Syriza grote winnaar van Griekse verkiezingen. Hoe daarop voort bouwen?

De verkiezingen van 6 mei vormden een belangrijk keerpunt voor Griekenland. De chantage en intimidatie van de Griekse politieke vertegenwoordigers van de trojka, de gevestigde partijen PASOK en ND, worden niet langer aanvaard. Het tweepartijenmodel en de oppermacht van PASOK en ND gedurende vier decennia, kreeg een serieuze klap. Maar dat betekent niet dat de gevestigde partijen en hun beleid ten dode opgeschreven zijn.

Artikel op basis van een analyse door Andreas Payiatsos op de website van Xekinima

De Griekse samenleving maakte een draai naar links. SYRIZA werd voor vele Grieken het politieke instrument waarmee massaal een duidelijke en opstandige boodschap werd gegeven. Anderzijds mogen we niet onderschatten dat een groot deel van het electoraat op extreemrechts stemde, vooral dan Gouden Dageraad, hetgeen een groot gevaar vormt voor de toekomst.

Waarom Syriza?

De keuze voor Syriza als subversief instrument op politiek vlak was geen toeval. De houding die Syriza aannam ten opzichte van de rest van de linkerzijde en haar pogingen om deze te verenigen en samen te vechten voor een alternatieve linkse regering, maakten van Syriza een belangrijke katalysator voor deze opvallende verkiezingen. Syriza slaagde erin een perspectief, hoop en een doel te geven aan bredere lagen van de samenleving en dit door een regering voor te stellen die de werkende bevolking zou dienen in oppositie tegen de macht van het kapitaal.

De KKE weigerde iedere vorm van samenwerking, niet alleen in het vooruitzicht van een linkse regering maar ook op ieder ander vlak nam ze een enorm sektaire houding aan. Xekinima (de Griekse zusterorganisatie van LSP) gaat akkoord met hun kritiek dat het programma van SYRIZA niet radicaal genoeg is. Maar waar we helemaal niet mee akkoord gaan, is de weigering van de Communistische Partij om haar verantwoordelijkheid op te nemen om de beweging samen te brengen op alle niveaus (terwijl ze wel nog hun onderlinge meningsverschillen kunnen behouden). Zonder samenwerking en eenheid in de verschillende bewegingen is een overwinning onmogelijk. Hopelijk leidt de ervaring van deze verkiezingen bij de KKE tot nieuwe conclusies. Deze kritiek gaat ook in grote mate op voor de sektaire positie van delen van ANTARSYA. Dat is een antikapitalistische coalitie die slechts 1,2 % van de stemmen haalde.

Een nieuwe linkse dynamiek

Het succes van SYRIZA creëert een nieuwe dynamiek in de samenleving. De enorme steun voor SYRIZA’s basisuitgangspunt, de samenwerking ter linkerzijde en de noodzaak van een linkse regering, is een grotendeels instinctieve poging van de samenleving om te breken met de kettingen van het kapitalistisch systeem en te bouwen aan een alternatieve samenleving.

Dit proces is zeker niet helemaal bewust in de zin dat grote delen van de samenleving die zich naar Syriza keerden daarvoor geen duidelijk ideologisch of politieke visie hadden, geen duidelijk alternatief voor ogen hadden of geen beeld hadden van wat een alternatieve samenleving dan wel daadwerkelijk kan beteken. Het merendeel van Syriza’s basis weet vooral wat ze niet wi (het huidige regime en de machtshebbers, het politieke establishment, etc) maar heeft geen duidelijk idee van wat ze dan in de plaats wil.

Wanneer de bevolking in strijd komt tegen het systeem, gebeurt dit vaak onbewust en is het aan de linkerzijde om een alternatief voor te stellen en de weg te wijzen. Indien de linkerzijde de bestaande orde daadwerkelijk wil omverwerpen dienen ze twee belangrijke voorwaarden te vervullen.

De eerste voorwaarde is een verenigende houding naar de massabewegingen en de rest van de linkerzijde. De tweede is een duidelijk socialistisch programma dat een antwoord biedt op de huidige crisis en de basis kan leggen voor een socialistische samenleving. Zolang de tweede grootste linkse partij, de communistische partij, dezelfde snaar blijft bespelen, zal ze enorme opportuniteiten missen en op nederlagen botsen.

Zolang SYRIZA als enige linkse partij voor een samenwerking opkomt, verdient zij de steun van de volledige linkerzijde. Deze steun gaat wat ons betreft gepaard met de nodige kritieken. SYRIZA staat wel voor eenheid maar heeft helemaal geen duidelijk en precies programma wanneer het gaat over het vormen van een brug tussen de dagelijkse strijd tegen de Trojka en de noodzaak aan andere samenleving – een socialistisch programma dus.

Terug naar de jaren ’70?

