Duitsland: militante spoorbond staakt voor hoger loon

Leden van de Duitse vakbond van treinbestuurders (GDL) van het publieke spoorbedrijf Deutsche Bahn staken al tien dagen lang af en aan in het hele land. Ze strijden voor loonsverhogingen en een compensatie voor het werk tijdens pandemie.

Door Thies Wilkening, SAV (ISA in Duitsland)

De meeste vakbondsleiders in Duitsland steunen het idee van “sociaal partnerschap” tussen werknemers en bazen. De Spoorweg- en Verkeersbond (EVG), de vakbond van spoorwegarbeiders die is aangesloten bij de belangrijkste Duitse vakcentrale, de DGB, heeft eind 2020 met Deutsche Bahn overeenstemming bereikt over een cao-onderhandeling. Dit gebeurde zonder staking. Het akkoord hield in dat de lonen in 2021 helemaal niet zouden worden verhoogd en in 2022 met slechts 1,5% – minder dan de helft van het huidige inflatiepercentage. De EVG-leiding aanvaardde het argument van de werkgevers dat hogere lonen niet mogelijk waren door de gevolgen van de pandemie voor de ticketverkoop.

De GDL en haar voorzitter Claus Weselsky hekelen daarentegen in toespraken en interviews de enorme bonussen van de directie en eisen voor de werknemers een deel van de miljarden aan steun die DB van de staat ontving in het kader van de pandemie. Het bedrijf, dat als niet-beursgenoteerd bedrijf met de Bondsrepubliek Duitsland als enige aandeelhouder opereert, wordt bekritiseerd omdat het geld uitgeeft aan investeringen in geprivatiseerde spoorweg- en vervoersbedrijven in het buitenland in plaats van aan eigen personeel en infrastructuur.

In de huidige cao-onderhandelingsronde eiste de GDL aanvankelijk een loonsverhoging van 4,8% en een eenmalige pandemie-compensatie van 1300 euro voor alle werknemers in wat de vakbond als “essentiële banen” beschouwt, waaronder treinbestuurders, conducteurs, verkeersleiders, spoorwegbouwers, mecaniciens en stationspersoneel, alsmede bedienden die rechtstreeks betrokken zijn bij het beheer van het spoorwegverkeer.

In juli en begin augustus hield de vakbond een stemming over de staking: 95% van de deelnemende leden stemde voor een staking. De eisen werden echter teruggebracht tot een loonsverhoging van 3,2%, die in twee stappen moet toegepast worden in 2021 en 2022, en daarnaast een eenmalige premie van 600 euro. Dat waren voor de GDL niet-onderhandelbare absolute minima. Het betekent in feite dat de gevraagde loonsverhoging wel eens onder het inflatiepercentage kan liggen. Toch weigerde Deutsche Bahn de eis te aanvaarden na twee stakingsrondes van respectievelijk drie en twee dagen in augustus. In plaats daarvan stapte de directie naar de rechter in een poging om de stakingen onwettig te laten verklaren. Dit mislukte zowel voor een plaatselijke arbeidsrechtbank als in een beroep bij het arbeidshof van de deelstaat Hessen. De derde staking, die van 1 tot 6 september in het goederenvervoer en van 2 tot 6 september in het langeafstandsvervoer, het regionale vervoer en het lokale reizigersvervoer plaatsvond, werd door de meerderheid van het treinpersoneel gesteund. 70% van de langeafstandstreinen en 60% van de lokale en regionale treinen werden geschrapt.

Een minderheidsvakbond die de strijd durft aan te gaan

De GDL organiseert een minderheid van het DB-personeel. Zij heeft 37.000 leden in de hele spoorwegsector, inclusief de geprivatiseerde bedrijven en de spoorbedrijven die eigendom zijn van de afzonderlijke deelstaten. De EVG telt 184.000 leden. De bazen grepen dit aan met een poging om GDL te marginaliseren. Het riep de ‘wet op de eenheid van onderhandelen’ (Tarifeinheitsgesetz) in, een wet die specifiek tot doel heeft om militante minderheidsvakbonden buiten spel te zetten. De wet bepaalt dat alleen collectieve arbeidsovereenkomsten met de grootste vakbond op een werkplek bindend zijn.  Deutsche Bahn bestaat uit ongeveer 300 afzonderlijke bedrijven, waardoor GDL haar onderhandelingscapaciteit niet volledig verliest. Er moet immers per afzonderlijke onderneming geteld worden welke vakbond mag onderhandelen. Dat is een erg ingewikkeld proces dat leidt tot tal van lopende rechtszaken. Volgens schattingen van de werkgevers had GDL voor de huidige stakingen in slechts 16 bedrijven een meerderheid. In 55 andere bedrijven zouden cao’s die met GDL gesloten werden plaats moeten maken voor overeenkomsten met EVG, die dus ook voor de GDL-leden zouden gelden.

