Komt er een oorlog tussen Rusland en Oekraïne?

We stelden eerder dat de inter-imperialistische spanningen blijven bestaan en wellicht verder zullen toenemen. De toenemende spanningen tussen China en de VS hebben ook gevolgen voor een steeds moeilijker verhouding tussen Rusland en zijn imperialistische rivalen.

Artikel door Sotsialisticheskaya Alternativa (ISA in Rusland)

Een illustratie van het zich ontwikkelende conflict was de bewering in juni van het Russische Ministerie van Defensie dat één van zijn patrouilleboten waarschuwingsschoten had afgevuurd naar de Britse marineverdediger HMS Defender. Vervolgens wierp een Russisch vliegtuig vier bommen af om het schip uit de wateren van de Zwarte Zee rond de betwiste Krim te sturen. Het Britse ministerie van Defensie ontkende dit en zei dat de Russen hen in kennis hadden gesteld van het testen van kanonnen in het gebied. Later verklaarde Poetin op de Russische tv: “Zelfs als we dit schip tot zinken hadden gebracht, is het moeilijk voor te stellen dat de wereld aan de rand van een nieuwe wereldoorlog staat. Dat komt omdat degenen die dit hebben gedaan [het schip naar deze wateren hebben gestuurd] weten dat zij een dergelijke oorlog niet kunnen winnen.”

Dit is slechts één indicatie van de verslechterende relatie.

De afgelopen maand zijn de spanningen over de situatie in Oekraïne dramatisch toegenomen. De ene na de andere westerse leider, onder wie Jens Stoltenberg, secretaris-generaal van de NAVO, en Antony Blinken, minister van Buitenlandse Zaken van de VS, klaagden over de massale aanwezigheid van Russische troepen rond Oekraïne. President Biden heeft de Europese leiders opgebeld om “een alomvattende aanpak als antwoord op de Russische troepenopbouw aan de grenzen van Oekraïne” te coördineren.

Hypocrisie van de NAVO

Dit is natuurlijk pure hypocrisie. De NAVO heeft haar militaire aanwezigheid opgevoerd met meer dan 7000 manschappen, ondersteund door tanks en vliegtuigen, in de buurlanden van Rusland. In de zomer hebben 2000 manschappen en 30 NAVO-schepen deelgenomen aan oefeningen in de Zwarte Zee, waarbij in sommige gevallen de wateren rond de Krim, dat nu door Rusland is opgeëist, werden binnengedrongen.

Rusland heeft niet gewoon afgewacht. Voor de tweede keer dit jaar heeft het, volgens de autoriteiten, troepen verzameld langs zijn grens met Oekraïne om trainingsoefeningen te houden. Vliegtuigen van beide zijden toetsen voortdurend elkaars grenzen af.

De mislukkingen van Zelenski

Toen de voormalige tv-satiricus Volodymyr Zelenski in 2019 tot Oekraïense president werd gekozen, beloofde hij dat de economie in de vijf jaar van zijn ambtstermijn met 40% zou groeien. Desondanks was de groei al aan het vertragen tegen de tijd dat Covid toesloeg, en in het tweede kwartaal van 2020 stortte de groei met meer dan 11% in. Een beperkte opleving van +6% in het 2e kwartaal van 2021 zet zich ondertussen niet door. In de woorden van ‘bne Intellinews’: “Het zwakke herstel van de economie in het derde kwartaal van 2021 maakt onze prognose van een bbp-groei in 2021 van 4,1% op jaarbasis irrelevant.”

Dit is de achtergrond van de gebeurtenissen van de afgelopen maanden. Zelenski heeft zelf geen stevige machtsbasis binnen de elite, en zag zichzelf en zijn regering verschillende kanten opgeduwd worden. De enigszins onvoorspelbare relatie van Trump met Rusland zorgde ervoor dat pro-Russische oligarchen en belangengroepen hun krachten konden bundelen in Oekraïne. Dit leidde tot een afkoeling van de betrekkingen met het Westen, met name de EU. Pro-Russische oligarchen zoals Viktor Medvedchuk hebben hun overheersing van de media versterkt. Die kunnen niet openlijk voor Russische belangen ageren maar voeren hun antiwesterse berichtgeving op.

Nu de autoritaire president Loekasjenko na de opstand in Wit-Rusland nog steviger in de greep van het Kremlin is gekomen, is Oekraïne een potentiële bondgenoot kwijtgeraakt – tot voor kort had Loekasjenko zijn steun aan de Russische overname van de Krim open gelaten.

