Wit-Rusland: massaprotest tegen autoritaire bewind van Loekasjenko

Dreiging van geweld, leugens, hysterie en politieke onderdrukking. Zo probeert het autoritaire bewind van Alexander Loekasjenko het massaprotest in Wit-Rusland te onderdrukken. Op 9 augustus zijn er presidentsverkiezingen die Loekasjenko wellicht zal verliezen.

Door Denis Razumovsky, Sotsialisticheskya Alternativa – ISA in Rusland

Vanaf de eerste verschijning van COVID-19 in Wit-Rusland heeft Alexander Loekasjenko, president van de republiek sinds 1994, geweigerd om maatregelen te nemen om de verspreiding van het virus te voorkomen. Hij omschreef het virus als “een les voor druggebruikers en rokers.” Het ontbreken van enige maatregel maakte dat het virus zich kon verspreiden als een wildvuur. Zelfs officiële statistieken tonen aan dat tot nu toe 68.000 mensen besmet zijn, bijna evenveel als in het naburige Oekraïne, dat een bevolking heeft die vier keer zo groot is, maar waar wel quarantainemaatregelen werden toegepast.

De economische situatie in het land is bijna catastrofaal. De sluiting van de grenzen heeft de stagnatie, die al enkele jaren duurt, alleen maar verergerd. In de eerste zes maanden van dit jaar is de buitenlandse handel met 20% gedaald. Onlangs heeft de Wereldbank een “optimistische prognose” gepubliceerd, waarin wordt voorspeld dat de economie van Wit-Rusland een “zware schok” zal ondergaan en in 2020 met ten minste 4% zal krimpen. De realiteit is waarschijnlijk nog veel erger. De verwachting is dat dit jaar meer dan 1,2 miljoen mensen, op een bevolking van tien miljoen, hun werk zullen verliezen.

Een hedendaagse Bonaparte

De ontevredenheid over de heerschappij van deze moderne Bonaparte groeit al enige tijd. Om een groeiend gat in de begroting van het land te dichten voerde Loekasjenko in 2017 een belasting in op de werklozen, die hij ‘parasieten’ noemde. Als antwoord daarop verspreidde het spontane protest van ‘niet-parasieten’ zich over het land en werd de belastinghervorming niet ingevoerd.

Zijn weigering om de dreiging van het virus te erkennen en de daaruit voortvloeiende problemen in het gezondheidsstelsel ondermijnden de steun voor Loekasjenko nog verder. Zijn besluit om door te gaan met een parade op de ‘Dag van de Overwinning’ in Minsk, om de 75e verjaardag van het einde van de Tweede Wereldoorlog te vieren, net toen de epidemie haar hoogtepunt bereikte, leidde tot een zodanige daling van zijn steun dat de Wit-Russische autoriteiten de publicatie van opiniepeilingen in de massamedia verbood.

Voor het verschijnen van het virus werd augustus van dit jaar vastgesteld als datum voor de volgende presidentsverkiezingen. Alle deskundigen voorspelden dat de campagne niet veel zou opleveren en zou eindigen met de herverkiezing van Loekasjenko voor nog een termijn. Toen COVID-19 toesloeg, kwam de hele Wit-Russische oppositie, van de sociaaldemocratische “Een rechtvaardige wereld” tot de liberalen en nationalisten, op de proppen. Ze namen een moralistisch standpunt in: ze riepen op tot een boycot van de verkiezingen om een toename van de besmettingen te voorkomen. Alle voormalige “traditionele” oppositiepartijen weigerden kandidaten voor te dragen.

Elite is verdeeld

Volgens de Wit-Russische kieswet is het nodig om 100.000 handtekeningen te verzamelen om presidentskandidaat te worden. Toen de groei van de oppositie tegen Loekasjenko voor een deel van het establishment duidelijk werd, besloot zij dit te gebruiken. Met name de voormalige ambassadeur in de VS en hoofd van het door de staat gefinancierde High-Tech Park, de grootste IT-cluster in Midden- en Oost-Europa, Valery Tsepkalo en de bankier Viktor Babariko bevestigden de openlijke verdeeldheid binnen de heersende elite door campagnes te lanceren om als kandidaat te worden voorgedragen. De nieuwe stemming van verzet en oppositie werd ook gebruikt door de bekende blogger Sergej Tikhanovski.