Toen de wet in 2015 werd aangenomen, besloot DB de wet pas in 2020 te handhaven in een poging om de GDL te “temmen”: er werd gehoopt dat de vakbond zou afzien van stakingen in ruil voor vrijwillige erkenning als onderhandelingspartner. De GDL besloot echter om daar niet op in te gaan en integendeel haar basis uit te breiden naast de treinbestuurders en conducteurs om zo tegen de wet in te gaan. De vakbond deed inspanningen om andere categorieën van het personeel te organiseren.

Aanvallen van bazen en bureaucraten

De spoorbazen hebben de hulp van de traditionele media ingeroepen om de staking aan te vallen. Ze beschuldigen GDL van “machtsspelletjes”, waarbij het enkel zou staken om de eigen positie tegenover EVG te versterken. Er wordt gesproken over het “gijzelen van reizigers” en de treinbestuurders worden voorgesteld als egoïstische en overbetaalde personeelsleden die hun eigen loon willen verbeteren ten koste van andere DB-werknemers.

Dit alles is onderdeel van een aanval op een vakbond die enkel zijn werk doet en opkomt voor de leden, in plaats van een ‘sociaal partnerschap’ te aanvaarden en van bij het begin lage eisen te stellen. De bazen komen vervolgens sowieso met het argument dat er ‘geen geld is’ wegens de pandemie, de moeilijke economische situatie of welk ander excuus ze ook maar verzinnen.

De leiding van zowel EVG als DGB sluit zich helaas aan bij het patronale offensief tegen de GDL. DGB-voorzitter Reiner Hoffmann lanceerde een aanval op Claus Weselsky van GDL omdat de staking niet werd beëindigd na nieuwe voorstellen van het management. EVG-topman Klaus-Dieter Hommel beschuldigt de GDL ervan dat het haar “verantwoordelijkheid niet opneemt” omdat niet ingestemd wordt met wat in de praktijk loonsverlagingen zijn. Hij dreigde zelfs, ongetwijfeld enkel in woorden, om tot een staking van EVG-leden op te roepen indien de directie enige toegeving aan de GDL zou doen.

Linkse solidariteit

In Duitsland werd het idee van een “unitaire vakbond” dominant na de oorlog. Dit werd belichaamd in de DGB. Hoewel de DGB nooit alle vakbonden in (West-) Duitsland omvatte en ook niet de enige vakbondsfederatie was, zijn de bij haar aangesloten vakbonden veruit de grootste in bijna elke sector van de economie en organiseren zij ongeveer 80% van alle vakbondsleden in Duitsland. De meeste andere vakbonden, waaronder de GDL, behoren tot de vakbondsfederatie DBB.

De GDL was in de jaren twintig een belangrijke “onafhankelijke” vakbond en leidde in 1922 een staking die, net als de huidige, werd bestreden door de belangrijkste vakcentrale en de spoorwegvakbond, maar gesteund door linkse partijen, waaronder de Communistische Partij. Na het fascisme en de Tweede Wereldoorlog speelde de vakbond decennialang geen rol van betekenis meer. Maar in de jaren 2000 maakte ze haar terugkeer naar militant vakbondswerk met een zeer succesvolle staking in 2007. Die staking maakte de GDL aantrekkelijker dan Transnet, destijds de spoorwegvakbond DGB en de voorganger van EVG. Transnet werd gezien als bijzonder tam en dicht bij het management staand, een indruk die op spectaculaire wijze werd bevestigd toen voorzitter Norbert Hansen in 2008 ontslag nam om topman van Deutsche Bahn te worden met een jaarloon van ruim een half miljoen euro.

De GDL is niet zonder gebreken. In de aanloop naar de huidige CAO-onderhandelingsronde deed Claus Weselsky een aantal dubbelzinnige uitspraken over het “te grote administratieve apparaat” van Deutsche Bahn, wat geïnterpreteerd kan worden als een oproep om banen te schrappen. EVG gebruikte dit prompt om het beeld te wekken dat GDL het personeel wil verdelen. Sindsdien maakte GDL echter duidelijk dat het geen enkele job wil schrappen.

