Leiders van de oppositie in Kazakhstan roepen op tot een einde van het staatsgeweld en tot de oprichting van een onafhankelijke commissie voor een onderzoek naar het hardhandig optreden in het Kaspische oliestadje Zhanaozen, waar veiligheidstroepen tientallen demonstranten neerschoten.
Het stadje Zhanaozen in het Westen van Kazakhstan is sinds vrijdag (16/12/2011) afgescheiden van de rest van de wereld, toen zowel de oproerpolitie als het leger het vuur openden tegen stakende arbeiders uit de oliesector.
“De eerste zes lichamen zijn gisteren begraven, terwijl 60 families gebedsmomenten organiseerden voor hun overleden familieleden, hoewel de lichamen nog niet aan hen overhandigd werden.” Ainur Kurmanov, een medevoorzitter van de Socialist Movement of Kazakhstan, stelde tijdens een nieuwsconferentie in Moskou op woensdag: “Ze weten zeker dat ze gestorven zijn.”
Leden van zowel vakbonden als socialistische organisaties uit de regio spreken over ten minste 70 doden en meer dan 100 vermisten. De autoriteiten leggen het dodental op 16.
‘Fascistische methoden’
Yesenbek Ukteshbayev, een van de leiders van de Zhanartu vakbond, vertelde op de persconferentie over een dokter in een lokaal hospitaal die zelf “de ogen van 23 doden gesloten had”.
Volgens de vakbonden zijn meer dan 300 personen gearresteerd. Sommigen stellen dat ze zagen dat hun vrienden ofwel meegenomen ofwel gedood werden maar dat hun namen niet terug te vinden zijn in de officiële lijsten van de doden en gewonden.
“Geschreeuw en gekerm kunnen herhalend gehoord worden vanuit het lokale detentiecentrum,” stelde Kurmanov. “Gisteren werd gezien hoe ze verscheidene opgerolde tapijten buitennamen. In de moslimtraditie worden lijken in tapijten opgerold.”
Volgens Ukteshbayev stellen familieleden van diegenen die in het centrum vastgehouden worden dat de gevangenen naak naar de vrieskoude binnenplaats gedreven werden om vervolgens met slangen besproeid te worden met koud water”. “Enkel de fascisten gebruikten dergelijke methodes” zei Ukteshbayev.
In regionale hoofdstad Aktau, vertelde Kenzhegali Suyeyev, de voorzitter van een commissie van de vakbonden die de tragedie onderzoekt, dat mensen in Zhanaozen geschokt waren door het geweld van de staatstroepen.
“Mensen werden in mekaar geslagen en gearresteerd … wat voor reactie kan er zijn wanneer mensen neergeschoten worden met aanvalswapens, en de gewonden afgemaakt worden?”
“Zelfs de Duitsers deden dit niet” vertelde Suyeyev The Moscow News via telefoon. <o>“Mensen zijn geschokt – ze kunnen niet geloven in een democratie te leven. Dit zijn arbeiders, kinderen, vrouwen die stierven – ze waren ongewapend, verstaat u?”
Bewijs uit het lijkenhuis
Een correspondent van de Novaya Gazeta die erin slaagde Zhanaozen binnen te raken, berichtte dat minstens 64 lichamen in het lijkenhuis toekwamen gedurende 16-17 december.
Korkel, een vrouw die haar zus in Zhanaozen ging bezoeken en in het lokale hospitaal ging helpen, vertelde correspondent Yelena Kostyuchenko: “Er was geen koud water in het mortuarium om de lijken te wassen. Ik begon de lichamen te tellen. Ze werden op een hoop gelegd, de een op de ander. 21 lijken werden de 16de binnen gebracht. Om 9 uur ’avonds sloot Tamila, die daar werkt, alles af en ik ging naar huis. Er werden echter nog meer lichamen binnen gebracht. Tegen 9 uur in de ochtend op 17 december waren er nog eens 43 afgeleverd.”
De Kazachse afdeling van Radio Liberty, Radio Azattyk, slaagde erin verscheidene inwoners van Zhanaozen aan te telefoon te krijgen.
