Tag: Oekraïne

Het nieuwe staakt-het-vuren in Oekraïne komt er na een reeks voortijdig afgesprongen vredesplannen en akkoorden voor een staakt-het-vuren die niet werden toegepast. De afgelopen weken escaleerden zowel de propaganda-oorlog als het militaire conflict in het oosten van Oekraïne.

Analyse door Rob Jones vanuit Moskou

Bij de aanvang van de onderhandelingen in Minsk twee weken geleden beloofde de Oekraïense president Porosjenko dat hij het “stappenplan” naar vrede dat hij eerder in juni aankondigde maar vervolgens opschortte opnieuw zou bovenhalen. De Russische president Poetin stelde dat hij voor vrede was, maar dat Rusland geen betrokken partij was en dat Oekraïne met de rebellenleiders moest onderhandelen. Hij zocht allerhande excuses voor de groep Russische soldaten die in Oekraïne gevangen was genomen en volgens Poetin gewoon ‘verloren gelopen’ was.

Enkele dagen nadat de Oekraïense troepen, door wat volgens hen een Russisch tankbataljon was, zich moesten terugtrekken van de luchthaven van Loehansk, waarschuwde Porosjenko dat Rusland nu overging tot “directe en openlijke agressie” en dat Oekraïne een “oorlog voerde in naam van heel Europa.” Poetin omschreef hierop de regering van Kiev als nazistisch en waarschuwde het westen om zich niet met Rusland in te laten. Hij riep op tot onderhandelingen over een “staat in het zuidoosten van Oekraïne”.

Tot op de laatste minuten voor het staakt-het-vuren werd hard gevochten rond de stad Marioepol. Maar zeker in de eerste uren zwegen de geweren, buiten in enkele afgelegen regio’s waar het nieuws van het staakt-het-vuren schijnbaar pas later bekend raakte. Tegen afgelopen zaterdagmiddag waren er al vermeende inbreuken op het akkoord en dit langs beide kanten. Het staakt-het-vuren kwam er voor de onderhandelingen over de betwiste politieke kwesties. Dat maakt dat velen in zowel Oekraïne als Rusland sceptisch staan tegenover de kansen op succes voor het staakt-het-vuren.

‘Overal ontploffingen in de stad’

Als het staakt-het-vuren stand houdt en er een politiek akkoord wordt bereikt dat rekening houdt met het terrein dat door de rebellen is veroverd, dan zou dit een belangrijke overwinning zijn voor de rebellen en voor president Poetin. Midden augustus leek het er nog op dat de Oekraïense soldaten onder het mom van ‘anti-terreuroperaties’ de stad Donetsk opnieuw konden innemen. Er werd bericht dat bijna twee derden van de miljoen inwoners de stad zijn ontvlucht om de luchtaanvallen en granaatinslagen te ontlopen. Voor wie bleef, was het leven een nachtmerrie. Volgens een inwoner die op de Russische televisie werd geïnterviewd, “kan je doorheen de stad de inslagen van granaten horen. De bommen vallen op de huizen van vreedzame burgers, op huizen van particulieren, hoge gebouwen, ziekenhuizen, kinderopvang, de infrastructuur van de stad heeft zwaar te lijden. Ze richten de bommen met opzet op de elektriciteitsvoorziening en het water met als doel om de bevolking uit de stad weg te jagen.”

De NAVO en de Westerse machten klagen over de Russische betrokkenheid in het oosten van Oekraïne, maar ze zwijgen over het gebruik van afweergeschut en artillerie door het pro-westerse regime van Kiev en dit tegen de eigen bevolking. De NAVO is de afgelopen jaren overigens in tal van conflicten tussengekomen (van Kosovo tot Libië) om de westerse imperialistische belangen en doelstellingen te verdedigen.

De plannen om de aanwezigheid van de NAVO aan de grenzen van Rusland uit te bouwen zijn opgedreven. Er worden nieuwe basissen opgezet in de Baltische staten, Polen en Roemenië. Er wordt een 4.000 manschappen tellende ‘snelle interventiemacht’ opgezet in Oost-Europa en leidinggevende Amerikaanse politici pleiten ervoor om directe militaire hulp naar Oekraïne te sturen. Canada heeft al beperkte, maar symbolische, hulp gestuurd in de vorm van onder meer slaapzakken. Naast de bekommernissen rond de heerschappij van Kiev denken velen in het zuiden en het oosten van Oekraïne dat dit conflict vooral een confrontatie is tussen het VS-imperialisme en Rusland.

Sinds midden augustus hebben de pro-Russische troepen de Oekraïense krachten terug gedreven en enkele zware nederlagen toegebracht. Met hun opmars zijn ze naar het zuiden opgetrokken in de richting van de zee van Azov. Een dag voor het staakt-het-vuren kwam Marioepol, een havenstad met metaalfabrieken en een half miljoen inwoners, onder aanvallen van pro-Russische krachten te liggen. De helft van de bevolking is Oekraïens, maar 90% omschrijft zichzelf als Russisch-sprekend. Als voorbereiding op de aanvallen door de rebellen, gingen enkele inwoners over tot het aanleggen van loopgraven en lokale fabrieken leverden barrikaden tegen de tanks. Toen het artillerievuur de rand van de stad bereikte, verzamelden honderden mensen met Oekraïense vlaggen op het centrale plein van de stad. De gemeenteraad besloot een speciaal bataljon te vormen op basis van het ‘Azov bataljon’ dat geleid wordt door extreemrechtse militanten van de Oekraïense ‘Nationaal Socialistische Vergadering’. Volgens The Guardian trok het bataljon ook “extreemrechtse vrijwilligers van buitenaf aan, zoals Mikael Skillt, een 37-jarige Zweed die als scherpschutter werd opgeleid in het Zweedse leger en zichzelf omschrijft als een ‘etnische nationalist’ om in de frontlinie van het bataljon te vechten.”

