Energie moet in publieke handen

Deze zomer kwam de Vivaldi-regering voor de tweede keer dit jaar samen om een akkoord te sluiten over de energietoekomst van het land. Het doel was niet om onze energiefacturen onder controle te krijgen. Neen, er werd onderhandeld over het langer openhouden van de kerncentrales in ons land. Dat moet de energievoorziening garanderen. Tegelijk levert het Engie megawinsten op.

door Jeremy (Namen) uit maandblad De Linkse Socialist

Er werd beslist om de kernreactoren van Tihange 3 en Doel 4 ook na 2025 open te houden. In 2003 had de paarsgroene regering van Verhofstadt beslist tot de kernuitstap. Het was zowat de enige trofee die de groenen toen konden voorleggen. Nu komt ook daar een einde aan.

Ondanks de grote winsten gaf Engie niet zomaar toe aan de druk van de regering. Voor het langer openhouden van de reactoren worden twee private ondernemingen opgezet die voor de helft in handen zijn van de staat en voor de helft van Engie. Het doel is vooral om de noodzakelijke grote investeringen (500 miljoen euro per reactor) met overheidsgeld te financieren. Tegelijk wordt de verantwoordelijkheid voor het kernafval van de komende 10 jaar deels naar de overheid doorgeschoven. De overheid zal in ruil dividenden ontvangen voor de winst uit de verkoop van elektriciteit.

Dergelijke overheidsinterventie in de economie gebeurt vandaag wel meer in de context van grotere geopolitieke spanningen tussen de imperialistische machten. Het doel ervan is niet om ons te beschermen tegen de hoogoplopende energieprijzen. Tijdens de onderhandelingen met Engie zweeg de regering in alle talen over maatregelen als een blokkering van de prijzen. Engie boekte in de eerste helft van 2022 maar liefst 5 miljard euro winst, onder meer dankzij de Belgische kerncentrales.

De regering beweert dat een toename van het energieaanbod tot lagere prijzen zal leiden. Dat is niet waar: het openhouden van de reactoren zal enkel de winsten van Engie ten goede komen. De overheid rekent zelf op ruime dividenden om de investeringen in de centrales te financieren. Bij een prijsdaling en lagere dividenden zou de overheid het gat op een andere manier moeten dichten. Twee keer raden in wiens zakken ze daarvoor gaan kijken… De Croo waarschuwde dat er vijf tot tien moeilijke winters aankomen. Dat is duidelijk niet voor iedereen zo.

De markt werkt niet in het belang van iedereen, zoals ons werd wijsgemaakt bij de liberalisering. Het is alleen voordelig voor de grote bedrijven. Het echte doel van het energieakkoord is om hun winsten te beschermen.

Haal energie uit de klauwen van de markt en breng het in publieke handen door de volledige sector te nationaliseren. Energie moet een openbaar goed worden, dat collectief en democratisch wordt gecontroleerd en beheerd. De distributie moet worden beheerd volgens de behoeften, niet volgens wie kan betalen of niet. De volledige sector moet in publieke handen komen zodat de nodige investeringen voor een overgang naar echt duurzame energie mogelijk worden. Dit zal nooit gebeuren zolang de sector in dienst van de winsthonger van de kapitalisten staat.

Jaren van onderinvesteringen en nu nog de oorlog daarbovenop bedreigen de energiebevoorrading in ons land. In plaats van de sector in publieke handen te nemen en een plan van groene transitie door te voeren, kijkt de regering eens te meer naar private bedrijven als Engie.

door Casper (Gent) uit maandblad De Linkse Socialist

De regering besliste om Doel 4 en Tihange 3 langer open te houden. De sleutels van de beslissingsmacht over onze energie worden verder in handen van Engie gelegd. De kernuitstap was zowat de enige trofee die de groenen met hun vorige regeringsdeelname twintig jaar geleden binnenhaalden. Nu maken ze er zelf een einde aan.

De verdeeldheid binnen de regering over kernenergie heeft niets te maken met de belangen van de werkende klasse, maar met het redden van hun gezicht bij de publieke opinie. De echte beslissingen worden immers elders genomen: op het hoofdkwartier van Engie, waar enkel de eigen winsten van tel zijn.

Energieminister Tinne Van der Straeten (Groen) zegt de overwinsten van Engie te willen afromen. Dat voorstel geniet de steun van onder meer de Nationale Bank. De vraag daarbij is natuurlijk wat woekerwinsten zijn en wat ‘aanvaardbaar’ is, maar ook meer algemeen: waarom moet er eigenlijk winst gemaakt worden op energie op een ogenblik dat de werkende klasse haar factuur niet meer kan betalen? De hele energiesector moet in publieke handen komen!

De oude en versleten centrales zijn voor Engie een vetpot. Om ze langer open te houden, eist het bedrijf een deelname van de regering in de risico’s en de opberging van het afval. Het bedrijf wil het onderste uit de kan halen om de eigen winsten te maximaliseren. Onze facturen en bevoorrading zijn daarbij van geen tel.

