Nationaliseren: onteigen energiemultinationals zonder afkoop of compensatie

Een zachte herfst deed de energieprijzen wat dalen, een strenge winter kan daar snel en drastisch verandering in brengen. In de context van een torenhoge inflatie besparen gezinnen op zowat alles. Bijna iedereen zet de verwarming zachter. Uit een studie van ING blijkt dat zes op de tien Belgen bespaart op dagelijkse uitgaven zoals voeding, kleding en ontspanning. Maar zelfs dan komen we er niet: 37% van de Belgen betaalt meer dan 10% van het netto gezinsinkomen aan energie, 7% meer dan een kwart. 

Alle tot hiertoe genomen maatregelen waren druppels op een hete plaat. Ook na de verlaging van de BTW naar 6%, de extra premies en de invoering van taksen om zogenaamde ‘overwinsten’ af te romen, betalen we ons blauw aan energie. Tegelijk stelde Engie haar winstverwachting bij tot 5,5 miljard euro dit jaar, een stijging met 2 miljard euro op een jaar tijd! De focus van de sector is gericht op winst, niet op de behoeften van de bevolking. Nationalisatie is nodig om daar verandering in te brengen. Waar LSP begin 2022 nog vrij alleen stond met deze eis, is dit ondertussen overgenomen door verschillende vakbondsinstanties en de PVDA. 

Nationalisatie betekent voor LSP dat de hele energiesector (productie, transport, distributie, onderzoek) door de gemeenschap in bezit wordt genomen om deze onder controle van het personeel en de gemeenschap te beheren. Zo worden betaalbare prijzen en een groene transitie mogelijk. Nationalisatie onder arbeiderscontrole is iets anders dan het uitkopen van private aandeelhouders, zoals de Franse overheid deed met energiebedrijf EDF. De private aandeelhouders vertrokken daar met 9,7 miljard euro, betaald met het belastinggeld van de werkende klasse. Het doel van president Macron was om de kosten van de schulden van EDF en die van investeringen in nieuwe kerncentrales op de gemeenschap af te wentelen. De kapitalisten hebben al genoeg geprofiteerd. Nationalisatie moet zonder het afkopen of compenseren van de aandeelhouders. Een uitzondering kan enkel voor kleine aandeelhouders op basis van bewezen behoefte. 

Een genationaliseerd bedrijf of sector moet niet beheerd worden zoals in de privé de norm is, maar gericht zijn op de maatschappelijke noden. Daartoe moet het beheer in handen zijn van de werkende klasse. Marxisten stellen voor dat beslissingen worden genomen door bijvoorbeeld 1/3e vertegenwoordigers van het bedrijf, 1/3e van de vakbonden in de sector en 1/3e van de overheid, zodat alle belangen vertegenwoordigd zijn.

Dit vereist een actieve rol van de werkende klasse in elke fase. Dat is iets compleet anders dan publieke bedrijven die door managers en winstprincipes gedomineerd worden, zoals vandaag het geval is bij onder meer de NMBS (volledig in overheidshanden) of Bpost (deels in overheidshanden). 

De nationalisatie van de energiesector moet samengaan met de nationalisatie van de financiële sector om een einde te maken aan speculatie en om een financieringsbron voor investeringen veilig te stellen. Zoals Lenin opmerkte: “Alleen de controle op de banken, op dit centrum, deze spil, dit voornaamste mechanisme van de kapitalistische circulatie, zou het mogelijk maken daadwerkelijk, en niet alleen met woorden, de controle op het gehele economische leven, op de productie en de verdeling van de belangrijkste voortbrengselen op gang te brengen en die ‘regulering van het economische leven’ te bevorderen, die anders onontkoombaar gedoemd is een ministeriële frase te blijven ter misleiding van het gewone volk.”

Een bedrijf of een sector nationaliseren betekent nog niet dat een socialistische samenleving stapsgewijze wordt ingevoerd, maar het stelt wel de private eigendom van de productiemiddelen in vraag. Het kan als opstap gebruikt worden om uiteindelijk heel de economie volgens het model van democratische planning te organiseren. 

Nationalisatie is wat wij een ‘overgangseis’ noemen. Het biedt een brug tussen de dagelijkse eisen van de werkende klasse en de noodzakelijke maatschappijverandering. Deze transitie voorbereiden en populariseren is nodig om de strijd rond dagelijkse eisen perspectief te geven.