Als het kapitalisme de planeet in brand steekt, kan alleen het socialisme het vuur blussen

Op de ochtend van 10 september werd de bevolking van Californië in en rond San Francisco wakker in een apocalyptische sfeer. De lucht in de stad was oranje gekleurd. De oorzaak: de talrijke bosbranden die de regio sinds eind augustus teisteren. Op het ogenblik van schrijven waren de branden nog niet volledig bedwongen. Bosbranden zijn normaal in deze tijd van het jaar in Californië, maar de omvang is dat niet. Vijf van de branden staan in de top 10 van de grootste branden in de geschiedenis van Californië.

door Jeremy (Namen)

Enkele miljoenen hectaren zijn in rook opgegaan, dit hadden ze daar nooit eerder gezien! Het was niet enkel de bevolking van Californië die onder de brand leed: ook bij de buren in de noordelijke staten Oregon en Washington waren er grote branden in september waarbij duizenden mensen hun huizen moesten verlaten.

Het nieuwe normaal?

Helaas zijn dergelijke gebeurtenissen verre van marginaal, laat staan verrassend. Al meer dan 50 jaar verzamelen wetenschappers gegevens die de realiteit van de opwarming van de aarde en de ernst van de gevolgen ervan, zoals een toename van de frequentie van bosbranden, aantonen. De enorme branden in Australië van afgelopen januari vormden een ander treffend voorbeeld. Het alarmerende nieuws over de gevolgen van de klimaatverandering verdween door de Covid-19 crisis een beetje naar de achtergrond. Nochtans zien veel deskundigen ook in die crisis een symptoom van de uitbuiting van de natuur om de kapitalistische productiewijze te voeden.

Het is een vicieuze cirkel: de concentratie van broeikasgassen (CO2, methaan, enz.) neemt toe, waardoor de temperatuur stijgt, er branden ontstaan en de hoeveelheid CO2 in de atmosfeer verder toeneemt door het verdwijnen van het bosareaal. Daarbij komen nog de branden die rechtstreeks worden veroorzaakt om ruimte te maken voor intensieve industriële landbouw of industriële veeteelt (belangrijke antropogene bronnen van methaan in de atmosfeer), zoals private bedrijven in het Amazonegebied regelmatig doen of die alleszins niet aarzelen om zich zo land, dat zo gewonnen werd door arme boeren, toe te eigenen om de winsten te vergroten.

De impasse van het groene kapitalisme

De laatste tijd krijgen de waarschuwingen van wetenschappers overal ter wereld een nieuwe weerklank, vooral onder jongeren die het meest gevoelig zijn voor de omvang van de dreigende klimaatramp. Sommige opportunistische traditionele politici hebben dit gezien als een veelbelovende niche voor hun eigen carrière. Aangezien ze de economische belangen van de grote kapitalistische concerns verdedigen, hebben ze vaak niets meer dan illusies aan te bieden. Er wordt niets ondernomen om de grote bedrijven aan te pakken, terwijl dat essentieel is om vervuiling aan te pakken. Het vrij verkeer van kapitaal laten ze ongemoeid omdat dit voor de kapitalisten nodig is om de lonen naar beneden te drukken. De noodzakelijke ecologische transitie wordt zelfs op directe wijze misbruikt als voorwendsel om overheidssteun te geven aan grote private bedrijven in moeilijkheden. Dat gebeurt volgens de gekende formule: de winsten zijn voor de privé, de verliezen voor de gemeenschap.

Het ‘groene kapitalisme’ is vooral gericht op de werkenden en hun gezinnen. Het idee dat het veranderen van individueel consumptiegedrag de klimaatverandering kan stoppen, werd nochtans weerlegd tijdens de Covid-19 pandemie. Ondanks het quasi volledig stilvallen van vliegverkeer en forse vermindering van autoverkeer, volstond de daling van CO2-uitstoot niet om onder de grens van 1,5 graden globale opwarming te blijven.

In de VS bepleiten linkse Democraten, zoals de populaire Alexandria Ocasio-Cortez, het idee van een Green New Deal. De naam verwijst naar het programma van Roosevelt in de jaren 1930 waarbij onder druk van arbeidersstrijd in een context van crisis werd beslist tot meer staatsinterventie. Een dergelijk beleid vandaag zou uiteraard een stap vooruit zijn in vergelijking met wat we vandaag onder de klimaatnegationist Donald Trump kennen. Er zijn echter belangrijke beperkingen. De New Deal van Roosevelt werd niet zomaar doorgevoerd: het was een antwoord op massale mobilisaties van de arbeidersklasse uit angst dat dit protest het volledige kapitalistische systeem zou bedreigen. Bovendien volstond die New Deal niet om de economie terug op gang te brengen. Dat gebeurde pas met de oorlogsindustrie in de Tweede Wereldoorlog en de heropbouw nadien. Een Green New Deal binnen de grenzen van het kapitalisme zou al gauw opgeslorpt worden door de marktmechanismen.

Kijk maar naar de branden van 2018 in Californië veroorzaakt door nalatigheid van de Pacific Gas & Electric Company (PG&E). Het bedrijf wilde meer dan 100 jaar oude hoogspanningslijnen niet vervangen omdat dit de winsten zou drukken. De verouderde leidingen lagen aan de basis van grote branden in 2018. Er was niet alleen de verwoesting als gevolg van die branden, het bedrijf ging ook over tot stroomstoringen in perioden van droogte om de kosten te drukken. Om vergoedingen aan slachtoffers te beperken, vroeg het bedrijf in 2019 het faillissement aan. Na een deal was een doorstart mogelijk. De extra kosten voor de verzekeringsmaatschappijen en de infrastructuurwerken zullen uiteraard doorgerekend worden in de energiefacturen van de bevolking.

Van private bedrijven die concurreren met mekaar en enkel kijken naar de winst, moeten we geen oplossingen verwachten voor de opwarming van de aarde en de gevolgen daarvan. Er is nood aan een democratische planning van de productie en de herverdeling van de rijkdom op basis van de werkelijke noden van de bevolking, inclusief de ecologische noden. Dat is hoe het socialisme de branden van het kapitalisme zal blussen!