Brexit: deal of geen deal, werkenden kunnen enkel op eigen kracht rekenen

Na vier jaar van uiterst pijnlijke en soms vervelende onderhandelingen doemt nu het ogenblik aan waarop Groot-Brittannië de EU zal verlaten. De vooruitzichten gingen als een slinger heen en weer tussen de mogelijkheid van een akkoord en die van een ‘no deal’. Binnen enkele dagen zullen we het resultaat kennen. Los van het resultaat moeten we kijken naar de vooruitzichten voor de werkende klasse.

Door Mike Forster, Socialist Alternative (ISA in Engeland, Wales en Schotland)

Waarom hebben beide partijen een deal nodig?

Waarschijnlijk zal het Britse kapitalisme het meest te verliezen hebben van een ‘no deal’ scenario. Bedrijfsleiders staan in de rij om Johnson te waarschuwen voor de gevolgen. Het is niet alleen de mogelijkheid dat tot 30% van de Britse export naar de EU bedreigd is, die hen zorgen baart, maar ook de massale overbelasting in de Britse havens als er extra handelscontroles nodig zijn. Een combinatie van een plotselinge stormloop op de handel (er is een toename van 30% van goederen die sinds september worden afgehandeld), omdat bedrijven proberen voorraden aan te leggen als er geen deal komt, plus vertragingen als gevolg van Covid-19 en een anticipatie op vertragingen bij de douane in Europese en Britse havens, heeft aan beide zijden van het continent voor enorme problemen gezorgd. De British Freight Association heeft de vertragingen van de afgelopen tien weken omschreven als een “instorting van de transportband van schepen en containers en een retourstroom van lege containers.”

Dit alles is een anticipatie op een zachte of harde grens die het bestaande vrije verkeer van goederen tussen de EU en het Verenigd Koninkrijk zal belemmeren. Dergelijke vertragingen zullen grote gevolgen hebben voor de werkenden en hun gezinnen in de vorm van hogere prijzen en mogelijk banenverlies.

Sommige economen hebben in dit geval een verdere daling van het Britse BBP met 2-3% voorspeld. Dit zou op zijn beurt enorme problemen opleveren voor Johnson binnen zijn regering en de samenleving in het algemeen. Ondanks zijn retoriek over ‘soevereiniteit’ zou Johnson de voorkeur geven aan een soort deal om verdere schokken te voorkomen in een toch al kwetsbare situatie, zowel economisch en politiek.

Ook de EU vreest de economische ontwrichting van grenscontroles en economische tarieven. Niemand zal er baat bij hebben dat de handelsspanningen toenemen tegen de achtergrond van de grootste daling van de economische groei in meer dan 300 jaar. De EU probeert wanhopig haar eigen herstelplan op te stellen, dat nog steeds betwist wordt door verschillende lidstaten van de EU. Zij vrezen ook de politieke gevolgen van Brexit voor de eenheid van het EU-project. Alle spanningen van het afgelopen jaar kunnen immers gemakkelijk uitmonden in zeer sterke nationalistische en anti-EU-sentimenten in de natiestaten en onder de bredere arbeidersklasse.

Wat zijn de knelpunten?

Beide partijen hebben hun  eigen ‘rode lijnen’ in deze laatste discussies. Naast de discussie over de visserijrechten gaat het over wat ze “gelijke kansen” en “Britse soevereiniteit” noemen. Socialisten moeten een eigen analyse rond deze kwesties naar voren schuiven.

De Britse kapitalisten hebben behoefte aan een onbelemmerde toegang tot de Europese markten, die het grootste deel van de Britse export blijven uitmaken. Bijgevolg blijft Johnson eisen dat er sprake is van tariefvrije handel. De EU heeft zich bereid verklaard om daarmee in te stemmen, in ruil voor een gelijke regeling voor EU-goederen die naar het Verenigd Koninkrijk komen. Johnson wil de “vrijheid” om puur Britse normen toe te passen, d.w.z. de “vrijheid” om de rechten van werkenden en garanties nog meer te verwateren.

