Patenten leggen hypotheek op onze gezondheid en toekomst

Een gezondheidscrisis ‘made by capitalism’

Artikel door Bart Vandersteene uit maandblad De Linkse Socialist

Bij het schrijven van dit artikel, op 25 juni, had 22,4% van de totale wereldbevolking minstens één dosis van een vaccin ontvangen. De verdeling ervan is even ongelijk als de extreem ongelijke verdeling van rijkdom in de wereld. Terwijl in de Westerse landen rond de 50% van de totale bevolking al een dosis kreeg, lag het gemiddelde in de lage inkomenslanden op 0,9%. Aan het huidige ritme van vaccinatie duurt het nog acht jaar vooraleer iedereen in Afrika één dosis krijgt.

Patenten vormen een enorme rem op de snelheid waarmee kan gevaccineerd worden. Rond deze vaststelling kan niemand heen. Toch blijft het patentrecht overeind omdat het een hoeksteen van het kapitalisme is.

Patenten en zogenaamde intellectuele eigendom zijn een essentieel onderdeel van het kapitalisme. In het kapitalisme staan private eigendom van productie, concurrentie en korte termijn winsten centraal. Dit verhindert samenwerking, solidariteit en planning. Die tegenstelling is heel concreet in deze gezondheidscrisis. Het patentrecht zal de komende jaren tientallen, misschien wel honderden miljarden winst opleveren voor de grote aandeelhouders van Big Pharma. Dit zal ten koste gaan van vele duizenden mensenlevens. De exacte maatschappelijke kostprijs is echter nog moeilijk in te schatten.

Niemand is beschermd als niet iedereen beschermd is

Als het nog jaren duurt vooraleer de hele wereldbevolking is beschermd, zal het virus blijven circuleren. Er zullen nieuwe varianten ontstaan die mogelijk alle inspanningen deels teniet doen. Zo zullen we allemaal een dramatische sociale, economische en mentale kostprijs betalen, enkel en alleen voor het vrijwaren van de winsten van Big Pharma.

Enkele politici, waaronder zelfs liberalen als Gwendolyn Rutten, stelden de afgelopen maanden voor om de patenten op Covid-vaccins tijdelijk op te schorten. Al snel werden ze teruggefloten door andere politici die beseffen dat als je in deze het patentrecht afschaft het hek van de dam is. Het zou een precedent scheppen voor een meer algemene discussie over de (on)zin van het patentrecht. Als het voor deze coronapandemie kan worden opzijgeschoven, waarom dan niet voor andere belangrijke crisissen?

Amerikaans president Biden kwam in eigen land sterk onder druk te staan om zich uit te spreken voor het bevriezen van het patentrecht. Begin mei kondigde hij aan dat de VS daarvoor zou pleiten binnen de WTO. Tot dan had hij de ‘America First’-politiek van Trump gevolgd. Er waren verschillende redenen om van koers te veranderen. Eén daarvan was de vaccindiplomatie van China en Rusland, die onder bepaalde voorwaarden vaccins exporteren naar lage inkomenslanden in een poging om die aan zich te binden.

De Europese Commissie volgde Biden niet en blijft dwarsliggen binnen de WTO. Hiermee toont ze nog maar eens wat de essentie van deze Europese constructie is: het verdedigen van de belangen van de grote bedrijven en multinationals.

Ursula von der Leyden stelde dat het vrijgeven van patenten niet zou volstaan. “Vaccinproductie vereist know-how, technologie, geschoold personeel en infrastructuur. Dat bereik je niet door alleen maar met intellectuele eigendomsrechten te zwaaien.” Ze verklaart dit om de patenten te verdedigen, maar ze heeft een punt. De volledige farmaceutische sector moet in publieke handen komen om een wereldwijde planning mogelijk te maken.

Dit systeem is rot tot op het bot

In een opmerkelijk moment van eerlijkheid liet premier De Croo zich begin juni, voor het bezoek van Biden, ontvallen dat België gerust meer vaccins kan produceren. Vandaag is ons land al goed voor 15% van de wereldwijde vaccinproductie. Volgens De Croo zorgt het Amerikaanse protectionisme ervoor dat we niet meer produceren. Met andere woorden: de productiecapaciteit in ons land wordt niet ten volle benut omdat Amerikaans multinationals in samenspraak met hun regering besloten om de productie zoveel mogelijk in Amerika te laten plaatsvinden. Zo hebben ze zelf controle over het product, hoe het wordt geëxporteerd en zullen ze wellicht de pluimen op hun hoed willen steken als de grootste exporteurs van vaccins.

Dit is opnieuw een weerzinwekkend voorbeeld van hoe rot dit systeem is. We kunnen ons dit systeem van patenten en knettergekke winsten voor een kleine elite niet meer veroorloven. We stevenen af op een crisis van ongeziene proporties: een klimaatcrisis, voedseltekorten, gezondheidscrisis, economische crisis, sociale crisis … Het patentrecht moet op de schop. Het kapitalisme moet weg. We hebben nood aan een samenleving gebaseerd op samenwerking en solidariteit. Een samenleving waar het welzijn van de hele wereldbevolking en onze leefomgeving centraal staan, niet de winsten van een kleine minderheid. Zo’n alternatief, een socialistische samenleving, is wat we bepleiten en waar we voor strijden.