Republieken Donetsk en Loegansk

De situatie in de twee Oekraïense rebellenrepublieken, Donetsk en Loegansk, blijft onopgelost. Er zijn nog steeds schermutselingen langs de frontlijn, die nog steeds wordt gedomineerd door loopgraven in WO1-stijl. Het ‘Normandië-format’ – onderhandelingen tussen Oekraïne, Rusland, Duitsland en Frankrijk – is gestagneerd omdat Macron de betrekkingen met Rusland wilde herstellen, terwijl Duitsland zich meer heeft ingespannen om de gasstroom uit Rusland te verzekeren.

De twee republieken zijn onder controle gebleven van door Rusland gesteunde rechtse krijgsheren en de economie, in wat ooit het industriële hart van de Sovjet-Unie was, verkeert in een wanhopige toestand. Het gemiddelde loon in Donetsk ligt momenteel onder de 200 euro per maand. Onder het mom dat Rusland vrede wil in Oost-Oekraïne, steunt het de regimes van de twee republieken en pleit het in feite voor hun erkenning door Kiev.

Dit jaar heeft het Kremlin, om de steun voor Poetins partij Verenigd Rusland te vergroten, inwoners van de republieken toestemming gegeven het Russische staatsburgerschap te verkrijgen. Sinds de nieuwe procedure medio 2019 werd ingevoerd, zijn 700.000 aanvragen met toegang tot de hogere Russische pensioenen goedgekeurd. Het Kremlin, dat de republieken al toestond om de roebel als belangrijkste munteenheid te gebruiken, heeft nu belangrijke economische kanalen geopend, onder meer door de republieken toe te staan Russische overheidscontracten in de wacht te slepen.

Biden’s buitenlands beleid

Zelenski’s ratings daalden al toen Joe Biden president van de VS werd, met zijn meer expliciete anti-Russische aanpak. Hij heeft zich tot de VS gewend voor steun. Hij is een populistische campagne begonnen tegen de “oligarchen” om hen te verbieden de media te controleren, invloed uit te oefenen op politieke partijen of deel te nemen aan privatiseringen. Zelenski, wiens economisch beleid dichter bij de vrije markt staat, probeert in feite meer belastingen van de oligarchen af te persen, terwijl hij de invloed van die oligarchen, zoals Rinat Akhmetov, die dicht bij de Russische belangen staat, tracht te verminderen.

Om in de gunst te komen van de VS betekent dit ook dat Ihor Kolomoyskyi, een van de rijkste mannen van Oekraïne en tot nu toe een bondgenoot van Zelenski, op een zijspoor moet worden gezet, aangezien de oligarch in de VS wordt gezocht op beschuldiging van witwassen en moord.

Tegelijkertijd komt Zelenski onder toenemende druk van de militaire haviken en extreemrechtse nationalisten om zijn belofte na te komen om de situatie in Oost-Oekraïne op te lossen. Hij heeft gezegd dat één van de hoofddoelen van zijn presidentschap was om de Krim weer onder Oekraïense controle te brengen. Dit heeft de spanningen natuurlijk niet helpen verminderen. De spanningen liepen nog verder op toen Zelenski begin december aankondigde dat er een staatsgreep tegen hem werd georganiseerd – vermoedelijk door de oligarch Rinat Akhmedov, met steun van Russische troepen. Tot op heden is van deze dreigementen nog niets terechtgekomen.

Dit betekent niet dat de situatie stabiel is. Een politiek analist zegt: “het potentieel van protest is zeer groot. De ontevredenheid die de mensen voelen over de richting die het land uitgaat, neemt voortdurend toe, en de afkeer tegenover de autoriteiten is zeer hoog. Er ontwikkelt zich een ‘perfecte storm’ in Oekraïne. Er zijn gelijktijdige energiecrises, epidemieën en sociaal-economische crises. De externe druk op het land is erg hoog, en de Oekraïense elite is erg verdeeld.”

Net als in Rusland woedt Covid nog steeds in het hele land. De derde piek met het hoogste aantal dodelijke slachtoffers – meer dan 800 per dag – werd in oktober waargenomen. Het zal niemand verbazen dat de vaccinatiegraad onder de 30% ligt.