De BTW-verlaging en verlenging van het sociaal tarief zijn noodzakelijke maatregelen, maar blijven druppels op een steeds heter wordende plaat. Daarnaast richt de regering zich op individuele oplossingen, zoals belastingvoordelen voor zonnepanelen en groenestroomcertificaten. Het blijft kortom bij kleine maatregelen in de marge, maar een echte transitie zit er niet in.

We mogen energie en klimaat niet overlaten aan de winstbelangen van kapitalisten. De klimaatcrisis wordt steeds erger en de werkende klasse draagt daar de zwaarste gevolgen van. Een overstap naar hernieuwbare energie is noodzakelijk, maar zal er pas komen als energie samen met andere essentiële sectoren genationaliseerd wordt onder controle van de werkende klasse.

Een algemene btw-verlaging op energie naar 6% zou een gemiddeld gezin met de huidige prijzen ruim 500 euro per jaar opleveren. Dat komt na prijsstijgingen die hetzelfde gemiddelde gezin meer dan 2.000 euro per jaar kosten. Anders gezegd: ook na een btw-verlaging betalen we nog steeds 1.500 euro extra per jaar voor energie. Het voorstel van een btw-verlaging wordt al langer verdedigd door de PVDA, die terecht opmerkt dat energie geen luxeproduct is. Wij delen het verzet tegen de asociale btw-taksen en zijn voorstander van een energiesector in publieke handen.

Het ‘compromis’ van de regering voor een btw-verlaging die tijdelijk is en pas ingaat als het warmer wordt, gevolgd door accijnsverhogingen en enkel voor elektriciteit (zelfs indien er een extra cheque van 100 euro komt), volstaat helemaal niet. Het zal de snel stijgende curve hoogstens een beetje afvlakken, maar de stijging gaat ondertussen voort tot een niveau dat de portemonnee van de werkende klasse niet kan trekken.

De liberalen lagen het langste dwars met het argument dat het geld van een btw-verlaging (1,3 tot 1,6 miljard euro) achteraf via hogere belastingen aan dezelfde mensen gevraagd wordt, wat neerkomt op een vestzak-broekzak operatie. Maggie De Block sprak over “boerenbedrog”. Belastingverlagingen voor grote bedrijven zijn uiteraard anders: wat ze in de vestzak van de bazen steken, halen ze uit onze broekzak.

Eerder was er ook groen verzet tegen een btw-verlaging op gas, omdat dit vuile energie is. Zo gaven ze voer aan de rechterzijde die ecologische maatregelen graag voorstelt als een aanslag op onze portemonnee. De N-VA is daar kampioen in. Zuhal Demir stelde dat de hoge energieprijzen veroorzaakt worden door hogere CO2-taksen in Europa. De partij pleit voor meer kernenergie naar Frans model. Dat het nucleaire businessmodel sterk afhankelijk is van overheidsinvesteringen bij de opstart ervan en van de verantwoordelijkheid van de gemeenschap voor het afval en de milieurisico’s, vermeldt de N-VA uiteraard liever niet.

De groenen gingen mee in de logica van de PS die opmerkte dat een btw-verlaging grote inkomens evenveel voordeel oplevert als lage. De PS greep dit aan om te pleiten voor een energiecheque van 200 euro voor al wie minder dan 3.500 euro bruto per maand verdient. BTW is effectief een asociale vlaktaks die voor iedereen even hoog is, waardoor een verlaging even groot is voor grootverdieners als voor mensen in armoede. Het probleem is het asociale karakter van de btw op zich. Zowel de PS als de groenen weigeren echter om een progressieve belasting op grote bedrijven en superrijken voor te stellen.

Elke maatregel die raakt aan de winstbelangen wordt meteen actief bestreden door de grote bedrijven op de energiemarkt. De prijs voor elke extra bescherming van consumenten wordt doorgeschoven naar dezelfde consumenten of de gemeenschap. Zo zijn er in Brussel maatregelen om contracten drie jaar te laten lopen en is het moeilijker om mensen zomaar af te sluiten. Bedrijven reageren door ofwel de Brusselse markt te verlaten ofwel met hogere prijzen: in Brussel betaal je gemiddeld ongeveer 300 euro per jaar meer dan in Vlaanderen of Wallonië. De kost van de prijsblokkering in Frankrijk werd bij de invoering ervan in oktober op 3,8 miljard euro geschat, een kost die door de regering en dus de gemeenschap gedragen wordt.

Zolang het niet over de kern van de zaak gaat, met name de vraag wie de energiesector bezit en controleert, komen we geen stap vooruit. De energieprijzen stijgen door de grillen van de markt, een gebrek aan vooruitziendheid en planning, de toenemende geopolitieke spanningen … Het is een probleem dat langs alle kanten verbonden is met hoe het kapitalisme in elkaar zit en zichzelf vastrijdt. De greep van de markt breken, kan enkel door de volledige sector in publieke handen te nemen. Enkel onder democratische controle en beheer is het mogelijk om een planmatige groene transitie te realiseren en tegelijk de factuur onder controle te houden. Deze strijd start op nationaal vlak, maar moet uiteindelijk internationaal gevoerd worden.