De afkeer van Loekasjenko en de wens om onder zijn 26 jaar durende heerschappij uit te breken, vonden een weerklank in de oproep van de nieuwe kandidaten om hun nominaties te ondertekenen. Er vond een massale mobilisatie plaats, ongezien in omvang, die door de media de ‘revolutie van de handtekeningen’ werd genoemd. Ondanks het virus bleken dagelijks duizenden mensen in de rij te staan om te tekenen, vaak kilometers lang rond verschillende stadsblokken.

Deze mobilisaties stuitten al snel op een reactie van het regime. De politie begon zich te bemoeien met het verzamelen van handtekeningen en arresteerde activisten. Er werd een politieprovocatie georganiseerd tegen de videoblogger Sergej Tikhanovsk, die nu strafrechtelijk wordt vervolgd. De regimegezinde media lanceerden een massale campagne waarin de andere kandidaten werden beschuldigd van allerlei dodelijke zonden, van een herhaling van de Oekraïense Maidan in Minsk tot financiering door de VS of de EU. Toen Viktor Babariko zich tot de kiescommissie wendde om de 300.000 handtekeningen die hij had verzameld in te dienen, werden deze afgewezen en werd hij gearresteerd. Hij wordt nu strafrechtelijk vervolgd en zijn huis is doorzocht. Valery Tsepalo vluchtte naar Rusland om te voorkomen dat hij gearresteerd zou worden.

Bloeddorstige bedreigingen

Al voor deze arrestaties had Loekasjenko hysterisch gedreigd met massaschietpartijen: “Mijn vriend Rahmon [president van Tadjikistan], kwam de hoofdstad binnen met een machinegeweer in gereedheid om de orde te herstellen – veel mensen kwamen om. We mogen niet vergeten hoe president Karimov in Oezbekistan in Andijan een putsch heeft gestopt en duizenden mensen heeft neergeschoten. Iedereen beschuldigde hem toen, maar toen hij stierf vielen ze allemaal huilend op hun knieën. We moesten dit niet te doen, dus we begrijpen het niet. Sommigen van ons. Nu, we zullen het wel begrijpen!”

Maar zulke uitspraken lokten alleen maar meer Wit-Russen uit om op straat te komen uit protest. Midden juni protesteerden tienduizenden mensen tegen de politieke onderdrukking. En sindsdien zijn de protesten alleen maar groter geworden, met als slogan “Laat het gaan!”. De mensen staan in “solidariteitsketens” in de centrale straten van hun steden. Overal proberen de politie of oproertroepen de vreedzame betogers vast te houden en in verschillende steden zijn ze geconfronteerd met fysiek verzet.

Svetlana Eduardovna, een gepensioneerde uit Minsk, drukt de stemming van velen uit als ze zegt: “Wat is er gebeurd met al hun beloften? Lonen van 500 roebel [200 euro]? Wie krijgt zoveel? Steun voor leraren en medisch personeel – dat is een leugen. Nu moeten de leerkrachten werken in klassen met meer dan 30 kinderen, maar ze krijgen geen extra loon voor overwerk. En hoe zit het met het coronavirus. Waarom vecht de hele wereld ertegen? Ze vertellen ons dat er hier geen probleem is. Het is beangstigend om het nieuws te lezen – elke dag zijn er meer arrestaties. Als we in de jaren negentig wisten waar ze het land in zouden veranderen, zouden we nooit voor hebben gestemd.”

Nu Loekasjenko nog steeds dreigt met meer geweld, wat de mensen nog woedender maakt, zijn ze er nog meer van overtuigd dat ‘Sasha 3%’, zijn bijnaam na een peiling begin juni die hem op slechts 3% plaatste, weg moet.