De burgerbevolking lag zwaar onder vuur met willekeurige aanvallen van beide kanten. De lokale gemeenschap heeft uiteraard het recht om zichzelf te verdeidgen. Maar omdat de arbeidersklasse niet overging tot democratische etnische grenzen overstijgend comités, konden krachten vijandig aan de arbeidersbeweging op de voorgrond treden en delen van de bevolking op weg naar een oorlog zetten.

Snel veranderende militaire situatie

De vooruitgang van de pro-Russische krachten in het oosten vormt een keerpunt. Midden augustus stonden de niet erkende republieken van Donetsk (DPR) en Loehansk (LPR) op instorten. Dat kwam niet alleen door de aanvallen op burgerdoelwitten door het Oekraïense leger, maar ook omdat de leiding van deze republieken brede lagen van de overblijvende bevolking van zich had vervreemd. Een Russische vrijwilliger die naar Donetsk was getrokken om het nieuwe regime te steunen, kwam ontgoocheld terug. Hij stelde dat “het meest voorkomende gespreksonderwerp onder de bevolking de wetteloosheid en willekeur van gewapende mensen met emblemen van de DPR was. Vooral het gebruik van methoden zoals het willekeurig stoppen van auto’s waarbij mensen in uniform een excuus (en soms ook geen) inriepen om chauffeurs uit hun auto te jagen, leidde tot woede. Het ongenoegen nam met de dag toe, ofwel door sociale problemen met het uitstel of niet-betaling van pensioenen en uitkeringen, ofwel door de wetteloosheid van verschillende vertegenwoordigers van de DPR of door de nieuwe regels die werden opgelegd.”

De man omschreef ook hoe er een protestbijeenkomst in Donetsk was om op te komen voor het “einde van het geweld en het stoppen van de plaatsing van raketafvuurders boven appartementsblokken die leiden tot aanvallen op vreedzame burgers.” De bijeenkomst eindigde met een oproep voor VN-vredestroepen om de stad over te nemen.

Denis Poesjilin nam ontslag als hoofd van de Volksrepubliek Donetsk in juli. Ook Valeri Bolotov van de Volksrepubliek Loehansk, Alexander Borodai, de premier, en Igor Strelkov, het hoofd van de gewapende krachten van Donetsk, verlieten hun posten in de tweede week van augustus. Ze stelden dat hun opdracht vervuld was of ze waren gewond. Het is meer waarschijnlijk dat het Kremlin zijn invloed gebruikte om meer volgzame figuren aan te stellen, zeker op een ogenblik dat Strelkov een heldenstatus begon te krijgen onder de nationalistische rechterzijde in Rusland.

Herziening van de Russische militaire doctrine

Naarmate de NAVO en de EU verder in het oosten van Europa doordringen, heeft Poetin zijn pogingen om een unie te vormen met Kazachstan en Wit-Rusland opgedreven en wil hij ook de militaire invloed van Rusland versterken. Poetin heeft consistent geprobeerd om de invloed van Rusland in de vroegere Sovjet-staten te vergroten of te behouden. Toen Oekraïne als gevolg van de overwinning van Euromaidan begin 2014 dichter naar de EU opschoof, versterkte de aansluiting van Krim bij Rusland de positie van Poetin in eigen land en daarbuiten. Als antwoord op het voorstel van een ‘snelle interventiemacht’ van de NAVO wordt de militaire doctrine van Rusland nu herzien. Volgens Gazeta.ru zal er meer aandacht zijn voor de dreiging van ‘kleurenrevoluties’ en zal er actie ondernomen worden om de opmars van de NAVO te stoppen. Dat kan leiden tot allerhande bedekte operaties waarvan het bestaan ontkend wordt.

De strategie van het Kremlin voor Oekraïne bestaat er momenteel wellicht nog steeds uit om het zuiden en oosten van Oekraïne niet bij Rusland te willen annexeren, tenzij Rusland zich daar later door de gebeurtenissen tot gedwongen voelt. De Russen willen dat de rebellen hun gebied blijven controleren binnen Oekraïne om zo de druk op Kiev op te voeren en verdere stappen in de richting van de NAVO en de EU te stoppen.

Het ‘zevenpuntenplan’ dat Poetin vorige week voorstelde, bevestigt dit. Het komt in essentie op twee punten neer: de militaire krachten van de DPR en LPR moeten hun opmars stoppen en de regering van Kiev moet het bestaan van de twee republieken erkennen door haar troepen uit deze regio’s terug te trekken. Dat zou leiden tot wat het Kremlin een “bevroren conflict” noemt. Zolang de regering van Kiev de voorwaarden van Moskou aanvaardt, zouden er geen acties volgen. Zodra Kiev buiten de lijntjes kleurt, kan Moskou de situatie ontdooien en kunnen er nieuwe confrontaties ontstaan.

Deze eisen zijn niet wat Porosjenko voorstelt. Die wil ‘nieuwe verkiezingen’ in de betwiste gebieden, ‘financiële steun’ om de schade te herstellen en hij wil garanties toekennen voor de rechten van de Russisch sprekende bevolking. Maar verder wil Porosjenko ook de ontbinding van de rebellengroepen en het herstel van de vroegere regeringsstructuren.

