Neoliberaal landbouwbeleid is rampzalig voor boeren en voedselveiligheid

Het kapitalisme is nefast voor onze gezondheid. Dat hebben we de afgelopen maanden ervaren. Het beperkt zich niet tot Covid-19, maar zit veel dieper. Door alles op de winst te richten, zijn er op alle terreinen problemen. Van voedselveiligheid tot de enorme verspilling: de chaos van het kapitalisme maakt dat het verband tussen voedselproductie en onze behoeften zoek is. Hoog tijd voor verandering.

door Jeremiah (Luik)

De visie op ‘traditionele’ landbouw die ons in programma’s als ‘Boer zoekt vrouw’ wordt voorgeschoteld, is gepolijst en geïdealiseerd. Het is ook het beeld dat de Europese Unie wilde geven met het plan “Van boer tot bord” dat op 20 mei voorgesteld werd in het kader van de ‘Green New Deal’, waarmee de EU tegen 2050 koolstofneutraal wil worden.

De naam is goed gevonden en de doelstellingen zijn bijzonder ambitieus: een halvering van het gebruik van pesticiden en antibiotica in de veeteelt en de aquacultuur, een vermindering met 20% van de meststoffen en een toename van het aandeel van biologische landbouw tot 25% van de bebouwbare grond (tegenover 7,5% op dit ogenblik).

Terwijl de doelstellingen ambitieus zijn, geldt dit niet voor het Europese landbouwbeleid waarmee ze moeten gerealiseerd worden. Het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) vertegenwoordigt meer dan een derde van de jaarlijkse begroting van de EU. In 2020 is dat 34,5% of een uitgave van 58,12 miljard dollar. Het GLB werd in 1957 met het Verdrag van Rome opgezet en trad in werking in 1962 met als doel de productiviteit te verhogen, de landbouwers een redelijke levensstandaard te garanderen, de markten te stabiliseren, de continuïteit van de voorziening waarborgen en redelijke prijzen voor de consumenten garanderen. Het is een belangrijk instrument om de landbouw in Europa te sturen.

Er is echter een probleem van grote ongelijkheid bij de verdeling van de middelen. Aurélie Catallo van het platform ‘Voor een ander GLB’ formuleerde het zo: “We moeten het principe van steun per hectare ter discussie stellen. Hoe wordt het gerechtvaardigd dat een bedrijf meer middelen krijgt als het groter is, terwijl studies aantonen dat hoe groter een bedrijf is, hoe minder milieuvriendelijk het is en hoe minder jobs het per hectare schept.” De OESO meent zelfs dat een aanzienlijk deel van de steun “hoofdzakelijk ten goede komt aan de grootste landbouwbedrijven waarvan het gemiddeld inkomen hoger ligt.” Anders gezegd: de landbouwsteun gaat niet naar wie het het meest nodig heeft, maar naar de grootste spelers. De meest sprekende voorbeelden zijn ongetwijfeld de landbouwbedrijven die eigendom zijn van het Britse koningshuis of van een multinational als Nestlé. De Rekenkamer van de EU wees in 2011 op misbruik door financiële investeerders die aanzienlijke steun kregen nadat ze grond opkochten waarop amper landbouwactiviteit was.

De hervorming van het GLB waar de Europese Commissie aan werkt, zal als gevolg hebben dat er minder middelen zullen zijn voor biologische landbouw. Er wordt opnieuw meer richting industriële landbouw gekeken, ondanks de praatjes over een Green New Deal.

Hou het kapitalisme uit onze voedselketen!

Er moet een einde komen aan de wurggreep van de kapitalisten op landbouwgrond. Vandaag is deze grond een voorwerp van speculatie. Zo werd de waarde van Roemeense landbouwgrond tussen 2002 en 2025 met 25 vermenigvuldigd. 7 tot 8% van de grond is al in handen van buitenlandse investeerders, dat is het equivalent van 12.000 Franse boerderijen. Sinds 2011 kocht de Nederlandse Rabobank 21.000 hectare landbouwgrond in Polen en Roemenië. Het doel? Rabobank hoopt binnen een jaar of 10 de grond drie keer zo duur te kunnen verkopen. De kopers zullen wellicht geen lokale boeren zijn.

Een landbouw die het milieu en de mens respecteert, is onder het kapitalisme onmogelijk. Structuren zoals het GLB vergroten alleen maar de ongelijkheid tussen kleine en grote landbouwers. Velen van hen hebben zich tot aan hun nek in de schulden gestoken en geven het op of plegen zelfmoord.  Voor België zijn er geen cijfers, maar in Frankrijk pleegt er om de twee dagen een landbouwer zelfmoord. In Frankrijk is de schuldenlast van de landbouwers gestegen van 57.900 euro in 1980 tot 159.700 euro in 2010. Een verhoging van 175%! De verantwoordelijkheid ligt bij de door de markt opgelegde wedloop die niet gericht is op kwaliteitsvolle voeding of biologische landbouw, maar op winst en speculatie.

Bovendien is er de wereldwijde concurrentie die wordt versterkt door vrijhandelsverdragen als TTIP en CETA. Chloorkippen of rundvlees met hormonen uit Brazilië en Canada kunnen hierdoor op ons bord belanden. Het kapitalisme leidt tot overproductie en een ineenstorting van de prijzen. Dat drijft de landbouw in het noorden naar de afgrond, terwijl de productie in het zuiden naar het noorden wordt gestuurd en de massa’s in het zuiden honger dreigen te lijden. Neen, kapitalisme is niet efficiënt.

Voor een ander landbouwbeleid!

Voedsel is essentieel. Landbouwers moeten dan ook een fatsoenlijk leven kunnen leiden. De vrijhandelsverdragen moeten ingetrokken worden: voedsel mag niet onderhevig zijn aan speculatie en concurrentie. De gemeenschap moet controle uitoefenen op de buitenlandse handel. Het GLB moet stoppen: landbouw moet in dienst van de bevolking staan met respect voor het milieu. De winsten van grote industriële bedrijven en speculanten mogen niet primeren.

Er moet een einde komen aan de verspilling. In de VS wordt tot de helft van het geproduceerde voedsel weggegooid. In Groot-Brittannië wordt tot 30% van de groenten zelfs niet geoogst omdat ze niet voldoen aan de ‘normen van de markt’. De landbouw en alles wat met voedsel te maken heeft, moet uit de handen van de markt gehaald worden. Met de gemeenschap moeten we controle en inspraak hebben over wat er op ons bord verschijnt. Dat zal onze gezondheid, de leefbaarheid van de landbouw en het milieu alleen maar ten goede komen.