Historische verkiezing voor linkerzijde in Turkije – zwaarste nederlaag voor AKP in 13 jaar

Waarheen gaat de linkse HDP na het verkiezingssucces?

Op 7 juni werd het politieke landschap in Turkije dooreengeschud. Toen de resultaten binnenstroomden, voelden veel linkse en Koerdische activisten zich zoals ze zich voelden toen het Gezi Park in de zomer van 2013 werd bezet en er een grote beweging ontstond in Turkije. De heersende rechtse en conservatieve islamistische AKP leed een grotere nederlaag dan voorspeld door de peilingen. De partij verloor in vergelijking met de laatste verkiezingen in 2011 maar liefst 2,6 miljoen stemmen en 69 zetels. De linkse, pro-Koerdische ‘Democratische Partij van het Volk’ (HDP) haalde 13%, wat boven de kiesdrempel van 10% is. Deze kiesdrempel is een bijzonder ondemocratische maatregel die na de militaire staatsgreep van 1980 werd ingevoerd om Koerdische partijen uit het parlement te houden.

Artikel door Michael Gehmacher (SLP Oostenrijk) en militanten van Sosyalist Alternatif (onze Turkse zusterorganisatie)

In de Koerdische regio’s in het Zuid-Oosten van het land waren er heel spontane feesten om de historische doorbraak van HDP te vieren. Voor het eerst in de Turkse geschiedenis komt een pro-Koerdische partij met een fractie in het parlement. Er kwamen ook veel vrouwelijke activisten van HDP in het parlement, waaronder veel vertegenwoordigers van sociale en politieke bewegingen. Bovendien werden activisten van verschillende minderheden verkozen, wat van groot symbolisch belang is in Turkije, waar de politiek traditioneel gedomineerd wordt door oude, rechtse mannen. Heel wat van de 80 nieuwe parlementsleden van HDP behoren tot etnische, sociale of religieuze minderheden. Hun aanwezigheid in het parlement is een slag in het gezicht van de nationalistische reactionaire elite. Ook de eerste openlijk homoseksuele parlementskandidaat in de Turkse geschiedenis was een enorme stap.

Deze verkiezingen werden gekenmerkt door een groeiende polarisering. Ook de extreemrechtse nationalisten van de MHP gingen vooruit van ongeveer 13% tot meer dan 16%. De verkiezingscampagne werd opgeschrikt door geweld, vooral tegen HDP. Er waren tientallen fysieke aanvallen op kantoren van HDP en op activisten van deze partij.

De MHP speelde in op het Turkse nationalisme. De AKP werd afgedaan als ‘verraders’ omwille van het vredesproces tussen de AKP-regering en de Koerdische beweging. Maar de MHP speelde ook een sociaal populistische kaart. Samen met het nationalisme pleitte de partij ook voor een verhoging van het minimumloon, een vermindering van belastingen op brandstof en een einde van de afdankingen in de publieke sector. Het is een indicatie dat sociale thema’s belangrijker geworden zijn, onder meer door de problemen in de Turkse economie en de vrees van jobverlies.

AKP likt de wonden

De sociale en economische situatie speelde een cruciale rol in deze verkiezingen. Veel Turken dachten dat hun levensstandaard verbeterde onder de AKP-regering. Dat is een van de belangrijkste redenen waarom een deel van de armen in het land, vooral diegenen op wie de liefddadigheidscampagnes van de AKP gericht waren, doorheen de jaren voor deze partij bleven stemmen.

Dit begint te veranderen. De economische situatie ging er de afgelopen twee jaar op achteruit, de werkloosheid neemt toe en er is inflatie. Dit leidt tot toenemende problemen voor miljoenen gewone werkende gezinnen. Samen met de hardere aanvallen op democratische rechten en de versterking van de autoritaire elementen van dit regime (meer macht voor de politie, aanvallen op vakbondsrechten, arrestatie van kritische journalisten en activisten, controle op sociale media, …) zorgde dit voor vervreemding onder een hele laag traditionele kiezers en aanhangers van de AKP.

De poging van president Erdogan om een absolute meerderheid in het parlement te halen om de grondwet te kunnen veranderen om de macht van de president te versterken, mislukte compleet. Erdogan haalde niet alleen geen tweederdenmeerheid, hij verloor zelfs de gewone meerderheid van de AKP. Die partij haalde nog 41%. Het leidt tot een periode van politieke instabiliteit en onzekerheid over de regeringsvorming.

De overwinning van HDP

Voor de linkerzijde en al wie opkomt voor een betere samenleving zorgt de opmerkelijke overwinning van HDP voor nieuwe mogelijkheden en politieke kansen. Na de verkiezingen wordt overal over HDP gesproken.

HDP is een coalitie van linkse groepen, partijen en individuen. De kern komt voort uit de Koerdische nationale beweging. De afgelopen maanden slaagde de partijleiding erin om heel wat activisten van verschillende sociale en politieke bewegingen aan te trekken, onder meer van de LGBTQI-beweging of de milieubeweging. De Koerdische BDP (de politieke vleugel van de verboden PKK) blijft een dominante kracht binnen de partij. Maar de HDP slaagde er ook in om een groeiend aantal Turkse kiezers aan te trekken. Het gaat om kiezers die tot de conclusie kwamen dat de AKP van Erdogan en de belangrijkste oppositiepartij CHP geen alternatief bieden. De meeste kiezers van HDP zijn werkenden, gepensioneerden, kleine landbouwers en jongeren. Velen radicaliseerden doorheen de strijdbewegingen van de afgelopen jaren, bewegingen voor betere arbeidsvoorwaarden, tegen precair werk, voor democratische rechten, … Veel activisten van HDP bestempelen zichzelf als socialist of communist.