Opties van Porosjenko zijn beperkt

Het scenario van Rusland en de pro-Russische republieken ligt erg moeilijk voor Porosjenko en zijn westerse vrienden. De opties voor Porosjenko zijn echter beperkt, de oorlog gaat door en de economie is in vrije val. Het BBP zou dit jaar met 6,5% krimpen. Het parlement in Kiev is ontbonden en er zijn nieuwe verkiezingen uitgeroepen voor 26 oktober. Daarmee hoopt Porosjenko zijn steun te kunnen consolideren. Volgens de peilingen zouden alle partijen die in 2012 verkozen raakten steun verliezen. De steun voor Janoekovitsj en de communistische partij zou samen met ongeveer 40% afnemen tot minder dan 10%. De partijen van zowel Timosjenko als Klitsjko zouden een derde van hun kiezers verliezen en het extreemrechtse Svoboda zou de helft van haar steun verliezen. De twee politieke krachten die het wel goed zouden doen zijn het nieuwe blok van Porosjenko dat door de steun van een afsplitsing van de Vaderlandspartij van Timosjenko aan een derde van de stemmen kan komen. En er is de Radicale Partij die momenteel op 20% in de peilingen staat. Dit is de partij van Oleg Liasjko, een extreemrechtse figuur van dubieus allooi en voormalige vriend van Janoekovitsj die nu waakzaamheidsgroepen in het oosten organiseert. Als Porosjenko toegevingen lijkt te doen aan Poetin, dan kan de nationalistische dreiging gemakkelijk terrein winnen.

Het Kremlin zag de druk van de Oekraïense troepen op de rebellen in augustus en voelde zich verplicht tot een meer openlijke interventie. Met het einde van de zomer wordt Rusland ook geconfronteerd met grotere moeilijkheden in de bevoorrading van Krim. Er is nu enkel een luchtverbinding en een ferry als verbinding met Rusland. Er werd gesuggereerd dat de opmars van de rebellen naar het zuiden een poging was om een doorgang over het land te bewerkstelligen langs de kust van de zee van Azov.

Hoezeer Poetin en zijn minister van Buitenlandse Zaken Sergei Lavrov het ook ontkennen dat er vanuit Rusland openlijke steun is voor de rebellen uit Donetsk en Loehansk, steeds minder mensen in Rusland hechten daar geloof aan. Zelfs op de officiële Russische televisie verklaarde Zacharsjenko, de huidige leider van de Volksrepubliek Donetsk, dat er drie tot vier duizend ‘vrijwilligers’ uit Rusland actief zijn, waaronder heel wat militaire toplui en soldaten “die hun vakantie liever niet op een strand doorbrengen.” Er zijn heel wat verslagen in Rusland van zowel beroepsmilitairen als dienstplichtigen die naar Oekraïne gestuurd worden, vaak tegen hun wil in. Zelfs indien het leger probeert om het nieuws van doden in de doofpot te steken of te verbergen achter het excuus dat jonge soldaten door ongevallen of hartaanvallen om het leven kwamen, dan nog beginnen familieleden van omgekomen soldaten te spreken. Lena Fedorova bijvoorbeeld droeg haar 27-jarige man ten grave. Ze stelde dat ze weet van minstens twee andere doden uit zijn groep, een eenheid die op frontsituaties getraind was voor gevallen van oorlog. “Soldatenmoeders”, een Russische mensenrechtenorganisatie, stelt een lijst te hebben van meer dan 400 dode en gewonde Russische soldaten en dat er doorheen de regio aan de grens met Oekraïne ziekenhuizen zijn vol gewonde strijders.

Geen vertrouwen in vredesplannen

Niemand gelooft echt dat het staakt-het-vuren of een vredesplan stand zal houden. Het Kremlin wil een verdere Russische interventie wellicht beperken om de druk op Porosjenko op te voeren, maar het is niet uitgesloten dat Rusland onder druk van de gebeurtenissen verder gaat dan het eigenlijk wil. Zelfs indien er in de loop van de komende weken een vorm van politiek akkoord wordt bereikt, dan nog zullen de onderliggende oorzaken en spanningen blijven en wellicht toenemen.

De westerse machten en het Kremlin hebben geen oplossing voor de situatie en beperken zich tot de combinatie van militaire dreigementen en acties ondersteund door economische sancties. Sancties geven het Kremlin nieuwe argumenten voor de stellingname rond Oekraïne, terwijl de gewone bevolking in Rusland maar ook in de EU er een prijs voor betaalt. Angela Merkel erkende dit indirect toen ze waarschuwde dat Duitse bedrijven bij nieuwe sancties daar een tol voor zullen betalen. De Duitse economie kende in het tweede kwartaal een krimp, deels door een afname van de handel en van het vertrouwen als gevolg van de sancties. Als antwoord op de Europese sancties heeft Poetin een importverbod ingesteld voor vers fruit en groenten uit Europa. Vrachtwagens vol groenten en fruit werden terug gestuurd naar landen als Griekenland, waar de boeren zware verliezen lijden. De Russische regering stelt dat de westerse sancties de Russische producenten ten goede zullen komen omdat ze de vroegere import voor hun rekening kunnen nemen en daarvoor zullen investeren in nieuwe productie, er zijn zelfs goedkope leningen aan boeren beloofd. De werkelijkheid ziet er anders uit. Een landbouwer verklaarde in de media: “Op televisie zeggen ze dat alles goed verloopt. Maar als wij de banken naar krediet vragen, zeggen ze daar dat ze door de sancties geen geld hebben.”