Op heel wat vlakken zijn er gelijkenissen met de jaren 1970. Dat was een decennium met revolutionaire kenmerken, zowel in Griekenland als de rest van de wereld. Vandaag wordt de Griekse samenleving opnieuw gekenmerkt door revolutionaire processen. Ook toen was er een partij die een enorm linkse retoriek aannam en hoop en perspectief gaf aan de enorme strijdbewegingen. Dat was de PASOK.

Het linkse programma van PASOK in de jaren 1970, dat programma was zelfs linkser dan wat SYRIZA vandaag naar voor brengt, leidde tot een enorm enthousiasme. De partij groeide op zes jaar tijd van 13% naar 25% en uiteindelijk 48% van de stemmen. Het probleem was dat de partij, eens ze aan de macht was, de hoop en het vertrouwen van de bevolking niet waarmaakte. De PASOK werd omgevormd tot een nieuwe neoliberale partij die vandaag het beleid van de Trojka uitvoert.

SYRIZA heeft vandaag gelijkaardige kansen om snel te groeien en aan steun te winnen. De partij kan het idee van een linkse regering en een linkse machtsovername naar voor schuiven. Maar we moeten steeds bewust zijn van de mogelijkheid van een teleurstelling als de verwachtingen niet worden ingelost. Het voorbeeld van PASOK in de jaren 1970 blijft een belangrijke waarschuwing.

Realistisch blijven

Veel leden van SYRIZA zullen waarschijnlijk niet akkoord gaan met deze “pessimistische” vooruitzichten. Het is evenwel geen pessimisme maar eerder een realistische kijk. We mogen de geschiedenis van de linkerzijde, die jammer genoeg veel tragedies bevat, niet vergeten. Die tragedies kunnen niet enkel aan externe krachten worden toegeschreven, er is ook het falen van de linkerzijde zelf.

Zo is er de ondergang van de PASOK, maar ook het historisch verraad van de Communistische Partij in Varkiza en tegen Velouhioti. Er zijn de ervaringen met de Eurocommunistische partijen in Italië, Spanje, Frankrijk, Griekenland,… SYN, de belangrijkste kracht in SYRIZA komt ook uit die traditie. De eurocommunisten verlieten hun principes om samen met de sociaaldemocratie het systeem mee te beheren. In de jaren 1990 en 2000 mislukten een aantal pogingen om nieuwe formaties op te zetten, onder meer met de PRC in Italië, de SSP in Schotland en andere.

Het voordeel van SYRIZA

Het grote voordeel van SYRIZA is haar éénmakende houding tegenover de rest van de linkerzijde. Het belang hiervan is cruciaal omdat de samenleving begrijpt dat er zonder de samenwerking van de linkerzijde binnen een algemene beweging, er op geen enkele manier de confrontatie aangegaan kan worden met de Trojka, PASOK en ND.

De KKE begrijpt deze kwestie helemaal niet. Lenin, die door de KKE vaak geciteerd wordt, was de grondlegger van het eenheidsfront, wat we in hedendaagse termen linkse samenwerking zouden noemen. Ook Marx zelf werkte samen met ideologische tegenstanders binnen de rangen van de arbeidersbeweging. Zoals we al vaak zeiden, zouden de kameraden van de KKE (en ANTARSYA) Lenin er wat beter moeten op nalezen wanneer die schrijft over coalities en een eenheidsfront (vooral in de periode 1921-1922). De KKE denkt dat niet samenwerken met de rest (die volgens hen niet revolutionair zijn) van hen de enige en ware revolutionairen maakt.

SYRIZA stelde voor de eerste keer in decennia, samen met de nood voor een ééngemaakte linkerzijde, een linkse regering als doel. Iedereen dacht dat dit tot het verleden behoorde, maar het werd door SYRIZA met succes op de politieke agenda geplaatst. Verder benadrukte SYRIZA de noodzaak van gezamenlijke strijd met de arbeiders doorheen Europa. Het klopt dat de Griekse verkiezingen doorheen Europa een impact hebben. Dat is een belangrijk gegeven, zeker op een ogenblik dat een groot deel van de linkerzijde in Griekenland enkel op nationaal vlak oplossingen voor de crisis zoekt.

En… haar achilleshiel

De vraag naar hoe een daadwerkelijke breuk met de kapitalistische economie en bijhorende samenleving mogelijk is. Dat is een moeilijk punt voor SYRIZA dat in haar oplossingen voor de crisis niet buiten de grenzen van het kapitalisme stapt. De partij erkent niet dat er binnen dit systeem geen fundamentele oplossingen mogelijk zijn voor de problemen van de Griekse economie en samenleving. De voorstellen van de partij zijn ontoereikend. SYRIZA geeft aan hoe we een eind op weg kunnen gaan, maar lijkt niet te weten waar we eigenlijk naar toe willen.