Hoewel de winters in België de laatste jaren minder streng zijn, hebben steeds meer mensen kopzorgen omtrent hun verwarming. Zelfs vóór de huidige prijsexplosie had niet minder dan 20,8% van de Belgische gezinnen te kampen met energie-armoede! In Wallonië en Brussel lag het cijfer zelfs boven de 25%, waarbij vooral sociale huurders werden getroffen. Bij velen breekt het angstzweet uit als er een factuur in de bus valt of bij het hernieuwen van hun energiecontract. De prijzen gaan maal twee of zelfs maal drie! Voor een gemiddeld gezin komt er al gauw 2000 euro per jaar bij.

Artikel uit de februari-editie van De Linkse Socialist

De vele crises vandaag ondermijnen heel wat neoliberale dogma’s. Dat is ook zo voor de vermeende voordelen van de liberalisering van de energiesector. Wie gelooft daar nog in met de forse stijging van de elektriciteits- en gasprijzen? Er werd ons verzekerd dat het openstellen van de energiemarkt tot meer concurrentie zou leiden, waar de consumenten van profiteren met lagere facturen. Nu is het wel duidelijk dat de liberalisering nooit in ons belang was.

Wie profiteert er wel? De aandeelhouders van Engie-Electrabel, Luminus en co kunnen zich in de handen wrijven. Ze doen dat natuurlijk al langer, maar nu nog meer. De studiedienst van de PVDA berekende dat Engie-Electrabel met de Belgische kernenergie op vier jaar tijd 2,6 miljard euro extra winst zal maken. Terwijl wij steeds meer betalen voor energie, netwerkkosten en belastingen op energie, krijgen de grote bedrijven in de sector fiscale cadeaus en overheidssubsidies.

27 februari: ‘Basta’-mars in Brussel

De vakbonden voeren campagne met een petitie tegen de verstikkende loonwet die ons inkomen in een dwangbuis stopt. De PVDA roept op tot een betoging in Brussel op 27 februari (13u Centraal Station) onder de slogan: “Tijd voor een menselijk beleid” (in het Frans: ‘Het volk beschermen, niet de machtigen’). Het protest is onder meer gericht tegen de torenhoge energieprijzen met de eis van een BTW-verlaging van 21% naar 6%. Die maatregel zou voor veel gezinnen zeker enige verlichting brengen. BTW is in wezen een asociale taks, die geen onderscheid maakt tussen een alleenstaande moeder die voor een minimumloon werkt en een rijke erfgenaam die kan rentenieren. Het is onmogelijk om een asociale belasting socialer te maken: het hele BTW-mechanisme moet op de schop!

Een BTW-verlaging kan de curve van de stijgende energieprijzen afvlakken, maar zal niet volstaan om ze naar beneden te krijgen. De grillen van de markt zijn het echte probleem. Het is nu hét moment om de strijd op te voeren voor de nationalisatie van de volledige energiesector onder democratische controle en beheer van de gemeenschap. We mogen geen tijd verspillen met pogingen om respectabel te blijven voor het establishment en de gevestigde media: we moeten opkomen voor wat nodig is, niet voor wat aanvaardbaar is in een televisiestudio.

De bevolking moet beschermd worden tegen energie-armoede door de garantie van lage tarieven en met publieke investeringen in een isolatieplan voor alle gebouwen die wijk per wijk moeten aangepakt worden. Er is een snelle overschakeling op hernieuwbare energie nodig om de leefbaarheid van onze planeet te verzekeren. Dit alles zal veel middelen vergen en een degelijke planning. Van de private bedrijven kan dit niet verwacht worden, zoveel is nu wel duidelijk. De volledige sector moet in publieke handen komen. Deze eis mag zich niet beperken tot de kleine lettertjes van een congrestekst, het moet een essentieel onderdeel zijn van een offensieve campagne vandaag. Zowel voor betaalbare energiefacturen als voor een leefbare planeet is systeemverandering nodig.

Terwijl de pandemie voor 99% van de bevolking een inkomensdaling betekende, zagen de tien rijkste mannen ter wereld hun vermogen verdubbelen. De cijfers van Oxfam zijn schokkend. De tien rijksten werden 15.000 dollar per seconde rijker, waardoor hun vermogen sinds het begin van de pandemie aangroeide van 700 miljard tot 1,5 biljoen dollar! Als ze 99,999% van hun vermogen zouden verliezen, zijn deze tien mannen nog steeds rijker dan 99% van de hele mensheid. Het begin van 2022 ziet er voor hen veelbelovend uit: IHS Markit verwacht dat er voor 2.000 miljard dollar aan dividenden uitgedeeld worden. “Is een wereldorde waarin de helft van de mensheid minder bezit dan de 0,00005% ultrarijken wel houdbaar?”, vroeg journalist Paul Goossens zich in De Standaard (21/1) af.

Het ontbreekt niet aan middelen. Het kapitalisme is echter een obstakel voor economische productie en organisatie gericht op de sociale en ecologische noden van de meerderheid van de bevolking. Er is een rationele en democratisch geplande benadering nodig. Het kapitalisme moet weg om plaats te maken voor een socialistisch alternatief!