Koude Oorlog tussen VS en China: twee kapitalistische reuzen op lemen voeten

De toegenomen handels-, diplomatieke en zelfs militaire spanningen tussen de VS en China tonen aan dat we in een veranderde wereld leven. Het VS-imperialisme voelt zich voor het eerst sinds de Koude Oorlog met de vroegere Sovjetunie fundamenteel bedreigd door een machtige uitdager. In tegenstelling tot wat sommigen denken – ook ter linkerzijde – ligt het VS-kapitaal niet in de clinch met “communistisch” China, maar met het Chinese kapitalisme dat wordt beheerd door de Chinese Communistische Partij.

door Peter (Leuven)

China veranderde sinds de jaren ‘80 van een bureaucratisch geplande economie in een overwegend kapitalistisch land. China telde in 2020 meer nieuwe dollarmiljardairs dan de VS. Private productie voor de winst is er dominant geworden. Marxisten spreken eerder van staatskapitalisme, omwille van de grotere inmenging van de overheid in de economie. Dit is een verschil met de vorige Koude Oorlog: de Sovjetunie had een ander sociaal systeem, namelijk een planeconomie, weliswaar onder bureaucratische heerschappij.

Groeiende spanningen, ook onder Biden

De toegenomen spanningen tussen China en de VS waren niet het gevolg van de Trump-administratie. Deze hief belastingen op Chinese producten en sloot consulaten in China. Zijn administratie sprak van een strijd tussen “vrijheid en tirannie.” Dit was het zoveelste voorbeeld van kapitalistische hypocrisie, gezien de historische en huidige samenwerking van het VS-imperialisme met dictaturen wereldwijd, zoals in Saoedi-Arabië. 

Onder Biden gaat het conflict met staatskapitalistisch China verder, omdat het gaat om een fundamentele strijd tussen twee groepen kapitalisten die elkaar bekampen om controle en hegemonie. Het regime in Beijing had zelfs een voorkeur voor Trump als president omdat het meende dat die meer zou openstaan voor ‘deals’. Het Chinese kapitalisme – met een misleidend vernislaagje van de ‘Communistische’ Partij – is een concurrent voor de Amerikaanse burgerij, haar multinationals en staat, op het vlak van technologie, artificiële intelligentie, 5G-netwerken en militaire superioriteit.

De Chinese vloot telt vandaag meer schepen dan de Amerikaanse. China bouwt ook aan een grotere nucleaire capaciteit, in de woorden van Xi Jinping als “strategische afschrikking.” Samen met haar groeiende economische macht laat China zich meer gelden met imperialistische claims op eilanden in de Zuid-Chinese Zee en het grensgebied met India. De VS richtte in september met Australië en het Verenigd Koninkrijk AUKUS op, een alliantie die Australië zal voorzien van nucleair aangedreven duikboten. De VS leverde in 2020 ook voor 20 miljard dollar aan militair materieel aan bondgenoot India. Wederzijds brengen het Amerikaanse en Chinese imperialisme strategische, politieke en economische allianties in stelling in de strijd om de controle over de regio.

Het is tegen deze achtergrond dat Taiwan een belangrijke factor is. Nadat het regime van Xi Hongkong onderwierp aan een nationale veiligheidswet en steeds meer gelijkschakelde met het autoritaire bewind op het Chinese vasteland, wordt de aandacht op Taiwan gevestigd. Officieel is dat een onderdeel van China, maar een invasie zou tot extreem gevaarlijke spanningen met Japan en de VS leiden. Anderzijds zal het Chinese regime nooit een ‘onafhankelijk’ Taiwan aanvaarden omwille van strategische en prestige-overwegingen.

Via het Belt and Road Initiative, de nieuwe zijderoute, maakte het Chinese regime regeringen in onder meer Afrika afhankelijk van Chinese leningen. Zo verzekert het zich van toegang tot grondstoffen en nieuwe markten, door de bouw van havens en infrastructuur. Het Chinese imperialisme probeert zich daarbij als voor te stellen als een alternatief voor het westerse kapitaal.

Het Chinese regime is niet ‘progressief’ in haar buitenlands beleid noch in eigen land. Het holde de afgelopen decennia de eigen welvaartstaat van de voormalige planeconomie steeds verder uit. Het creëerde dankzij de aanwezigheid van de meest geavanceerde technologieën een gesofisticeerd en brutaal dictatoriaal regime en het heeft geen enkel probleem met aanvallen tegen feminisme, lgbtq-rechten, “vrouwelijk uitziende mannen” om zo de aandacht af te leiden van de economische en sociale tegenstellingen.

Sociale oorzaken achter militaire spanningen

Het westerse kapitalisme zit sinds de jaren ‘70 in een langgerekte crisis van overcapaciteit, dalende koopkracht, speculatieve zeepbellen, toename van schulden … China installeerde zich in deze wereldmarkt als de goedkoopste fabriek van de wereld en gooide zo een reddingslijn uit voor het westers kapitalisme. Beide grote economieën geraakten structureel vervlochten met elkaar en verbonden de hele wereldeconomie in een complexe productieketen. De fragiliteit hiervan werd duidelijk het voorbije jaar: fabrieken vielen stil, leveringen konden niet plaatsvinden vanwege de zandkorrels in deze keten. Het huidige conflict tussen de VS en China dreigt als donkere wolken boven de hele wereldeconomie 

Ook in China groeit een schuldcrisis. De economische groei werd gaande gehouden door een ononderbroken stroom aan vers geld via de door de staat gecontroleerde banken. Ondertussen werd de kost van onderwijs, gezondheidszorg en wonen zo hoog dat gezinnen het hebben van kinderen uitstellen. De schulden van de Chinese gezinnen namen toe met 4,6 biljoen dollar tussen 2015 en 2019. Het komende decennium zal het aantal vrouwen tussen 22 en 35 jaar in China dalen met 30%. Zelfs na de opheffing van de éénkindpolitiek zien we dalende geboortecijfers. Dat komt omdat de kost van een kind te groot is en de sociale voorzieningen werden uitgehold. 

Daarbij komt nu ook de crisis in de vastgoedsector met het dreigende faillissement van de bouwgigant Evergrande. Deze crisis kan uitslaan naar de rest van de sector en bedreigt de hele Chinese economie. Het regime vreest massale sociale uitbarstingen. Dit is ook de achterliggende reden voor de aanvallen op sommige kapitalisten en de regulering in een aantal sectoren

Deze Koude Oorlog is er één tussen enerzijds de oude klassieke, maar tanende imperialistische mogendheid van de VS, en anderzijds de nieuwe opkomende wereldmacht China, die haar machtige positie heeft kunnen opbouwen op basis van een geplande economie. Maar de laatste decennia werd deze onder controle van de CCP stelselmatig omgevormd tot een brutale dictatoriale staatskapitalistische machine. Kant kiezen in dit conflict betekent jezelf onderwerpen aan de pest of de cholera. De werkende klasse, in China en de VS, en wereldwijd heeft geen enkel belang in dit conflict.