Een maand geleden kon Spanje misschien wel beschouwd worden als een land met een enorme crisis en besparingsmaatregelen, maar zonder veralgemeende strijd. De grote bewegingen die we zagen in Frankrijk, Griekenland, Portugal en zelfs Italië, herhaalden zich zelden in Spanje. Daarvoor is de leiding van de vakbonden te zwak, en blijft het voornaamste linkse alternatief, Izquierda Unida, te veel afwezig in de strijd. Het vacuüm wordt nu op schitterende wijze ingevuld door een geheel nieuwe beweging.
Welke de volgende stappen van de 15-M beweging nu ook zijn, ze hebben al behoorlijk wat verwezenlijkt. In Spanje kan men spreken van een echt ‘ontwaken’ van bewustzijn. De inspiratie die 15-M losweekte valt niet te onderschatten. De beweging ontstond als een platform voor meer democratie en organiseerde zich naar het voorbeeld van de revoluties in het Midden-Oosten en Noord-Afrika door overal ‘Tahrir pleinen’ uit te roepen.
Steeds meer kwamen sociale aspecten aan bod, tot op het punt dat er in verschillende steden werd opgeroepen om naast het kamperen ook te betogen tegen de besparingen. Vaak ging dit om specifieke mobilisaties per sector of eerder aangekondigde vakbondsbetogingen die werden vervoegd door 15-M. Tobback begrijpt het niet, maar de Spaanse jongeren die dag en nacht kamperen op verschillende pleinen hebben wel degelijk een idee van waartegen ze protesteren.
Dit gezegd zijnde, mankeert de beweging een ideologische basis en blijft het wantrouwen tegenover vakbonden en politieke partijen groot. Maar dat wantrouwen uit zich vooral tegenover een gebrekkige leiding, zoals ook Oscar, één van de de facto woordvoerders van het plein in Barcelona, beaamt: “De politieke partijen zijn te veel bezig met postjes en de parlementaire weg, er is geen reële democratie die terug gaat naar de mensen, de basis. Zowel de leiding van vakbonden als van linkse partijen denken zaken te zullen veranderen via onderhandelen en het parlement. Participatie, ook binnen hun eigen organisaties, is veel te beperkt. Wij willen hier net het omgekeerde zien: maximale participatie, vanuit de straat”.
Wie over de Plaça Catalunya loopt, ziet een strak georganiseerd en proper complex van tenten, workshops, podia, computercentrales en dergelijke meer. Af en toe wordt iets omgeroepen via de megafoon, zoals “Kan de mecanicien van dienst naar de sub-commissie van infrastructuur komen?”. Overal wordt opgeroepen om drank of softdrugs van het plein weg te houden, terwijl iedereen een plaats en taak heeft, waardoor van chaos en wanorde geen sprake is.
Na dagen van mobiliseren en permanentie te hebben verzekerd op het plein, zijn de meeste deelnemers evenwel moe, maar tot op vandaag (donderdag 2 juni) blijven de kampen aanhouden. Ook in kleinere steden zoals Reus, Tarragona, Oviedo,… wordt permanentie verzekerd. Toch is het duidelijk dat de beweging klaar is voor een volgende stap: de beweging zélf naar de wijken brengen.
In Spanje bestaan ‘sociale netwerken’ als instrument van verzet al langer dan vandaag en in veel simpeler vormen dan Twitter of Facebook. In het beste geval worden ze gebruikt om te informeren en een eerste mobilisatie op gang te brengen, maar op vrijdag 27 mei werd bewezen hoe breed de steun aan 15-M is. In Barcelona traden de ordediensten ongemeen hard op, waarbij meer dan 100 gewonden vielen in een charge tegen puur vreedzaam protest. De rest van het verhaal is gekend: tegen s’avonds stonden er maar liefst 10.000 mensen van allerlei allooi en leeftijden op de Plaça Catalunya om te protesteren tegen het politiegeweld.
De beweging creëert reële sociale netwerken en een sociaal weefsel van verzet. Dat bestond ook in het Spanje van Franco, maar nadien ging het verloren door het doordrukken van een neoliberaal samenlevingsmodel. Als 15-M zich in de wijken kan blijven organiseren en ontwikkelen, heeft het de kans om een belangrijke factor te zijn in de strijd die nog komen moet.