“Afgelopen nacht ging mijn broer naar een apotheek en de politie sloeg hem in elkaar en nam hem weg van daar. Ze stalen zijn geld en telefoon,” vertelde Gulbarshyn. “Sommigen kunnen hun kinderen zelfs niet terugvinden. Vele ouders staan voor het politiebureau. Ze willen hen hun kinderen echter niet tonen. Vertel alstublieft de wereld wat we vertellen.”
Een andere inwoner, Aigul Zhalgasbayeva, vertelde aan Radio Azattyk: “We kunnen niet buiten komen, zelfs niet naar het werk. We eten wat we [thuis] hebben. Oproerpolitie nemen de mannen ergens naartoe. We hebben geen idee wat er met hen gebeurt.”
Expliciet videomateriaal
In een zorgwekkende expliciete video vanuit Zhanaozen die op 16 december via YouTube verspreid werd, wordt duidelijk hoe de oproerpolitie te midden van een ongewapende menigte het vuur opent. Sommige demonstranten vallen gewond neer, terwijl verscheidenen opstaan en vluchten en anderen trachten weg te kruipen. Van één man, die niet kon bewegen, wordt getoond hoe verschillende agenten met stokken op hem inslaan.
Op dinsdag stelde de premier van Kazachstan, Karim Masimov, dat de president Nursultan Nazarbayev het idee had om de ontslagen arbeiders opnieuw aan het werk te zetten, en hen werk aan te bieden aan een lager loon dan in andere regio’s van Kazachstan.
“Het staatshoofd heeft de regering de opdracht gegeven de mensen die ontslagen waren opnieuw tewerk te stellen,” zei Masimov.
Vicepremier Umirzak Shukeyev stelde dat dit aanbod geldig is voor 900 werkers van Ozenmunaygas en 900 van Karazhanbasmunai. “Diegenen die ontslagen zijn zullen nieuwe jobs aangeboden krijgen bij de grote bedrijven in de republiek, voornamelijk in de mijn-, olie-, en gasindustrieën, met een salaris van 80 tot 90% van wat hen vroeger betaald werd.”
Hij voegde hierbij dat de regering en toekomstige werkgevers de mogelijkheid van een dekking van de reiskosten en accommodatie voor voormalige oliewerkers aan het bespreken zijn.
Kurmanov gaf echter aan dat de mensen uit de provincie Mangistau dit aanbod zouden weigeren. “Het is een onrealistisch project. De reactie is negatief, niemand gaat verhuizen tenzij ze hiertoe verplicht worden,” stelde Kurmanov.
Vakbonden berichten dat de hele provincie in de ban is van rellen en stakingen. Oliebedrijven in de regio hebben het werk stilgelegd aangezien hun arbeiders begonnen te staken. Er waren betogingen in Aktau en omliggende dorpen.
“Op 17 en 18 december waren er gevechten in Shetpe, waarbij geweren ingezet werden tegen oliearbeiders en inwoners die de spoorweg geblokkeerd hadden, enkele wagons in brand hadden gestoken en sporen uit elkaar hadden gehaald,” zei Kurmanov. “Op dit ogenblik zijn er conflicten in het dorp Zhetybai. “
‘Vredevolle manifestatie’
Het conflict begon in Zhanaozen, waar tot 3000 mensen aan het protesteren waren op het belangrijkste stadsplein als onderdeel van een al zeven maanden durende staking rond de eis voor betere arbeidsvoorwaarden en hogere lonen. Volgens onafhankelijke vakbonden weigerden de werkgevers, Ozenmunaygas, een onderaannemer van de door de staat gecontroleerde olie- en gasmagnaat Kazmunaygas, en de regering om zelfs maar gesprekken te houden met de stakers.
Op de Onafhankelijkheidsdag, 16 december, hielden demonstranten een vredevolle manifestatie om alle arbeiders uit de olie-industrie op te roepen een nationale staking te organiseren en met de eis dat Nazarbayev en zijn regering moeten aftreden.
“Ik denk dat dit de voornaamste reden was om tot hardhandige repressie over te gaan” zei Ukteshbayev.