Potentiële energiecrisis

De energiecrisis is zeer reëel, en wordt gebruikt als hefboom tegen Oekraïne. Het land importeert een derde van zijn gas, en dit heeft dit jaar voor problemen gezorgd toen de prijs steeg. Dit is echter een voorbode van het moment waarop de Nord Stream 2 pijpleiding volgend jaar in werking treedt. De pijpleiding is aangelegd om Oekraïne te omzeilen, zodat het land geen 3 tot 4 miljard dollar per jaar aan doorvoerrechten kan innen. De belangrijkste begunstigde van het gas zal Duitsland zijn, en hoewel de VS tegen de pijpleiding is, heeft Biden deze nu impliciet gesteund om een openlijk conflict met Duitsland te vermijden. Rusland wacht momenteel op de certificering van de leiding door Duitsland.

Om de verminderde gasleveringen te compenseren, probeert Oekraïne zijn gebruik van steenkool op te voeren. Maar zowel private mijnbouwbedrijven, zoals die van Rinat Akhmetov, als de staatsmijnen hebben hun productie dit jaar teruggeschroefd. Daar komt nog bij dat Rusland de verkoop van steenkool aan Oekraïne tijdelijk heeft stopgezet en in plaats daarvan steenkool aan China en andere gebruikers verkoopt. Ironisch genoeg zal een deel van de verkochte steenkool uit de republieken van Oost-Oekraïne komen.

De militaire doctrine van Rusland

Biden heeft de belangrijkste bondgenoten van de VS er nu van overtuigd dat een reëel gevaar is dat Rusland Oekraïne binnenvalt. In juli heeft het Kremlin een nieuwe ‘Nationale Veiligheidsstrategie’ aangenomen. Volgens de directeur van het Carnegie Moscow Center had de vorige strategie, geschreven in 2015, betrekking op een ander tijdperk: “Toen waren de betrekkingen met het Westen al sterk verslechterd als gevolg van de Oekraïne-crisis, maar werden ze nog redbaar geacht; veel van de liberale fraseologie geërfd uit de jaren negentig was nog in gebruik; en de wereld zag er nog min of meer verenigd uit. De huidige versie is een manifest voor een ander tijdperk: een tijdperk dat wordt bepaald door de steeds intensievere confrontatie met de Verenigde Staten en zijn bondgenoten; een terugkeer naar traditionele Russische waarden.”

Het gevoel van het Kremlin dat het internationaal steeds meer wordt belegerd, wordt niet geholpen door de golf van crises die het in eigen land doormaakt. Volgens officiële cijfers van de gezondheidsdienst zijn er 280.000 mensen gestorven aan Covid – een vierde piek is nog maar net gepasseerd. Sinds het begin van de pandemie zijn er meer dan 820.000 extra (d.w.z. meer dan gemiddelde) sterfgevallen geweest.

Evenals elders heeft de Russische economie een opleving gekend ten opzichte van vorig jaar, maar het groeipercentage is alweer aan het dalen. Belangrijker is dat de reële inkomens binnenkort tien jaar achter elkaar zullen zijn gedaald. De inflatie is aanzienlijk toegenomen – officieel tot 12%. De Centrale Bank heeft in reactie daarop de rente verhoogd – dit heeft nog geen effect gehad op de prijzen, maar heeft de hoeveelheid beschikbaar krediet voor investeringen met 700 miljard roebel – 9 miljard dollar – verminderd, waardoor het BBP dit jaar naar verwachting met 0,5-1% zal dalen.

Deze kwesties, samen met de aanhoudende corruptie, ondermijnen de steun voor het regime. Het is vanuit een zwakke positie dat het de repressie opvoert. Elke oppositieorganisatie, vooral als zij internationale connecties heeft, wordt aangevallen. In 2021 zijn meer mensen gearresteerd wegens deelname aan protesten dan in de hele voorgaande 17 jaar. Voor de komende week zijn er volgens de monitoringsite “ovdinfo” 18 politieke processen gepland.

De rode lijnen van het Kremlin

In de strategie die het Kremlin heeft goedgekeurd, wordt gesproken over het versterken van de betrekkingen met de landen van het GOS (de voormalige Sovjetrepublieken zonder de Baltische staten en Georgië), met China, India, Zuidoost-Azië, Afrika en Latijns-Amerika. De strategie maakt met name een punt van het versterken van de “broederlijke banden” tussen het Oekraïense, Wit-Russische en Russische volk. Daarbij wordt het woord “Russky” gebruikt voor de Slavische etnische Russen, in plaats van “Rossisky”, dat alle andere nationaliteiten omvat die in de Russische Federatie wonen.