De HDP komt op voor een betere gezondheidszorg, een sterker publiek onderwijs, een verhoging van het minimumloon tot 1.800 Turkse Lira per maand, een arbeidsduurvermindering tot 35 uur per week zonder loonverlies en andere belangrijke eisen.  Alle andere partijen gingen minder ver, maar het feit dat HDP deze sociale eisen in het publieke debat bracht – zelfs indien ze niet dominant waren in de propaganda van de partij – dwong de andere partijen om er zich ook over uit te spreken.

De HDP-leiders legden vooral nadruk op vage ideeën zoals ‘democratische doorbraak’, ‘radicale democratie’, ‘meer menselijkheid’, naast campagnes voor de rechten van nationale minderheden, LGBT-mensen, … Er werd ook ingespeeld op de religieuze gevoelens van een deel van de bevolking. Figen  Yüksegdag, co-voorzitter van HDP, sprak in een van de laatste toespraken in de campagne over de corruptie van de AKP-leiders en ze stelde daarbij dat corruptie “een belediging voor de islam” vormt.

Als we de leiding van de HDP bekijken, is het niet duidelijk wat ze eigenlijk wil. Dit is begrijpelijk, de sociale en politieke samenstelling van de partij is verre van homogeen. Kan de HDP een nieuwe arbeiderspartij worden of zal het eerder een vage linkse eerder liberale partij zoals veel groene partijen in Europa worden?

De crisis van het kapitalisme wordt erger en Turkije ontsnapt er niet aan. Werkenden en jongeren krijgen het moeilijk. Om de democratische rechten te verdedigen en voor sociale vooruitgang op te komen, zal er nood zijn aan een militante partij met een basis onder de arbeidersklasse. Een partij met sterke banden met de strijdbare vakbonden en sociale bewegingen. Een partij waarvan de verkozenen hun positie in het parlement gebruiken als platform om arbeidersstrijd te verdedigen.

Als de verkozenen van HDP het parlement gebruiken om campagnes te starten rond sociale en politieke eisen (zoals de verhoging van het minimumloon, een 35-urenweek, het afschaffen van antistakingswettten, …), dan zou dit op heel wat steun en respect van werkenden en jongeren doorheen het land kunnen rekenen. Het zou de traditionele Kemalistische CHP onder druk zetten, maar ook de ‘sociale’ retoriek van MHP doorprikken. Die hadden de verhoging van het minimumloon wel in hun programma staan, maar ze zijn niet bereid om er actief campagne voor te voeren.

Er is in Turkije veel ruimte voor een nieuwe linkse arbeiderspartij die opkomt voor de rechten van de arbeiders en sterke sociale eisen naar voor schuift. Tienduizenden werkenden en jongeren stellen hun hoop in de HDP om deze rol te spelen. Wellicht zal de partij heel wat nieuwe leden aantrekken.

Toch is er onder Turkse arbeiders nog vijandigheid tegenover de HDP. Die partij wordt door sommigen gezien als een instrument van de PKK, als een partij die gedomineerd wordt door de oude kaders van de PKK waarbij de belangrijkste beslissingen genomen worden bij overleg tussen de gevangen genomen PKK-leider Abdullah Öcalan en de HDP-leiders. Dit wantrouwen is aanwezig en kan enkel weggenomen worden met democratische en transparante structuren. De werkenden en jongeren moeten zien hoe de beslissingen genomen worden en zo ook zien dat er geen “verborgen PKK-agenda” is.

De HDP-leiding kreeg bij deze verkiezingen heel wat steun van Turken, vooral van de liberale middenklasse. Een brug bouwen tussen de Koerdische en Turkse arbeiders is een centrale uitdaging om de arbeidersbeweging in Turkije te versterken. Met het electorale succes van de HDP kan deze partij een belangrijke stap daartoe zetten. Door alle sociale thema’s, alle stakingen of elk arbeidersverzet op te nemen en de posities in parlement en media hiervoor te gebruiken, kan de HDP een klankbord worden van de volledige arbeidersklasse.

Het is zeker positief dat de HDP van bij het begin een eventuele coalitie met de AKP heeft afgewezen. Maar de partij moet ook duidelijk zijn over coalities met andere partijen, daarover is nog geen uitspraak gedaan. Welke regering er ook komt, het zal een regering van besparingen zijn. De HDP-leiding moet de andere partijen niet zozeer oproepen om ‘verantwoord’ te handelen en bij te dragen aan de politieke stabiliteit. De partij moet zich integendeel voorbereiden op sociaal verzet. Ze kan het momentum van de verkiezingen bijvoorbeeld gebruiken om massale bijeenkomsten te houden waarop werkenden, jongeren, activisten, … worden uitgenodigd om samen te discussiëren over de verdere stappen in de strijd.

De ervaring van veel linkse partijen doorheen de wereld leert ons dat er na aanvankelijk electoraal succes een gevaar is dat deze partijen naar rechts opschuiven. Om dit te vermijden, is er nood aan een coherent politiek programma, democratische structuren op alle niveau’s en een massale betrokkenheid van leden. Er is nood aan een socialistische oriëntatie gebaseerd op steun voor massale acties van de arbeidersbeweging en voor de nationalisatie van de banken en de sleutelsectoren van de economie onder democratische publieke controle. Het ontwikkelen van banden met de basis van de vakbonden en sociale bewegingen zal ook noodzakelijk zijn om te vermijden dat de HDP eindigt in het moeras van politieke compromissen, coalities met pro-kapitalistische krachten en besparingen.