Is dit het einde van Loekasjenko?

Na de arrestatie van Sergej Tikhanovski stemde zijn vrouw Svetlana Tikhanovskaja ermee in om genomineerd te worden. Op 30 juli namen 63.000 mensen deel aan een betoging in Minsk om haar te steunen. Zelfs in kleinere steden zoals Brest kwamen tienduizenden op straat. Dit zijn de grootste protesten in Wit-Rusland sinds 30 jaar.

Loekasjenko dacht dat hij veilig was door alle mannelijke kandidaten uit de verkiezingen te verwijderen. Op volstrekt seksistische wijze heeft hij het vermogen van Svetlana Tikhanovskaja om president te worden veracht. “Onze grondwet is niet voor vrouwen, onze maatschappij is nog steeds niet klaar om op een vrouw te stemmen, daarom is onze grondwet zo geschreven dat de president een sterk gezag heeft. Wit-Rusland is niet Litouwen, waar de president Dalya Gribauskaite was, die opdook, glimlachte, ging zitten en dan naar links ging. Zij was nergens verantwoordelijk voor omdat Litouwen een parlementaire republiek is. Maar voor ons – nee, de president moet een man zijn – ben ik daar absoluut van overtuigd.” Loekasjenko dacht dat dit genoeg zou zijn om Svetlana in diskrediet te brengen als kandidaat, maar ze verzamelde al snel genoeg handtekeningen om zich als kandidaat te laten registreren. De Centrale Kiescommissie heeft haar geregistreerd.

Zijn patriarchale stommiteit en seksisme hebben Loekasjenko in een kwaad daglicht gesteld. De maatschappij is veranderd. Niemand denkt nu bij zijn volle verstand dat een vrouw op de een of andere manier minder capabel is dan een man. Zowel Wit-Russische vrouwen als mannen die vastbesloten zijn om te protesteren, steunen Svetlana openlijk. Zij heeft beloofd slechts een ‘technische’ kandidaat te zijn, die na het winnen van de verkiezingen een fatsoenlijke verkiezing zal organiseren waaraan iedereen die dit wil, kan deelnemen.

De campagneteams van de gearresteerde Babariko en de verbannen Tsepkalo steunen Tikhanovskaja en vormen in feite een coalitie tegen Loekasjenko.

Russische huurlingen

Nu is Loekasjenko in paniek. Op 29 juli, vlak voor de grootste protestmobilisatie, arresteerde hij 33 soldaten van de Russische privé-huurlingengroep “Wagner”, geleid door Jevgeni Prigozhin, een zakenman die dicht bij president Poetin staat. Zij beweerden dat zij op doorreis waren door Wit-Rusland, een van de weinige landen die geen internationale vluchten heeft verboden, naar Turkije om de Hagia Sofia-kathedraal te bezoeken. De stap van Loekasjenko was een wanhoopsdaad, bedoeld om mensen bang te maken met de dreiging van een ‘Maidan’, en een herhaling van wat er in Oekraïne is gebeurd.

Tot voor deze arrestaties had het Kremlin sympathie voor Loekasjenko’s onderdrukking van de protesten. Het laatste wat ze willen is een Wit-Russische ‘Maidan’ in wat tot nu toe de meest loyale partner van Rusland is geweest. Het Kremlin heeft al genoeg binnenlandse problemen: van het virus tot de economische ineenstorting en de daarmee gepaard gaande afkalvende steun voor Poetin. Sinds vier weken zijn er massale protesten in de stad Chabarovsk in het Verre Oosten nadat het Kremlin de verkozen regionale gouverneur had afgezet. Deze kwesties hangen als een zwaard van Damocles boven het regime van Poetin. Als de dictatuur van Loekasjenko valt, zouden ontevreden Russen daar wel eens inspiratie uit kunnen opdoen voor hun strijd tegen Poetin.

