Rapport over ongelijkheid: waarom de meerderheid van de bevolking de miljardairs omver moet werpen

Het kapitalistische systeem is een oneerlijk casino. De inherente tegenstrijdigheden ervan (waaronder extreme ongelijkheid) leiden tot steeds terugkerende crises waarvoor de kapitalistische klassen uiteindelijk verantwoordelijk zijn, maar die telkens resulteren in meer rijkdom voor henzelf ten koste van de arbeidersklasse en de arme meerderheid. De Covid-crisis is een perfect voorbeeld. Dat wordt nog eens geïllustreerd door het World Inequality Report 2022.

Door Eddie McCabe (Socialist Party – ISA in Ierland)

Neem Elon Musk, momenteel de rijkste man ter wereld, die zijn rijkdom tijdens de pandemie heeft zien vertienvoudigen: van 28 miljard dollar begin 2020, tot meer dan 278 miljard dollar eind 2021. Hij is het meest obscene voorbeeld, maar de crisis is een goudmijn geweest voor de superrijken als geheel. De collectieve rijkdom van de 3.000 miljardairs in de wereld is alleen al in 2020 met 3,6 biljoen dollar toegenomen, wat volgens de Internationale Arbeidsorganisatie in contrast staat met de 3,7 biljoen dollar aan inkomensverlies voor werknemers wereldwijd in dezelfde periode. En naarmate de pandemie aanhoudt, met Omikron als voorbode van een nieuwe golf, zet deze trend van ongelijkheid in zowel gezondheid als rijkdom zich door.

Extreme ongelijkheid van rijkdom

Het World Inequality Report (WIR), dat gedurende vier jaar door 100 onderzoekers is opgesteld, laat zien hoe groot de ongelijkheid in inkomen en rijkdom wereldwijd is. Uit het rapport blijkt dat in de afgelopen 20 jaar “de kloof tussen de gemiddelde inkomens van de top 10% en de onderste 50% van de individuen binnen landen bijna is verdubbeld.” Maar hoewel de ongelijkheid min of meer overal is toegenomen, is zij niet uniform, wat volgens het rapport “bevestigt dat ongelijkheid niet onvermijdelijk is, maar een politieke keuze.”

Over het geheel genomen ontvangt de rijkste 10% van de volwassen wereldbevolking vandaag 52% van het wereldinkomen, terwijl de armste 50% – nu bijna 3 miljard mensen – slechts 8% ontvangt. Wat rijkdom betreft, zijn de verschillen nog schrijnender: de rijkste 10% bezit 76% van alle rijkdom, wat betekent dat 90% van de wereld minder dan een kwart onder elkaar moet delen. De armste 50% heeft nauwelijks enige rijkdom en bezit slechts 2% van het totaal.

In het rapport wordt één bijzonder vernietigend feit benadrukt: “De ongelijkheid in de wereld lijkt vandaag ongeveer even groot te zijn als op het hoogtepunt van het westerse imperialisme in het begin van de 20e eeuw. Het deel van het inkomen dat momenteel naar de armste helft van de wereldbevolking gaat, is ongeveer de helft van wat het in 1820 was, vóór de grote kloof tussen de westerse landen en hun koloniën.”

Met andere woorden, 200 jaar kapitalisme heeft de armste helft van de wereld achtergelaten met 50% minder inkomensaandeel. Een afschuwelijke mislukking naar elke maatstaf.

Decennia van neoliberalisme

Vier decennia neoliberale ideologie die wereldwijd het economisch beleid domineert, heeft duidelijk zijn sporen nagelaten. Privatisering en besparingen op openbare diensten en activa, alsmede periodieke crises waarin de staat leent om banken en bedrijven te redden die “te groot worden geacht om failliet te gaan”, hebben ertoe geleid dat: “in de afgelopen 40 jaar landen aanzienlijk rijker zijn geworden, maar hun regeringen zaanzienlijk armer. Het aandeel van de publieke actoren in de rijkdom is bijna nul of negatief in rijke landen, wat betekent dat alle rijkdom in particuliere handen is. Deze tendens is nog versterkt door de Covid-crisis, tijdens welke de regeringen het equivalent van 10-20% van het BBP hebben geleend, hoofdzakelijk van de particuliere sector.”

De cruciale rol van staatsinterventie werd benadrukt door de pandemie, waarbij triljoenen werden uitgegeven door regeringen aan Covid-maatregelen, in het bijzonder aan het ondersteunen van inkomens. Als zich opnieuw een noodsituatie van die omvang voordoet – en er dreigen meerdere noodsituaties – zal het vermogen van de staten om op dezelfde manier te reageren door deze trends worden geremd, vooral met regeringen aan de macht die weigeren om de middelen te zoeken bij de miljardairs en de grote bedrijven.