De Russische economie zonk al voor de sancties in een recessie weg. Deze situatie is nog erger geworden door de kosten van de integratie van Krim in de Russische economie. Heel wat werknemers van de overheid en van private bedrijven kregen de opdracht om hun vakantie in Krim door te brengen, maar dit heeft de toeristische industrie in Krim amper geholpen. De helft van de bevolking is van die sector afhankelijk. In 2013 waren er meer dan vijf miljoen toeristen op het schiereiland, dit jaar zal het cijfer slechts de helft daarvan bedragen.

De Oekraïense economie is er nog erger aan toe. Het BBP zal dit jaar met vijf tot acht procent afnemen en de nationale munt, de hrivna, heeft 62% van zijn waarde verloren. Ondanks de directe financiële steun van het IMF om de economie op te krikken, is het niet uitgesloten dat het land opnieuw aan de rand van het bankroet komt te staan en eindigt zoals Griekenland of nog erger. Toen het conflict nog beperkt was tot een paar beperkte confrontaties bleven de meeste fabrieken en mijnen in het betwiste zuidoostelijke gebied van Oekraïne gewoon werken. Maar eens de oorlog een meer vernietigend karakter kreeg, leden de bedrijven en de infrastructuur waaronder de nieuwe internationale luchthaven van Donetsk die werd gebouwd voor Euro 2012, heel wat schade. In veel gevallen was het niet mogelijk om alles draaiende te houden. Er wordt amper nog gewerkt in de mijnen.

Onafhankelijke arbeidersbeweging nodig

Het belangrijkste probleem voor de werkenden en jongeren die een uitweg uit deze catastrofe zoeken, blijft de afwezigheid van massale organisaties of partijen die een klassenbenadering naar voor brengen. Volgens een commentator tonen de mensen in het zuiden van Oekraïne, tussen de ‘hete zones’ van Krim en Donetsk, een “diepgewortelde angst, een horror tegenover het feit dat er geen enkele kracht in het land in staat is om de horror te stoppen. Ze zien geen politieke kracht in het parlement die het voor hun belangen opneemt.”

Volgens een recente peiling denken 57% van de inwoners van Oekraïne dat de militaire campagne van Porosjenko in Donetsk onmiddellijk moet gestopt worden om plaats te maken voor een beleid gericht op het vinden van een compromis. In de regio’s rond Donetsk en Loehansk lag het cijfer nog veel hoger. Maar Porosjenko zal de Russische dominantie over het oosten van Oekraïne niet zomaar toelaten, zeker niet als hij in de rug geduwd wordt door de oligarchen, de nationalistische krachten en zijn internationale vrienden. Maar ook de pro-Russische en pro-kapitalistische leiding van Donetsk en Loehansk zal niet zomaar toegeven. Het kan ertoe leiden dat volledige steden onder vuur zullen blijven liggen en dat loopgraven worden aangelegd terwijl mensen zich in schuilkelders moeten begeven om aan de bommen te ontkomen of op de vlucht gaan.

De werkende bevolking moet zich onafhankelijk organiseren doorheen Oekraïne, om iedereen te mobiliseren die zich wil verzetten tegen de oorlogszuchtige krachten en diegenen die zich baseren op nationalisme en fascisme. De invloed die deze krachten hebben, zal de nachtmerrie alleen maar verlengen. Er is zeker een potentieel om een massabeweging tegen de oorlog te organiseren. Als de werkende bevolking van Donetsk zich zou organiseren met een duidelijke leiding, dan zou dit de steun en sympathie krijgen van soldaten in het Oekraïense leger die niet tevreden zijn met de wijze waarop zij in een militaire campagne gebruikt worden. Zo’n beweging zou naar buiten treden en steun geven aan de familieleden van soldaten die vandaag al protesteren tegen het feit dat hun mannen en zonen naar een oorlog worden gestuurd. Ze zou aan de kant van de bevolking van Marioepol staan en hen tonen dat ze tegen de oorlogspartijen kunnen ingaan door zich te baseren op arbeiderssolidariteit. De beweging zou zich richten naar de volledige werkende bevolking doorheen het land om zich te verenigen tegen besparingen, privatiseringen en lage lonen.

In dezelfde peiling die hoger al werd aangehaald, stelden bijna twee derden van de mensen dat de oligarchen van Donetsk en Loehansk verantwoordelijk zijn voor de huidige crisis. Het is moeilijk om het niet eens te zijn dat Akhmetov, een vroeger steunpunt van de afgezette president Janoekovitsj, of Porosjenko en Timosjenko, die Oekraïne in de EU en de NAVO wilden trekken, of de miljardair en gouverneur Igor Kolomojski, verantwoordelijk zijn. Ze werden allemaal oligarch als gevolg van de massale privatiseringspolitiek en de besparingsprogramma’s. Maar dat is nog niet genoeg, ze willen steeds meer. De armoede en sociale crisis die voortkomt uit hun plunderpolitiek heeft geleid tot de voorwaarden waarop dit conflict kon ontwikkelen. Ze hebben allemaal aangetoond dat ze de nationale kaart willen trekken om hun macht en privileges te verdedigen.

Zo was Akhmetov gemakkelijk bereid om steun te geven aan de Volksrepubliek Donetsk tot zijn zakelijke belangen onder druk kwamen te staan door het conflict. Om hun steun in het westen van Oekraïne te versterken, riepen zakenlui zonder aarzelen op om de rechten van Russisch-sprekende mensen te beperken. Nadat Rusland Krim overnam, heeft het daar de rechten van de Tataarse bevolking en van de Oekraïeners met de voeten getreden. Oekraïne is een land met verschillende bevolkingsgroepen en verschillende talen zijn dominant in verschillende regio’s. Er mogen geen beperkingen zijn op het gebruik van gelijk welke taal in Oekraïne en andere talen moeten naast het Oekraïens erkend worden in alle contacten met de regering en de officiële structuren. Voldoende nationale en regionale middelen zijn nodig om te voorzien in taalonderwijs, onderzoek en nationale culturen. Die regio’s die autonomie willen, moeten het recht hebben om deze democratische eis te bereiken en zelfbeschikking moet erkend worden, zowel binnen een federale staat of in de vorm van afscheiding indien de bevolking dat wenst. Er kan geen vertrouwen gesteld worden in de grote bedrijven en hun politieke vertegenwoordigers of hun militaire vleugel. Als die krachten moeten toezien op onderhandelingen of verkiezingen, zal dit tot niets leiden.

