van de PAS zal – in het onwaarschijnlijke gunstigste scenario van vrede in de regio – het westerse kapitaal in staat stellen de laagbetaalde werknemers van Moldavië uit te buiten en tegelijkertijd een kleine groep Moldavische kapitalisten te verrijken, en in het beste geval een paar kruimels op tafel brengen voor een kleine middenklasse.

Aan de andere kant heeft de pro-Russische vleugel, die demagogisch gebruik maakt van de oprechte woede en frustratie over de economische problemen, ook geen andere oplossingen dan de Moldavische economie te koppelen aan de imperialistische ambities van de Russische oligarchen, waardoor corruptie, autoritarisme en economische stagnatie blijven bestaan. Geen van beide opties kan een uitweg bieden uit de economische nachtmerrie of de Moldavische arbeidersklasse beschermen tegen de gruwel van een oorlog of een gewelddadige staatsgreep.

De enige uitweg is de opbouw van een massabeweging van de arbeidersklasse en andere werkende massa’s, geheel onafhankelijk van de pro-Russische oppositie. Om de steun van alle werkende mensen te winnen, is een socialistisch programma nodig dat ook volledige taalkundige, culturele en politieke rechten biedt aan de etnische en nationale minderheden van Moldavië en de wijdere regio, tot en met het recht om zich af te scheiden en volledige onafhankelijkheid van de Moldavische staat te bewerkstelligen als een meerderheid dat wenst. Dit is de enige manier om een maximale eenheid van de arbeidersklasse in actie en het vertrouwen van alle minderheden te bereiken.

Wij zeggen

• Nee tegen Sandu en de nieuwe autoritaire regering! Nee tegen Ilan Șor en de Șor-partij!
• Nee tegen de repressieve anti-separatisme wet en nieuwe repressieve maatregelen van de regering van Recean!
• Voor volledige taal-, culturele en politieke rechten van alle etnische en nationale minderheden, inclusief het recht op zelfbeschikking!
• Voor de oprichting van onafhankelijke, democratische protestcomités in alle werkplaatsen en gemeenschappen!
• Voor een vastberaden strijd tegen inflatie en energieprijsstijgingen! Voor strijdbare vakbonden die opkomen voor loonsverhogingen op een niveau dat de werkelijke stijging van de kosten van levensonderhoud compenseert!
• Voor collectieve eigendom en democratische arbeiderscontrole en beheer van alle olie-, gas-, energie- en verwarmingsbedrijven en alle andere grote bedrijven en banken!
• Voor een democratisch productieplan waarbij alle werkende mensen betrokken zijn, opgesteld in het belang van de samenleving en niet van enkelen!
• Voor internationale solidariteit tussen de werkende volkeren van de regio!

Geschiedenis. Moldavië en de Sovjet-Unie

Vóór 1940 maakte het grootste deel van Moldavië (het deel ten westen van de Dnjestr) deel uit van Roemenië, terwijl de huidige afgescheiden republiek Transnistrië een autonome sovjetrepubliek in Sovjet-Oekraïne was. Na de Tweede Wereldoorlog werden zij samengevoegd en ontstond de Moldavische Socialistische Sovjetrepubliek. De nationale en etnische verschillen tussen Moldavië en Roemenië werden benadrukt, het Moldavisch werd een aparte taal naast het Roemeens, en voor de Moldavisch/Roemeense taal werd opnieuw een cyrillisch alfabet ingevoerd. Ondertussen werd, net als in andere sovjetrepublieken, een beleid van russificatie gevoerd, waarbij Russisch de facto de officiële taal werd.

De hervormingen van Gorbatsjov aan het eind van de jaren 1980, bedoeld om het stalinisme te redden, openden een zekere ruimte voor discussie en democratisch debat in de sovjetmaatschappij, waardoor in de hele Sovjet-Unie verschillende nationale bewegingen konden opbloeien. In de multi-etnische Moldavische Socialistische Sovjetrepubliek werden nationale bewegingen het dominante politieke kenmerk. Met de ontwikkeling van het Moldavische nationalisme groeide ook de steun voor het vertrek van Moldavië uit de Sovjet-Unie en de vereniging met Roemenië. Tegelijkertijd vreesden de nationale en etnische minderheden een achtergestelde, uitgesloten en gediscrimineerde minderheid te worden in een groter Roemenië.

In augustus 1989 werden in de Moldavische Socialistische Sovjetrepubliek twee wetten uitgevaardigd die de nationale spanningen verder aanwakkerden. Met de eerste werd het Moldavisch de officiële taal en met de tweede werd het Latijns-Roemeense alfabet weer ingevoerd. Aangezien een groot deel van de Moldavische burgers geen Moldavisch (Roemeens) sprak, werd de taalkwestie een explosieve kwestie.

In Transnistrië, waar het aantal Oekraïens- en Russischtaligen ongeveer twee keer zo groot is als het aantal Roemeenstaligen, en in Gagauzia, de armste regio van Moldavië, waar het Gagauz-volk woont, was er fel verzet tegen de taalhervormingen van de regering, het etnische beleid en de plannen voor eenwording met Roemenië.

Met de ineenstorting van het stalinisme en het regime van Ceaușescu in Roemenië leek de eenwording met Roemenië onvermijdelijk. Dit versterkte de separatistische tendensen onder de nationale en etnische minderheden. In Transnistrië en Gagauzië braken protesten uit om autonomie en erkenning van Russisch en Gagauz als officiële talen te eisen.

In Transnistrië brak een oorlog uit, die resulteerde in de oprichting van de afgescheiden republiek Transnistrië. Ondertussen verklaarde Gagauzië zich aanvankelijk onafhankelijk. Een meerderheid van de Moldaviërs bleef echter tegen eenwording met Roemenië en toen bijna 98% in 1994 stemde voor het behoud van een onafhankelijke natie, werd het idee van eenwording met Roemenië opgegeven. Hierdoor kon in 1994 een compromis met Gagauzië worden bereikt, waardoor het deel bleef uitmaken van Moldavië, maar met een zekere mate van autonomie ten opzichte van Chisinau.