De belofte van financiënminister Rishi Sunak om overal in het land ‘vrijhavens’ op te zetten, is een ernstige waarschuwing voor de arbeidersklasse. Dit zal immers een enorme aanval betekenen op de lonen, voorwaarden en rechten van de werkenden. Socialisten moeten zeer voorzichtig zijn met verwijzingen naar de Britse soevereiniteit, aangezien dit alleen van toepassing zal zijn op de belangen van de kapitalisten en niet op die van de werkenden. We kunnen en zullen de Tory-regering of de EU niet vertrouwen om onze belangen in deze onderhandelingen te behartigen.

Zoals we vorige maand al stelden (zie: https://internationalsocialist.net/en/2020/09/britain-northern-ireland-and-brexit): “In dit verband wil dat deel van de Tories rond Johnson de vrijheid om staatsteun te gebruiken om Britse bedrijven te steunen die hiervoor niet in aanmerking komen volgens de EU-regels. Die EU-regels zullen nog steeds van toepassing zijn op Groot-Brittannië als het de “integriteit van de EU-markt” raakt. Dit zou ook gelden als de Britse regering steun wil geven aan een bedrijf dat bijvoorbeeld ook in Noord-Ierland actief is. Deze staatssteun zou niet gericht zijn op het reden van jobs of openbare diensten, maar op het subsidiëren van grote bedrijven, zoals technologiebedrijven, waarvan Johnson hoopt dat ze Groot-Brittannië zullen toelaten om te concurreren met de VS en China.”

De onderhandelaars waren bereid om een manier te vinden om door dit mijnenveld heen te komen, maar ze kwamen op het laatste moment vast te zitten, grotendeels om secundaire redenen en beide partijen kwamen tot de vaststelling dat er geen akkoord was, een no-deal dus. Ze proberen nu terug te komen op dit resultaat, maar in werkelijkheid zullen deze en toekomstige onderhandelingen de vele problemen die uit Brexit voortkomen niet oplossen.

Waarom zal elk resultaat meer problemen veroorzaken?

De ironie van Johnson’s bewering dat hij de belangen van het Verenigd Koninkrijk beschermt, ligt in het feit dat het Verenigd Koninkrijk uit elkaar valt.  Een meerderheid van de Schotten is nu voorstander van onafhankelijkheid, vooral als middel om te ontsnappen aan het Tory-bewind. De aanpak van Covid-19 heeft dit versterkt, net zoals alle chaos rond Brexit. Hetzelfde zien we, op beperktere schaal, in Wales en nu zelfs in een groeiende kloof tussen het noorden en het zuiden van Engeland.

Hoewel Johnson heeft aangeboden de beruchte Withdrawal Bill te laten vallen in ruil voor concessies van de EU, zullen de hardnekkige kwesties in Noord-Ierland hem blijven achtervolgen.

Het is nu voor iedereen duidelijk dat Johnson’s bewering bij de verkiezingen vorig jaar dat hij een ‘kant en klaar’ voorstel had om “Brexit klaar te krijgen”, niet meer dan een holle frase was. Johnson heeft zijn voorsprong na de verkiezingen verkwanseld door zijn aanpak van de Covid-19-crisis en komt nu bij grote delen van de arbeidersklasse over als incompetent en onbekwaam om complexe kwesties aan te pakken. Deze enorme en snelle daling van populariteit heeft zich in de gelederen van zijn eigen partij gemanifesteerd, waarbij enkele backbenchers zijn competentie en leiderschap al in twijfel trokken. Dit heeft op zijn beurt weer invloed op de onderhandelingen, waarbij een collectief wantrouwen lijkt te bestaan ten opzichte van Johnson in het bijzonder en zijn regering in het algemeen. Deze spanningen kwamen onlangs aan het licht met het gedwongen vertrek van Cummings en anderen. Dit toonde de massale aanhoudende verdeeldheid in de Tory-partij.