Socialisten steunen uiteraard een onmiddellijk en permanent staakt-het-vuren en een onderhandelde vrede. Maar onder wiens toezien en in wiens belang? De lokale reactionaire politici en oligarchen die het conflict aanstookten en gebruikten, kunnen geen blijvende vrede brengen laat staan een rechtvaardige oplossing voor de werkende bevolking van Oekraïne.

Er is nood aan een oplossing op basis van de belangen van de werkende bevolking en de armen doorheen Oekraïne. Een democratisch verkozen bijeenkomst met een arbeidersvertegenwoordiging kan een vreedzame oplossing bekomen op een open en democratische wijze en gebaseerd op de belangen van alle arbeiders.

De vorming van een democratisch verkozen grondwetgevende vergadering met een overwicht van de arbeidersklasse zou volledige democratische rechten voor iedereen, met inbegrip van taalrechten en het recht op zelfbeschikking, toekennen en tegelijk de sleutelsectoren van de eocnomie onder publiek bezit plaatsen zodat de behoeften van de meerderheid van de bevolking en niet de winsten van een kleine minderheid centraal staan.

Oekraïne is het epicentrum van een harde strijd tussen de belangen van de grote westerse bedrijven aan de ene kant en het Russische kapitaal langs de andere. Het zijn niet alleen de oligarchen die verantwoordelijk zijn, het is het kapitalistische systeem dat door de oligarchen, de EU en de VS, de leiders van de rebellen van Donetsk en Loehansk of de Russische elite wordt ondersteund. De enige manier om daartegen in te gaan, is door de bouwen aan onafhankelijke vakbonden en andere arbeidersorganisaties, waaronder ook politieke partijen. Op deze manier kunnen de arbeiders in de Oekraïne samen strijden met de arbeiders uit de buurlanden om het kapitalistische systeem van armoede en onderdrukking, repressie en oorlog te vervangen door een oprechte democratische en vrije socialistische federatie.

Van 11 tot en met 13 april namen militanten van het Committee for a Worker’s International (CWI), de internationale organisatie waar LSP onderdeel van is, deel aan een internationale antifascistische conferentie in Athene. Deze conferentie bracht leden van meer dan 30 Europese organisaties samen. Onder hen bevonden zich Andriy Manchuk en Dimitriy Kolesnik uit Oekraïne. Andriy is lid van Borotba, een groep die zichzelf omschrijft als een vereniging van linkse krachten in Oekraïne en Dimitriy is een journalist en activist voor de linkse nieuwssite Liva.com.ua.

We spraken met hen over de situatie in Oekraïne. We verschillen op een aantal punten van mening met de visie en de activiteiten van Borotba en Live.com.ua. Maar we denken dat het interview een waardevolle bijdrage levert aan de discussie over de gebeurtenissen in Oekraïne en de uitdagingen waarmee links en de arbeidersbeweging in dat land geconfronteerd worden. Voor onze analyses over Oekraïne verwijzen we naar eerder gepubliceerde artikels (hier vind je een overzicht).

[divider]

Eerst het begin. Hoe is de Maidan-beweging begonnen?

Dimitriy: Maidan ontstond eind november toen de Oekraïense regering het akkoord met de Europese Unie tijdelijk opzegde. Dit betrof een vrijhandelsakkoord dat breed bekritiseerd werd omdat het hoogstwaarschijnlijk de doodsteek zou betekenen voor de Oekraïense grote industrie. In het akkoord waren eveneens leningen van het IMF inbegrepen, die het soort maatregelen eiste waardoor de prijzen voor gas, elektriciteit, openbare nutsdiensten etc. zouden stijgen. De voormalige regering van Janoekovitsj dacht begrijpelijkerwijs dat het invoeren van die maatregelen zou leiden tot sociale onrust. Maar de dag nadat bekend raakte dat het vrijhandelsakkoord niet ondertekend zou worden, begonnen studenten, gewone mensen en niet-gouvernementele organisaties een vreedzaam protest op het Maidanplein. Er waren eveneens een aantal extreemrechtse groeperingen aanwezig evenals vertegenwoordigers van parlementaire partijen zoals Het Vaderland en Svodoba.

Andriy: Het protest werd georganiseerd en gecoördineerd door parlementaire oppositiepartijen die rechts, extreemrechts of neoliberaal zijn. Terwijl de Maidanbeweging een oprechte uitdrukking vormde van gewone mensen die de massale armoede en besparingen beu zijn, werd de beweging volledig gerecupereerd door de rechterzijde doordat er een gebrek was aan linkse krachten op het terrein. Daarom hebben we enorme illusies gezien bij gewone mensen in de mogelijkheden van de Europese Unie en de Westerse krachten om hun levensstandaard te verbeteren.

Dimtriy: Op 1 december werd het protestkamp brutaal aangevallen door de politie. Deze actie valt moeilijk te begrijpen vermits het kamp geen echte bedreiging voor de regering vormde. De man die het bevel had gegeven om het protest op te laten breken, Liovosjkin, de oligarch die aan het hoofd stond van de presidentiele administratie, nam op 2 december ontslag en liep over naar de oppositie. Hij beschuldigde de autoriteiten van onnodig geweld, alhoewel hij zelf enkele dagen eerder de aanval had bevolen.