Wat dit in werkelijkheid betekent is dat het Kremlin de Russische invloed niet wil beperken tot Wit-Rusland en de betwiste Oekraïense regio’s, maar de twee rebellenrepublieken wil handhaven als pressiemiddel tegen de regering in Kiev. Bovendien begrijpt het Kremlin heel goed dat het, als het tegen Oekraïne als geheel zou optreden, waarschijnlijk in een rechtstreeks conflict met de NAVO-troepen zou komen.

Desondanks heeft het land rode lijnen getrokken: Oekraïne mag niet toetreden tot de NAVO, noch mag er NAVO-wapenmaterieel in Oekraïne worden ingezet. Turkse drones werden door Azerbeidzjan met groot effect gebruikt in het recente conflict over Nagorno-Karabach, en in oktober werd een in Turkije gebouwd drone door Oekraïense troepen gebruikt om een artilleriebasis in de republiek Donetsk aan te vallen.

Dreiging van sancties

De recente opbouw van Russische troepen aan de grens met Oekraïne is waarschijnlijk bedoeld om Oekraïne en zijn NAVO-aanhangers te waarschuwen niet te ver te gaan. Als Oekraïne een conflict zou uitlokken, zouden de twee republieken waarschijnlijk door Rusland worden overgenomen, wat tot dramatische sancties kan leiden. De Letse minister van Buitenlandse Zaken zegt bijvoorbeeld dat de sancties zouden moeten bestaan uit het stationeren van NAVO-troepen en raketten in de Baltische staten, het afsluiten van Russische banken van het internationale betalingssysteem SWIFT en het stopzetten van NordStream 2.

Het Kremlin is natuurlijk niet alleen bezorgd over Oekraïne. Na de opstand van vorig jaar in Wit-Rusland loopt president Loekasjenko terug volledig in de pas van het Kremlin. In de Kaukasische republieken Azerbeidzjan, Armenië en Georgië moet Rusland concurreren met Turkse, Chinese en westerse belangen. President Maia Sandu van Moldavië streeft ernaar het land uit de Russische invloedssfeer te halen door toe te treden tot de EU, terwijl de dreiging van de regering van de Republika Srpska in Bosnië om een eigen leger op te richten het vooruitzicht doet ontstaan op een nieuw militair conflict aldaar. In Centraal-Azië heeft Rusland, na de terugtrekking van de VS uit Afghanistan, zijn militaire aanwezigheid aan de Tadzjiekse en Oezbeekse grenzen versterkt, zogenaamd om een einde te maken aan de inmenging van de Taliban in de regio.

Rusland en China

Verder weg heeft Rusland openlijk ingegrepen in Syrië en Libië – uiteraard in strijd met de belangen van andere imperialistische mogendheden. Het gebruikt huurlingen om tussen te komen in landen als de Centraal-Afrikaanse Republiek en Mali.

Nu de muren tussen Rusland en het Westen steeds hoger worden, wendt Rusland zich natuurlijk steeds meer tot het Oosten voor vriendschap. In die delen van de wereld waar China en Rusland elkaar beconcurreren, ontwikkelen zij een zekere arbeidsverdeling. China gebruikt zijn economische hefbomen en Rusland zijn militaire in Afrika, Afghanistan en elders. Terzelfder tijd neemt de militaire samenwerking tussen de twee toe. Vorige maand trokken gezamenlijke Chinees-Russische bommenwerpers door de Japanse en Zuid-Koreaanse luchtverdedigingszones, wat protest uitlokte van de Japanse minister van Buitenlandse Zaken. Op economisch gebied wendt China zich tot Rusland om de energievoorziening van westerse leveranciers te vervangen. Het financiert de bouw van de LNG-installatie in Yamal, in de Noordpoolcirkel, en de gaspijpleiding “Power of Siberia 2”. Dit project, dat 55 miljard dollar kost, is het grootste in de moderne geschiedenis van Rusland, en zal in staat zijn de gasstromen van de EU naar China om te leiden als dat nodig mocht zijn.

Wat we nu zien is de intensivering van conflicten en polarisaties tussen de verschillende imperialistische mogendheden. De hele situatie maakt de strijd voor een internationalistische, socialistische oplossing nog urgenter.