De menigte werd geprovoceerd: een politiewagen reed op de menigte in waarbij verscheidene gewonden vielen. De politiewagen werd op zijn kop gezet en in brand gestoken. Vervolgens begon de menigte de versieringen op het plein te vernietigen en het stadhuis werd ingenomen en in brand gestoken, samen met verschillende andere gebouwen in de stad.
“Minstens 20 personen werden gedood tijdens de eerste schietpartij in de ochtend, toen agenten er niet in slaagden de overhand te halen en het volk het politiecordon doorbrak, de politie deels ontwapende en het stadhuis en de administratie van Ozenmunaygas konden innemen,” zei Kurmanov.
Russische journalisten bedankt
Vanaf 14u werden alle sociale netwerken in Kazachstan geblokkeerd en alle sites van de oppositie werden plat gelegd. De GSM-verbinding werd slechts op donderdag terug hersteld in de provincie Mangistau.
“Velen in Kazachstan kwamen enkel via de Russische media te weten wat er in hun land gebeurde,” stelde Kurmanov. Hij bedankte de Russische journalisten die vanuit de provincie Mangistau verslag uitbrachten. Vier van hen werden gearresteerd en later weer vrijgelaten.
Vanaf 15u werden extra troepen en militaire gepantserde voertuigen ingezet in Zhanaozen. 10 vliegtuigen met militaire eenheden landden in Aktau, waarna de luchthaven gesloten werd. Vanaf 15 uur waren reeds 70 personen door onafhankelijke bronnen aangegeven als gedood.
“Tijdens de tweede schietpartij, die in de namiddag van start ging, werden pantserwagens ingezet en mensen werden beschoten met machinegeweren met groot kalibermunitie,” zei Kurmanov.
Volgens hem zijn er ook nu nog gewelddadige confrontaties aan de gang.
Officiële en onafhankelijke onderzoeken
Nazarbayev’s regering heeft een officiële commissie opgericht om de schietpartij te onderzoeken, maar activisten zijn wantrouwig. “Hoe kunnen moordenaars hun eigen misdaad onderzoeken?”, vroeg Ukteshbayev.
Vakbonden en socialisten hebben hun eigen commissie opgezet om informatie te verzamelen om het dodental te bepalen en de vermisten terug te vinden. Een andere commissie, opgezet door de oppositiepartij Nationale Sociaal-Democratische Partij, is gelijktijdig aan het werk.
Paul Murphy, socialistisch lid van het Europees Parlement uit Ierland, heeft opgeroepen om een onafhankelijke onderzoekscommissie op te zetten.
Een groep van Russische mensenrechtenactivisten, waaronder Lyudmila Alexeyeva van de Moskou Helsinki groep en de leider van de beweging voor mensenrechten Lev Ponomaryov, hebben een brief geschreven naar de Russische regering waarin geëist word dat deze zich uitspreekt tegen de repressie, folteringen en het inzetten van gewapende troepen in strijd met de GOS-Conventie inzake Rechten en Voorname Vrijheden. Ze riepen het Kremlin op om de regering van Kazachstan aan te sporen om een dialoog te starten met de stakers.
Internationale reactie
Mensenrechtenactivisten stellen weinig hoop in de internationale leiders. “Duitsland, Frankrijk en andere Europese landen zullen zo lang mogelijk terughoudend blijven,” zei Anatoly Baranov, redacteur van de online nieuwskrant Forum.msk.ru dat openlijk de arbeidersstrijd in Kazachstan steunt.
“Europa krijgt gas en olie uit de regio. Europese regeringen zijn voornamelijk bezig met het voorzien van hun kiezers [van gas] om hun huizen te warmen en gastanks te vullen,” stelde Baranov.
Maar Kazachtstan kan wel beïnvloed worden door haar belangrijkste handelspartner, Rusland.
“Medvedev trachtte zich onlangs publiekelijk te distantiëren van Nazarbayev op een recente topbijeenkomst,” zei Yuri Linkov, een vertegenwoordiger van de vakbond Zhanartu in Rusland. “Niemand wil een lokale Mubarak in de regio”.
Kurmanov stelde dat Moskou had kunnen tussen komen in Kazachstan, maar dat dit wellicht onmogelijk werd door “de groeiende golf van verontwaardiging in Rusland zelf”.