Andriy: Je moet weten dat de voormalige regering van Janoekovitsj steunde op een clan van oligarchen. Maar deze oligarchen zagen dat de president en zijn familie heel veel macht centraal in zijn handen begon te verzamelen. Daarom liepen zij over naar de oppositie. Dit werd heel duidelijk toen de protesten plotseling sterk op de voorgrond kwamen van de Oekraïense massamedia die in handen is van deze oligarchen. Ze begonnen opeens de president af te schilderen als een brutale dictator.

De afgelopen jaren hebben we diverse massabewegingen gezien overal in Europa. Veel van deze protesten hadden een duidelijk antikapitalistisch karakter. Verschilde de beweging in Oekraïne hier in enig opzicht mee?

Andriy: De krachten die Maidan geleid hebben waren zeer duidelijk pro-kapitalistisch en voor een bezuinigingsbeleid. Ik geloof dat er een verschil bestaat betreffende de situatie in West- en Oost-Europa. In Oost-Europa heeft men de afgelopen decennia een zeer sterk rechts en conservatief sentiment gecreëerd bij de bevolking. In landen als Polen, Hongarije, Bulgarije en Roemenië zien we een opkomst van extreme nationalistische en anticommunistische groepen. Dit begon 20 jaar geleden in de jaren ’90 met de val van de Sovjet-Unie. Haar ineenstorting stimuleerde de opkomst van rechtse en reactionaire bewegingen over heel Oost-Europa. Deze hebben een impact op het bewustzijn van de arbeidersklasse omdat er een extreemrechtse en neoliberale consensus bestaat op het politieke vlak. Neoliberale groepen en oligarchen hebben extreemrechtse groepen gebruikt als een instrument om hun beleid door te drukken.

Dimitry; Omwille van de situatie zagen we dat de basissteun voor Euromaidan kwam vanuit de middenklasse: vanuit studenten uit elite-universiteiten en vanwege kleine ondernemers. De arbeiders hebben er grotendeels geen rol in gespeeld. Er werd zelfs tot drie keer toe een oproep gelanceerd voor een algemene staking van een uur en iedere keer werd deze oproep niet opgevolgd. Dit kwam simpelweg om de arbeiders de beweging niet steunden. Ex-president Janoekovitsj haalde het grootste deel van zijn electorale steun uit de industriële regio’s in het zuiden en het oosten terwijl het westen en het centrum een voornamelijk agrarisch karakter kent aangevuld met kmo’s. Oekraïne is dus niet enkel verdeeld op basis van sociale klassen, ze proberen het ook te verdelen op een geografische basis.

Andriy: We steunden noch het regime, noch het protest. We konden geen steun verleden aan het oligarchische corrupte regime van Janoekovitsj maar we konden evenmin steun leveren aan het andere kapitalistische gecorrumpeerde kamp waar er een grote invloed van rechtse groepen was die voor een vrijhandelsakkoord en verdere besparingen stonden. In het algemeen gesproken zouden beide kampen leiden tot de intensivering van verdere antisociale maatregelen in Oekraïne.

Kan je ons wat meer vertellen over de nieuwe regering die de macht heeft overgenomen?

Dimitry: Zelfs wij konden niet verwachten dat het resultaat op zoiets rampzaligs zou uitdraaien. We hebben in Oekraïne nu een regering waarin de extreemrechtse Svobodapartij meerdere sleutelposities in de regering bezet. Vicepremier Alexander Sych is een conservatieve en antifeministische politicus. Hij zei bijvoorbeeld dat er niet zoiets kan bestaan als verkrachtingen omdat vrouwen dit meestal uitlokken door de manier waarop ze zich kleden en gedragen. Het eerste wat de nieuwe algemene openbare aanklager Makhnitski, een ander lid van Svoboda, deed, was om alle gevangen die veroordeeld waren voor racistisch geweld of racistische moorden vrij te laten. Svoboda is eveneens verantwoordelijk voor het ministerie van landbouw wat een belangrijke functie is gezien de grote rol van de landbouw in de economie. Verder zijn eveneens de ministers van ecologie en van defensie leden van Svodoba.

Wat is de geschiedenis van Svodoba en wat is hun relatie met de militie Rechtse Sector?

Dimitriy: De Rechtse Sector is een coalitie van een aantal extreemrechtse groepen, waaronder Oekraïense zelfverdedigingsmilitie ‘Witte Hamer’ (die recent wel uit de groep gezet werd), Sociaal-Nationale Vergadering en anderen. Sommige van de groepen binnen de Rechtse Sector bestaan al 20 jaar of langer. Onder hun leden tellen ze extremistische militanten die gevochten hebben in de oorlogen in de Kaukasus, in Ossetië, Tsjetsjenië en Transnistrië. Veel van de leiders van de Rechtse Sector hebben militaire ervaring in diverse groepen. Nu geven ze zelfs toe dat ze zeer nauwe banden hadden met de Oekraïense veiligheidsdiensten.

Toen Maidan begon smolten al deze extreemrechtse groepen samen en verenigden ze zich in één enkele coalitie. Ze bezaten militaire wapens en munitie. Ze organiseerden zich in paramilitaire eenheden en hadden zich reeds ettelijke maanden voor het begin van Maidan voorbereid. Nu zijn ze samen met Svoboda aan de politie toegevoegd en patrouilleren ze samen met politieagenten op de straten en bemannen ze samen diverse controlepunten.