De zwaktes van Johnson zijn een factor in de huidige situatie, maar in werkelijkheid kunnen de enorme structurele zwakheden van het Britse kapitalisme in de huidige periode niet worden overwonnen door één of andere overeenkomst. De daling van het Britse BBP dit jaar was veruit de ergste van alle Europese rivalen. De industriële productie is nog goed voor minder dan 10 procent van de totale productie, waarbij de economie sterk afhankelijk is van horeca, toerisme, de dienstensector en de speculatie: allemaal sectoren die zwaar getroffen zijn door Covid-19. De Britse kapitalisten hebben een economisch model ontwikkeld dat hen steeds verder achterop ziet raken bij hun rivalen. Hun antwoord op deze zelfgemaakte problemen was het toedienen van het ‘medicijn’ van lage lonen, privatisering en grote werkonzekerheid aan de werkenden en hun gezinnen.  Aan die lijst kunnen we nu de groeiende massale werkloosheid toevoegen. Deze maatregelen hebben hen verder verzwakt, terwijl ze de grootste kloof tussen arm en rijk in de recente geschiedenis hebben gecreëerd.

Toen Johnson en Gove in het referendum van 2016 het idee verdedigden om “de controle terug te nemen”, vond dit een weerklank bij veel werkenden. Deze belofte zal hen achtervolgen als de arbeiders op zichzelf en op hun eigen acties beginnen te vertrouwen om met de werkende klasse in het algemeen de controle terug te nemen en niet op kapitalistische politici te vertrouwen om het voor hen te doen.

Wat is het antwoord?

Socialisten denken niet dat de belangen van de arbeidersklasse door het kapitalisme kunnen worden behartigd. Of het nu binnen of buiten de EU is, of er nu een deal is of niet, het kapitalisme bestaat om de rijke elite te dienen. Welke maatregelen ze ook nemen, ze kunnen niet slagen. De Covid-19 crisis heeft alle kwalen van de samenleving aan het licht gebracht. Vanuit economisch oogpunt is het kapitalisme gered met ongekende reddingsoperaties van de staat. Anders hadden ze deze economische schok niet kunnen overleven.

Maar de daaruit voortvloeiende sociale crisis die zich nu ontvouwt, bouwt de woede en het verzet op grote schaal op. De kapitalistische reactie is geweest om zich terug te trekken achter de staatsgrenzen en meer handelsoorlogen te voeren. Dit gebeurt in de verspreiding van het Covid-19 vaccin dat is veranderd in een strijd tussen de rijkste landen die het leeuwendeel van de vaccins opkopen en de armste en meest kwetsbare landen buiten beschouwing laten. Daar zien we wat kapitalistische samenwerking waard is.

Werkende mensen daarentegen toonden vooral een grote mate van solidariteit en wederzijdse steun. Ze hebben niet gewacht op regeringen of bedrijven om dit te doen. Deze instinctieve klassensolidariteit staat in schril contrast met de kapitalistische inhaligheid van ‘elk voor zich’.

De kapitalistische EU is niet het antwoord en ook de nationalistische benadering van een isolement zoals verdedigd door de Tories is dat niet. Deal of geen deal, Socialist Alternative staat voor internationale solidariteit van de werkende klasse. We herhalen onze voorstellen en standpunt:

• Vakbonden moeten noodconferenties organiseren om de strijd aan te binden met elke handelsovereenkomst met asociale gevolgen voor de werkenden, of die nu met de EU of met de VS gesloten wordt, of tegen de asociale gevolgen van een no-deal Brexit, waaronder aanvallen op de rechten van werkenden, jobs, lonen, arbeidsvoorwaarden of bedrijfssluitingen.
• Deze strijd moet over de grenzen heen en op internationaal niveau worden georganiseerd – Verzet tegen de race to the bottom!
• Verzet tegen de verharding van de grenzen – of het nu in Ierland is of op de Ierse zee. Voor de eenheid van de werkenden tegen het sektarisme!
• Voor het recht op zelfbeschikking van de Schotse bevolking, inclusief het recht op een referendum over onafhankelijkheid.
• Nee tegen een Tory Brexit! Nee tegen de neoliberale, kapitalistische EU! Tegen handelsverdragen die de rechten van de werkenden ondermijnen, strijd voor de nationalisatie van belangrijke sectoren onder democratische controle en beheer van de werkenden, als een stap in de richting van het plannen van de economie in het belang van de arbeidersklasse.
• Voor een vrije, vrijwillige en gelijke socialistische federatie van Engeland, Wales, Schotland en Ierland, met bescherming van de rechten van alle minderheden, als onderdeel van een socialistisch Europa en een socialistische wereld.