Zo krijgt Alexis Tsiperas, de voorzitter van SYRIZA, veel steun voor zijn standpunt dat SYRIZA het memorandum zou stappen en geen cent zou geven aan de terugbetaling van de schulden zolang de sociale noden niet worden gefinancierd. Dat voorstel werd enthousiast onthaald door de werkenden, werklozen, jongeren, gepensioneerden en armen die lijden onder de crisis. Maar SYRIZA heeft het niet over de gevolgen van zo’n maatregel. Wat als de trojka dit aangrijpt om de leningen die werden toegezegd om de euro te redden terug in te trekken? Als er geen actieve steun vanuit de Europese arbeidersbeweging is, kan de trojka Griekenland uit de eurozone zetten.

De kwestie van de euro

SYRIZA stelt terecht dat er geen enkel voordeel uit te halen is als we zelf uit de euro stappen. Links moet uiteraard ingaan tegen het asociale beleid van Europa dat ook in de lidstaten wordt opgelegd. Een linkse regering in Griekenland die weigert om de dictaten van de EU uit te voeren, zou onmiddellijk op protest vanuit Brussel botsen en de mogelijkheid om uit de eurozone te vliegen.

De enige wijze waarop we zo’n aanval kunnen beantwoorden, is met de actieve steun van de arbeidersbeweging doorheen Europa of toch minstens een groot deel ervan, bijvoorbeeld in het zuiden van Europa. Als de afstand tot de rest van de Europese arbeidersbeweging even groot blijft als vandaag, dan zou Griekenland onvermijdelijk uit de eurozone gezet worden.

SYRIZA heeft een grote verantwoordelijkheid om dit perspectief uit te leggen aan de Griekse bevolking en duidelijke oplossingen naar voor te schuiven. Het verlaten van de Euro en de terugkeer naar de Drahme op kapitalistische basis zou een enorme economische schok betekenen en een onmiddellijke verdieping van de recessie. Een devaluatie van de Griekse munt zou de levensstandaard verder onder druk zetten. Als SYRIZA de macht wil nemen, moet ze ook waarschuwen voor dat gevaar. Zoniet kan de publieke steun die ze nu krijgt snel verdwijnen en plaats ruimen voor beschuldigingen van verraad. SYRIZA dient een duidelijk oplossing naar voor te schuiven op deze kwestie, een programma dat niet alleen op het memorandum maar op de volledige crisis antwoorden biedt.

Welk programma?

De Griekse arbeidersbeweging moet niet vrezen om terug te gaan naar de Drahme wanneer de linkse regering antwoordt op de crisis via een reeks van maatregelen:

• Het niet betalen van de schuld. De 350 miljard euro moet in Griekenland blijven om te investeren in de economie en de levensomstandigheden van de werknemers te verbeteren.
• Directe nationalisatie van de volledige financiële sector. Zonder deze maatregel kan er namelijk geen sprake zijn van planning en investeringen in de economie.
• Nationalisatie van alle sleutelsectoren van de economie zodat er economische planning mogelijk is en de noodzakelijke investeringen worden gemaakt.
• De selectie van sleutelsectoren waarin de regering massaal werk kan creëren, zoals infrastructuur, onderwijs, gezondheidszorg en sociale woningen. Investeringen en planning in de landbouw, toerisme en hernieuwbare energie, sectoren waarin de Griekse economie enorme voordelen heeft en een echte transformatie kan plaatsvinden. De Griekse minerale rijkdom is van serieus belang maar dient herzien te worden vanuit de impact die het heeft op het klimaat en de lokale gemeenschappen.
• Controle op kapitaalstromen in en uit het land en staatscontrole op buitenlandse handel zodat de economie weerstand kan bieden op de te verwachten druk van buitenlandse kapitalisten en speculanten..
• Het invoeren van arbeiderscontrole en beheer over de volledige productie. Dit is de enige manier om een eind te maken aan de corruptie en schandalen die onder het kapitalisme welig tieren in de publieke sector.
• Tot slot moet de strijd het breder doel hebben om de macht in handen te nemen in Zuid-Europa. Ons ultieme doel kan slechts slagen in een socialistisch Europa. Zolang dit doel niet bereikt is kan een socialistische federatie , gebaseerd op de socialistische landen in Zuid-Europa (en Ierland dat tevens zwaar gehavend wordt door de schuldencrisis), haar eigen munt gebruiken om samen de aanvallen te bestrijden die ze zullen te verduren krijgen vanuit Brussel en de “markten”.

Deze eisen zijn geen vorm van revolutionaire romantiek. De noodzaak van een socialistisch programma dat de basis zal vormen voor het overwinnen van het kapitalistische systeem en het opbouwen van een samenleving gebaseerd op gelijkheid, rechtvaardigheid en in dienste zal staan van de meerderheid van de bevolking is vandaag groter dan ooit. Het is actueler dan ooit. Enkel op basis van een dergelijk programma kan SYRIZA stappen vooruit zetten. De rest van de linkerzijde (alsook delen van Antarsya) heeft de verantwoordelijkheid om daar een rol in te spelen en iedere positieve stap vooruit van SYRIZA te ondersteunen. Tegelijk moeten we waarschuwen voor een mogelijk falen. Enkel dan kunnen we verdere tragedies voor zowel de linkerzijde als de arbeidersbeweging in het algemeen vermijden.