Het Oekraïense leger is niet erg loyaal ten opzichte van de nieuwe regering. De legerleiding werd vervangen, maar de soldaten en lagere officieren hebben nog steeds hun eigen mening. Zij willen geen oorlog met de pro-Russische bevolking van Zuid- en Oost-Oekraïne. Ze zijn niet trouw aan de nieuwe regering. Om de controle over het leger te vergroten, werden leden van de Rechtse Sector aan diverse eenheden toegevoegd als ideologische commissarissen.

Kun je het verband tussen de val van de Sovjet-Unie en de groei van extreemrechts verder uitleggen?

Dimitriy: Er speelden verschillende factoren een rol in de groei van extreemrechts. Ten eerste was er de daling van de levensstandaard. Mensen waren sterk verarmd. Veel mensen, zelfs hooggeschoolden, verloren hun baan. Academici moesten sokken verkopen op de markt. De autoriteiten probeerden de Sovjettradities uit het onderwijs te bannen en gebruikten daarvoor een extreemrechtse ideologie. Kinderen werden op school diverse racistische theorieën aangeleerd. Zij waren de eerste, echte Oekraïners, de eerste natie onder God, het belangrijkste volk op aarde enzovoort.

Andriy: Over een periode van 20 jaar werd alles ter linkerzijde gestigmatiseerd en gedemoniseerd. Niet enkel oude Sovjetheimwee maar alles wat te maken had met de arbeidersbeweging of met links in het algemeen.

Dimitriy: Het beeld van de gewone arbeiders werd gedemoniseerd. De arbeider werd voorgesteld als een soort brutale bastaard, onopgeleid etc. Er was een enorme hoeveelheid aan anti-arbeiders propaganda.

Andriy: Erg belangrijk voor de opkomst van deze extreme groepen was eveneens de toenemende steun die ze kregen vanwege Europese krachten. Die sloten hun ogen voor hun extreemrechtse misdaden. Toen in december een groep van Svoboda-militanten een monument in Kiev omvertrok, kregen ze hiervoor steun van Westerse politici zoals Carl Bildt. Het ging om een monument dat een prijs had gewonnen tijdens een internationale tentoonstelling in Parijs in 1934.

Carl Bildt, de Zweedse minister voor Buitenlandse Zaken, verklaarde dat Svoboda een partij is met westerse invloeden en dat ze volledig in orde zijn. Later trok de Zweedse fascistische groep Svenskarnas parti (SVP of ‘Partij van de Zweden’) naar een conferentie met Svoboda en toen ze terugkwamen begingen ze een moordpoging terwijl ze Svodboda-hoeden droegen. Op de website van C14, een paramilitaire groep van Svoboda, wordt in een video verklaard dat ze tijdens Maidan samenwerkten met Zweedse nazi’s.

Wat is de positie van andere linkse krachten in Oekraïne ten opzichte van het huidige conflict?

Andriy: De Communistische partij van Oekraïne (CPU) is in werkelijkheid geen linkse of communistische partij maar een soort reactionaire en conservatieve partij die pro-Russische standpunten inneemt. Ze hebben de afgelopen twee decennia de Oekraïense arbeidersklasse steeds verraden en hebben daarom een hoop steun verloren. Anderzijds kunnen we evenmin rustig toekijken wanneer hun kantoren worden platgebrand of wanneer mensen met rode vlaggen en linkse symbolen worden aangevallen. Ook de kantoren van Borotba [de linkse groep waar Andriy lid van is] worden geplunderd en krijgen aanvallen vanuit extreemrechts te verduren. [Drie dagen na dit interview viel de politie het kantoor van Borotba in Karkov aan. Politieagenten probeerden molotovcocktails te plaatsen in hun kantoor om op die manier ‘bewijzen’ van ‘terrorisme’ te kunnen leveren. Deze poging werd verhinderd door militanten van Borotba.]

Onze organisatie heeft nooit het Russische regime gesteund. Gedurende vele jaren werkten we samen met de Russische oppositie en met linkse groepen. We steunden hun acties tegen Poetin. Veel van onze Russische kameraden zitten in de gevangenis en moesten Rusland ontvluchten naar landen zoals Zweden. Als journalist bracht ik verslag uit van de oorlogen in Tsjetsjenië en de Kaukasus. In al mijn artikelen was ik zeer kritisch tegenover de Russische positie. Onze website publiceerde verschillende artikels tegen Poetin en het Russische regime. Tegelijkertijd waren we ook tegen het Oekraïense regime gekant.

Recent hebben we in heel het land protesten zien ontwikkelen die helemaal niet pro-Poetin zijn. De massamedia probeert het voor te stellen alsof al deze protesten alleen maar pro-Poetin zijn, maar dat is helemaal het geval niet. Natuurlijk zijn er pro-Russische betogers, maar in het algemeen wordt de beweging vooral gevoerd omdat mensen het nieuwe regime niet erkennen.

We bevinden ons in een erg moeilijke positie omdat we vastzitten tussen hamer en aambeeld. De nationalisten bekritiseren ons omdat we pro-Russisch zouden zijn terwijl pro-Russische mensen er ons van beschuldigen het Oekraïense extreemrechtse regime te steunen. Deze verdeling is haast onvermijdbaar vermits de heersende klasse hun politiek de afgelopen twee decennia probeerde te baseren op de verdeling van de Oekraïense bevolking.

Welke positie zou links moeten innemen in Oekraïne?

Andriy: We proberen een derde positie naar voor te schuiven. Een positie gebaseerd op de economische belangen van de werkende klasse, niet op basis van Russisch of Oekraïens nationalisme. We zijn momenteel actiever in het oosten vermits links daar nog steeds openlijk kan agiteren terwijl in het westen en in Kiev links openlijk wordt aangevallen wanneer ze naar buiten komt.

