Miljoenen mensen vluchten uit Oekraïne. Enorme solidariteit van bevolking, beleid blijft achter

De beelden zijn schandalig: moeders die met hun kinderen in open lucht slapen in de buurt van het Jules Bordet Instituut in Brussel, dat is omgebouwd tot een opvang- en registratiecentrum voor Oekraïense vluchtelingen. Tegenover de indrukwekkende solidariteit van de Belgische bevolking staat een ontstellend gebrek aan organisatie van de opvang door de overheden.

door Nicolas Croes uit maandblad De Linkse Socialist

De recente vaccinatiecampagnes toonden toch aan dat er op korte tijd infrastructuur kan gebouwd worden om honderden mensen in behoorlijke omstandigheden op te vangen? Voor de vluchtelingen uit Oekraïne waren de bestaande structuren tien dagen voor het begin van de oorlog al overspoeld. Uiteindelijk werd aangekondigd dat Paleis 8 van de Heizel zou gebruikt worden. Het gebrek aan vooruitziendheid is tekenend voor een dieperliggend probleem: de opvang van vluchtelingen is al jarenlang rampzalig in dit land. In oktober vorig jaar ging het personeel van het Klein Kasteeltje, het grootste opvangcentrum voor asielzoekers in Brussel, in staking om de moeilijke arbeidsomstandigheden en de vreselijke menselijke gevolgen van de tekorten aan te klagen. 

Voor deze nieuwe vluchtelingencrisis ontbrak het al aan opvangplaatsen. Nu zouden er volgens ramingen van staatssecretaris voor Asiel en Migratie Sammy Mahdi (CD&V) maar liefst 200.000 mensen uit Oekraïne naar ons land komen. Dat is slechts een klein deel van de miljoenen mensen die het oorlogsgebied ontvluchten. De verwachte vluchtelingenstroom is groter dan de golf van asielzoekers die in 2015 de oorlogen in Afghanistan, Irak en Syrië ontvluchtten.

Extreemrechts en populistisch rechts kunnen voorlopig hun oude anti-migratieretoriek niet zomaar herhalen. Het Vlaams Belang probeerde even door een onderscheid te maken tussen ‘echte’ en ‘valse’ vluchtelingen uit Oekraïne, versta: enkel ‘witte’ mensen die Oekraïne ontvluchten zijn welkom. N-VA stelde zich helemaal anders op dan bij vorige oorlogen. Vlaams minister-president Jambon kondigde een subsidie aan per opvangplaats in Vlaamse steden en gemeenten. Theo Francken riep op tot psychologische steun aan mensen die getraumatiseerd zijn door de oorlog. Tegelijk verklaarde de N-VA reeds dat de komst van Oekraïense vluchtelingen “ook opportuniteiten biedt voor onze krappe arbeidsmarkt.”

Het drama in Oekraïne maakt voor brede lagen van de bevolking duidelijk dat mensen niet voor hun plezier uit oorlogssituaties vluchten. Laten we dat aangrijpen om ook de solidariteit met vluchtelingen uit andere oorlogsgebieden te versterken.

Vluchtelingen een toekomst geven

Eens de emotie voorbij is, dreigt de Oekraïense vluchtelingengolf als voorwendsel gebruikt te worden om verdeeldheid te zaaien. Het zal als excuus gebruikt worden voor alle tekorten bij de OCMW’s, in het onderwijs, inzake sociale huisvesting … Tekorten onder de vluchtelingen kunnen eveneens tot sociale problemen leiden die een voedingsbodem voor verdeeldheid vormen.

Er moet echte hulp komen. Zoals Sotieta Ngo, directeur van de vzw Ciré (Coördinatie en Initiatieven voor vluchtelingen en vreemdelingen), uitlegde: “In principe is het de federale regering die de gemeenten vergoedt voor de kosten van de opvang. Sociale huisvesting wordt op een termijn van jaren bekeken, waardoor de Oekraïners er in eerste instantie geen beroep op kunnen doen. Het is nog maar de vraag hoeveel vluchtelingen uit de boot zullen vallen en van een leefloon afhankelijk zullen blijven? Er is geen zicht op het sociaal-professionele profiel van de nieuwkomers. Hoeveel oudere mensen zijn er bij, hoeveel mensen kunnen werken, hoeveel vrouwen met jonge kinderen die niet meteen aan de slag kunnen? We weten het niet. Maar er zal een forse toename van het aantal leefloners zijn, zelfs als het maar om 10 tot 15% van de Oekraïners gaat. Het zal de federale regering, de regio’s en de gemeenten heel wat kosten.”

Solidariteit tegen verdeeldheid en uitbuiting

In een recordtijd hebben 24.000 gezinnen zich gemeld om vluchtelingen op te vangen. Het doet denken aan de enorme steun voor het Burgerplatform voor Vluchtelingen, een coördinatie die sinds 2015 tienduizenden overnachtingen regelde bij meer dan 7.000 vrijwillige gastgezinnen. Deze golf van solidariteit kan nog versterkt worden door een gemeenschappelijke strijd voor de nodige middelen opdat iedereen een waardig leven kan leiden.

Gebouwen die om speculatieve redenen leegstaan, moeten in beslag genomen worden en verbouwd tot huisvesting voor mensen in moeilijkheden. Tegelijkertijd is er nood aan een snel en grootschalig plan voor de bouw van sociale woningen, zodat niemand jarenlang op wachtlijsten blijft staan. Het zou bovendien een neerwaartse druk zetten op alle huurprijzen en tegelijk werk bieden aan duizenden mensen.

Als er geen dergelijke benadering is voor huisvesting, onderwijs, zorg … waarbij het geld gehaald wordt waar het zit (op de bankrekeningen van grote bedrijven en hun aandeelhouders), dan dreigen Oekraïense vluchtelingen, hoofdzakelijk vrouwen met kinderen, ten prooi vallen aan allerlei vormen van menselijke uitbuiting. De gevolgen daarvan zouden vreselijk zijn.

De arbeidersbeweging heeft hier een rol te spelen. De vakbonden kunnen een grootschalige campagne opzetten om vluchtelingen en asielzoekers lid te maken van de vakbond, onder meer door militanten naar alle opvangcentra te sturen met pamfletten en brochures. Zo zouden asielzoekers direct weten waar ze terecht kunnen als ze door hun bazen uitgebuit worden en zou er sneller een band ontstaan met de gezamenlijke strijd voor een betere toekomst voor alle werkenden en hun gezinnen.