Zijn onbedoelde ruzie met Moskou zou ernstige gevolgen kunnen hebben voor Loekasjenko. Door de huurlingen te arresteren heeft hij het Kremlin in een zeer delicate situatie gebracht. In een poging om hun aanwezigheid in Minsk uit te leggen, moest Poetins woordvoerder zich door allerhande bochten wringen. Iedereen herinnert zich nog hoe dezelfde huurlingen betrokken waren bij de overname van de Krim en het conflict in Oost-Oekraïne.

Het regime van Poetin begrijpt dat de Wit-Russische dictator oncontroleerbaar is geworden. Als er een groeiende politieke revolutie tegen Loekasjenko plaatsvindt die leidt tot een conflict tussen de ontevreden massa’s en de politie en troepen in Minsk, is er geen garantie dat het Kremlin Loekasjenko zal steunen. Ze zouden gemakkelijk tot een overeenkomst kunnen komen met Babariko, die eerder verbonden was met het Russische gasbedrijf Gazprom, in plaats van met de nu onstabiele Loekasjenko.

Om de presidentsverkiezingen in de eerste ronde te winnen, moet een kandidaat meer dan 50% krijgen. In maart stond Loekasjenko volgens de peilingen op 27% en sindsdien is dit alleen maar verder gedaald. Dit maakt het onwaarschijnlijk dat Loekasjenko wint, tenzij op basis van massale fraude die dan voor iedereen duidelijk zou zijn.

Loekasjenko is in een val gelopen die hij zelf heeft gezet, en hij heeft praktisch geen ruimte om er zich uit te manoeuvreren. Als hij Tikhanovskaja uit de kiesstrijd haalt, en er is al een strafzaak tegen haar geopend, zou dat een beweging kunnen uitlokken met boze Wit-Russen die massaal de pleinen in de steden bezetten. Er is al enige ervaring met een dergelijke beweging in 2006. Toen ging de oproerpolitie over tot het opruimen van de pleinen. Als Loekasjenko de kandidatuur van Tikhanovskaja niet kan stoppen, zullen veel Wit-Russen op 9 augustus voor haar stemmen.

Een kat in het nauw is gevaarlijk en kan rare sprongen maken. In de jaren negentig heeft Loekasjenko zelfs zijn tegenstanders gedood. Het is onwaarschijnlijk dat hij vreedzaam zal optreden. In de afgelopen dagen hebben arbeiders in verschillende fabrieken gedreigd met een staking. Dat is een heel goed teken. Het regime kan alleen ten val worden gebracht met de actieve en massale deelname van de arbeidersklasse aan de strijd. Een algemene staking tegen Loekasjenko is een absolute noodzaak.

Socialisten eisen dat er een einde komt aan de repressie. Loekasjenko moet gaan, en zijn regime moet ten val worden gebracht. Wij betuigen onze solidariteit met alle Wit-Russen die strijden voor hun democratische rechten.

We begrijpen dat veel Wit-Russen denken dat ze via andere kandidaten van de heersende elite verandering kunnen bekomen. We moeten echter meteen waarschuwen dat dezelfde mensen Loekasjenko jarenlang hebben gesteund en uiteindelijk de belangen van hun klasse zullen verdedigen, niet die van de meerderheid van de Wit-Russen. De werkenden en de onderdrukte massa’s hebben hun eigen partij en organisaties op de werkvloer nodig, die stakingen en betogingen tegen het Loekasjenko-regime kunnen organiseren. De werkenden hebben hun eigen vertegenwoordigers nodig die strijden voor de belangen van de 99% en de strijd voor de politieke macht in het land. Dit is de enige garantie dat we niet gewoon een andere Loekasjenko, of een nieuwe neoliberale ‘hervormer’ krijgen.

Socialistisch Alternatief in Wit-Rusland eist:

• Democratie voor werkenden en alle onderdrukten
• Vrijheid voor alle politieke gevangenen. Weg met de repressie van het Loekasjenko-regime!
• De uitweg uit de crisis is de oprichting van een arbeiderspartij om te strijden voor een democratische planeconomie en socialistische samenleving.