Welke rol voor de arbeidersbeweging?
Naast het feit dat traditionele politici en partijen zich afzijdig hielden bij de protesten en nu, samen met de media, overgegaan zijn tot het discrediteren ervan, is de stilte van de Spaanse linkerzijde misschien nog erger. De twee grote vakbonden (UGT en CC.OO.) zijn bezig aan het onderhandelen met het patronaat dat zich enorm agressief opstelt. Van mobilisaties ter ondersteuning van syndicale standpunten is geen sprake.
Izquierda Unida sprak haar steun uit voor de 15-M beweging maar laat het desondanks na om actief deel te nemen of de partij militanter te maken na de opkomst van 15-M. Het lijkt er dus op dat het aan de jongeren (en ouderen) die aan de basis lagen zal zijn om een rol van betekenis te spelen in de strijd en alvast pro-actief te mobiliseren. Daarvoor zal een sterkere ideologische basis en veel interne discussie nodig zijn, zodat de prioriteiten duidelijk gesteld kunnen worden.
Maar hoe dan ook is het voor de mensen op de Plaça Catalunya en elders duidelijk: weg met besparingen, gedaan met politici die enkel de happy few vertegenwoordigen, en gedaan met een ‘uniek gedachtegoed’. Dat laatste wordt op sommige plaatsen heel duidelijk aangeduid als ‘kapitalisme’, wat niet betekent dat de eisen eromtrent meteen revolutionair zijn. Zo was er veel discussie binnen de beweging over het wel of niet stemmen op 22 mei.
Die regionale verkiezingen werden volledig gedomineerd door de PP, de rechtse Spaanse oppositie. Uit de resultaten werd duidelijk hoe groot het ongenoegen is met de Zapatero-regering en ook hoe het Spaanse politieke landschap steeds volatieler wordt. Vermoedelijk zal de PP ook volgend jaar de algemene verkiezingen winnen, maar net als op 22 mei wint de partij behalve stemmen niet veel meer.
Het geld is immers op, waardoor de regio’s waar de PP aan de macht komt met nog meer besparingen geconfronteerd zullen worden. Bovendien heeft de PP, net als de rest van de traditionele partijen, geen ideeën over hoe het de crisis moet aanpakken. De partij heeft enkel rechts-liberale, conservatieve en repressieve recepten waar weinigen in Spanje vragende partij voor zijn. Eens dit duidelijker wordt en 15-M als mogelijke katalysator fungeert voor een verdere toename van het bewustzijn, zal het politiek vacuüm ter linkerzijde in Spanje groter dan ooit worden.
Oscar uit Barcelona zegt evenwel dat het nog veel te vroeg is voor partijvorming, ook al is 15-M behoorlijk sterk georganiseerd in termen van structuren en besluitvorming. Hij zegt er wel bij dat 15-M niks te maken wil hebben met regionalistische aspiraties en hoe dan ook een nationale beweging blijft met potentieel internationaal karakter.
Of 15-M effectief het voortouw kan nemen in de strijd en mee leiding kan geven aan de Spaanse arbeidersbeweging, valt nog af te wachten. Wel kan het de militanten van bestaande organisaties -vakbonden en linkse formaties- inspireren om in actie te komen, en maakt het vooral duidelijk dat Spanje is wakker geworden. En net als elders zorgt een reus -de arbeidersklasse- die wakker wordt voor veel beroering.
Op de politici hoeft de Spaanse bevolking alvast niet te rekenen. Als 15-M één iets aantoont, dan is het dat de gewone mensen op straat meer dan in staat zijn om zélf het heft in handen te nemen en te strijden voor een betere samenleving, die niet in functie staat van de winsten van een elite. ‘Wij zijn geen koopwaar’, werd vaak herhaald. Wel, heel wat Spaanse jongeren en arbeiders hebben alvast getoond dat ze meer waard zijn dan wat kapitalisten over hen denken. Dat schrikt velen, inclusief de zelf gekroonde keizer van Leuven, af.