GDL is lid van de conservatieve DBB om historische redenen die teruggaan tot de tijd toen treinbestuurders nog Beamte waren, een Duitse vorm van ambtenaar met werkzekerheid, pensioen en gezondheidszorg, maar zonder stakingsrecht. Dit betekende dat de DGB-bonden minder aantrekkelijk waren voor Beamte dan de DBB, die vooral diende als politieke lobby voor de ambtenarij.

Bij de DBB zijn er geen andere militante vakbonden aangesloten. Onder de andere aangesloten vakbonden zijn er veel kleine bonden die zelden zelf onderhandelen en vaak vrij dicht bij de bazen staan en enkele duidelijk reactionaire organisaties die weinig te maken hebben met de vakbeweging in de gebruikelijke zin van het woord, zoals de politiebond DPolG en enkele verenigingen van leraren.

GDL-topman Claus Weselsky is lid van de CDU, de conservatieve regeringspartij van Duitsland. Dit is voor sommige DGB-bureaucraten een argument om de GDL als rechts af te schilderen, maar de vakbond vermijdt rechtse politieke uitspraken en werft leden op basis van zijn strijdbaarheid, niet op basis van politieke overtuigingen. GDL staat ook niet openlijk voor progressieve standpunten, maar accepteert politieke steun van de Linkse Partij, activisten uit de klimaatbeweging en het grootste deel van de Duitse linkerzijde.

Deze steun is belangrijk voor de verdediging van één van de meest militante vakbonden van het land tegen ideologische aanvallen op haar militante houding en op het stakingsrecht in het algemeen. Leden van de SAV (ISA in Duitsland) hebben GDL-bijeenkomsten en stakingen bezocht en zijn betrokken bij het verspreiden van de Streikzeitung voor de treinstations. Dat is een gratis krant met berichten die de leugens van de traditionele media corrigeren en met argumenten voor solidariteit met de stakende arbeiders. De krant is geproduceerd door een groep socialisten en vakbondsmilitanten. De reacties zijn vrij positief, wat erop wijst dat veel mensen uit de arbeidersklasse en jongeren niet overtuigd zijn door het verhaal van de bazen en de staking steunen, ondanks het ongemak van treinen die vertraging hebben of geschrapt worden. Aangezien er geen tekenen zijn dat de DB aan de eisen zal toegeven, zijn verdere stakingen waarschijnlijk. Een tweede nummer van de Streikzeitung wordt momenteel gedrukt en zal binnenkort worden verspreid.

Wij stellen voor dat de komende stakingen in de Berlijnse ziekenhuizen verbonden worden met de staking van de GDL door wederzijdse bezoeken aan stakingspiketten en meetings. Ook het stakingsrecht van het ziekenhuispersoneel werd juridisch betwist door de bazen. Nadat het voor de rechtbank mislukte, lobbyen de bazen nu bij de regering om de wet te veranderen en stakingen in essentiële sectoren en infrastructuur te verbieden. Deze aanvallen moeten door de betrokken vakbonden en de hele arbeidersbeweging worden bestreden om het recht van essentiële werknemers te verdedigen om te strijden voor betere lonen en voorwaarden in hun banen die gepaard gaan met veel stress en een enorme verantwoordelijkheid.

De spoorwegen en het openbaar vervoer in het algemeen spelen een essentiële rol in de strijd tegen de klimaatverandering. Velen in de klimaat- en milieubeweging begrijpen dat hun beweging en het spoorpersoneel gemeenschappelijk belang hebben bij een goed gefinancierd, gratis openbaar vervoer en een werkende spoorweginfrastructuur. Velen steunen de staking. Bij de komende nationale klimaatbetogingen op 24 september zou het uitstekend zijn indien de acties van GDL en het spoorpersoneel uitdrukkelijk en publiekelijk gesteund worden. De steun van Friday for Future aan stakende buschauffeurs en hun vakbond ver.di vorig jaar was een eerste stap waarop kan worden voortgebouwd om de noodzakelijke verbinding tussen de milieubeweging en de georganiseerde arbeidersklasse tot stand te brengen.

Onze eisen:

• Volledige uitvoering van de eisen van GDL;
• Geen aanvallen op het stakingsrecht, intrekking van de Tarifeinheitsgesetz;
• Stop alle privatiseringsprojecten, terugkeer van Deutsche Bahn in rechtstreeks staatseigendom;
• Democratische werknemerscontrole en -beheer van het bedrijf;
• Gratis en uitgebreid openbaar vervoer om klimaatverandering te helpen bestrijden en goedbetaalde groene jobs te creëren