Sommige linkse liberale groepen zoals Pro-Democratie komen nog steeds in de beweging tussen met het akkoord dat ze geen rode vlaggen of symbolen gebruiken. Door hun interventie te beperken tot het anoniem werken in keukens en hospitalen helpen ze de extreme rechterzijde. Ze kunnen zichzelf niet onthullen als zijnde links en daarom komen ze enkel tussen als individuen, niet als onderdeel van een georganiseerde linkse groep. Desondanks werden zelfs deze links-liberale, non-gouvernementele organisaties die Maidan steunden aangevallen vermits ze dikwijls herkend werden door nazi’s.

Wat zijn jouw verwachtingen voor de nabije toekomst?

Andriy: Totdat er sterke linkse krachten in Oekraïne bestaan zal de rechterzijde elke vorm van sociaal protest in hun belang gebruiken. We verwachten een nieuwe economische ineenstorting door de neoliberale beleidsmaatregelen. De munteenheid werd al twee keer gedevalueerd. Er vonden prijsstijgingen plaats voor gas, water, elektriciteit,…. Daarom verwachten we dat er binnenkort nieuwe sociale uitbarstingen zullen plaatsvinden. Zowel in Oost- als West-Oekraïne zullen we nieuwe massale sociale protesten zien. Eenmaal de extreemrechtse groepen gediscrediteerd raken, zal er een basis ontstaan voor links.

In de afgelopen jaren zagen we een massale opstand van de werkende klasse in verschillende landen, maar er bestond een gebrek aan linkse krachten die bereid en in staat waren om deze bewegingen te leiden. Welke krachten bevinden er zich op het terrein in Oekraïne om nieuwe uitbarstingen te leiden?

Andriy: Ik ben ervan overtuigd dat in de komende situatie links al haar krachten zou moeten verenigen om de extreme rechterzijde te confronteren. Linkse krachten zouden dus moeten samenwerken. De afgelopen drie jaar hebben we daartoe veel pogingen ondernomen en stevige discussies gehad op onze website en onder links in het algemeen. Er zou een sterke linkse partij moeten zijn die durft om de macht te grijpen en om haar verantwoordelijkheid op te nemen binnen de komende bewegingen. De zelforganisatie van de arbeidersklasse is erg belangrijk maar dit zou nutteloos blijken te zijn wanneer er geen kanaal is waarlangs dit kan bewerkstelligd worden.

Welk programma zou een linkse partij in Oekraïne moeten aannemen?

Andriy: We hebben nood aan een duidelijk en begrijpelijk links programma. Een programma dat gewone mensen begrijpen en steunen. Eén van de hoofdslogans die populair is bij gewone mensen is de slogan om de bezittingen van de oligarchen te hernationaliseren. We zouden eisen om de controle te verwerven van de economisch strategische bedrijven in Oekraïne. Ik zou het voorbeeld van de regio rond Donetsk willen aanhalen waar recent een republiek werd uitgeroepen. Ondanks de aanwezigheid van pro-Russische gevoelens draagt een verklaring van onafhankelijkheid het element van collectief bezit en het verbod op de uitbuiting van de arbeid van anderen in zich. Dat is een belangrijk teken. En dit komt niet vanuit linkse krachten maar van gewone activisten.

Eén van de debatten die we tijdens deze antifascistische conferentie besproken was de noodzaak om een strijd tegen fascisme te verbinden aan de strijd voor een socialistische samenleving. Brengt Borotba dezelfde ideeën naar voor of zijn dit eerder jouw persoonlijke ideeën?

Andriy: We focussen zeker op economische thema’s in onze strijd tegen extreemrechts. Dit is de reden waarom we deze thema’s hier op deze conferentie kwamen bespreken en om onze krachten internationaal te verenigen. Een belangrijk aspect in de situatie is dat extreemrechts in de samenleving is kunnen groeien omdat ze sociale slogans gebruikten. Ze bezetten het gebied van traditioneel links. Ze beloofden bijvoorbeeld omdat het bezit van de oligarchen opnieuw op te eisen en om delen van de economie te nationaliseren. Mensen zien nu dat die beloftes een leugen waren. Nu dat ze aan de macht zijn, over gewapende krachten beschikken en diverse ministeries controleren, blijken ze geen vinger uit te steken om deze bezittingen te nationaliseren. Integendeel: ze plaatsen oligarchen aan het hoofd van bepaalde regio’s.

Hoe sterk staat georganiseerd links in Oekraïne vandaag?

Andriy: In Oekraïne telt Borotba veel leden en het aantal is gestegen tijdens de recente protesten die we georganiseerd hebben. Het aantal is vooral sterk gestegen tijdens de afgelopen dagen. We zijn relatief groot omdat de meeste linkse groepen, vakbonden en dergelijke meestal niet meer dan 10 tot 15 leden tellen. We grapten dat er hier op deze conferentie meer activisten zijn dan in heel Oekraïne samen. Heel links samen (zonder de Communistische Partij) heeft telt ongeveer 600 activisten in diverse feministische, trotskistische en anarchistische groepen. Oekraïne is waarschijnlijk een van de landen waar links momenteel het zwakste staat. Links heropbouwen is één van de voornaamste taken in de komende periode. Borotba is daarom ontstaan als een reflectie van de noodzaak om een nieuwe linkse organisatie op te bouwen in Oekraïne op basis van het feit dat de officiële linkse partijen die in de jaren ’90 ontstonden nu in een zware crisis verkeren.