Gevolgen voor het klimaat

De ongelijkheid in de wereld van vandaag is extreem, en schadelijk op een aantal zeer voor de hand liggende manieren. Zoals het feit dat meer dan 1 miljard mensen in sloppenwijken wonen, of dat 690 miljoen mensen honger lijden en elke dag 25.000 mensen sterven aan honger en hongergerelateerde ziekten.

Maar deze ongelijkheid is de bron van andere, misschien minder voor de hand liggende problemen, zoals de opwarming van de planeet door het vrijkomen van CO2, waarvoor de rijksten het meest verantwoordelijk zijn. Uit het rapport blijkt dat de rijkste 10% van de bevolking verantwoordelijk is voor bijna 50% van alle emissies, terwijl de armste 50% verantwoordelijk is voor 12%.

Deze verschillen worden niet alleen aangetroffen tussen rijke landen en armere landen, maar ook tussen de rijken en armen binnen alle landen. In Europa stoot de onderste 50% van de bevolking ongeveer vijf ton per jaar per persoon uit, terwijl de bovenste 10% 29 ton uitstoot; de onderste 50% in Oost-Azië stoot ongeveer drie ton uit, terwijl de bovenste 10% 39 ton uitstoot; en de onderste 50% in Noord-Amerika stoot ongeveer 10 ton uit, terwijl de bovenste 10% maar liefst 73 ton uitstoot!

Zoals het rapport opmerkt: “Grote ongelijkheden in uitstoot suggereren dat klimaatbeleid meer gericht moet zijn op rijke vervuilers. Tot nu toe hebben klimaatbeleidsmaatregelen zoals koolstofheffingen vaak een onevenredig groot effect gehad op lage en middeninkomensgroepen, terwijl de consumptiegewoonten van de rijkste groepen ongewijzigd bleven.”

Haal het geld waar het zit

Het World Inequality Report concludeert uit al zijn analyses dat er nood is aan een herverdeling van rijkdom door middel van “bescheiden progressieve belastingen (…) om de uitdagingen van de 21^e eeuw aan te gaan”, met name “op het gebied van onderwijs, gezondheid en de ecologische overgang.” In het bijzonder wordt een vermogensbelasting van 1% op miljonairs (alle 62 miljoen) voorgesteld, die alleen al 1,7 biljoen dollar zou opleveren. Ook wordt het idee geopperd van een eenmalige belasting op het surplus aan rijkdom van miljardairs in 2020, de eerder genoemde 3,6 biljoen dollar, die, indien besteed aan gezondheidszorg “de wereldwijde uitgaven voor gezondheidszorg in een jaar bijna zou verdubbelen.”

Dit zijn inderdaad bescheiden voorstellen. Als ze daadwerkelijk worden uitgevoerd, zouden ze echter een ingrijpend effect hebben op het leven van de werkende klasse en de armen. Het probleem is dat zelfs deze bescheiden voorstellen eenvoudigweg niet zullen worden uitgevoerd door de kapitalistische regeringen en instellingen. Zij behartigen immers de belangen van de miljardairs en de grote bedrijven  en beschermen hen tegen juist dit beleid. Alleen een georganiseerde en massale beweging van de arbeidersklasse in elk land en internationaal, kan een dergelijke herverdeling van rijkdom afdwingen.

Het gaat niet alleen om grondstoffen – die zijn er genoeg, en socialisten zouden veel radicalere maatregelen bepleiten dan de bovenstaande – het gaat vooral om eigendom en controle. Een extra $5 triljoen in de handen van de kapitalistische regimes van de wereld, zelfs als dit zou moeten worden gebruikt voor openbare diensten, zou uiteindelijk op de één of andere manier toch weer bij de kapitalisten terechtkomen. Dat is waar kapitalistische staten voor dienen.

Alleen door met de arbeidersklasse de rijkdom in handen te nemen, en het gebruik ervan democratisch te plannen om in de behoeften van alle mensen en de planeet te voorzien, zou de ongelijkheid werkelijk kunnen worden beëindigd. Een dergelijk socialistisch alternatief is niet alleen mogelijk, maar ook dringend noodzakelijk – in het belang van alle mensen en de planeet. Op dit punt schiet het rapport natuurlijk tekort. Maar de bevindingen van het rapport zijn nuttig, ook al zijn ze niet bijzonder onthullend.