Tag: Rusland

Analyse door Clare Doyle

De afgelopen dagen is de crisis rond Oekraïne dieper geworden. De gevechten in het oosten van het land en de internationale sancties werden intenser. De VS en de Europese machten hebben leningen aan Russische staatsbanken onmogelijk gemaakt, stopten iedere wapenhandel met Rusland en bevroren de contracten voor de ontwikkeling van de oliesector in het land. Deze maatregelen werden door Rusland beantwoord door een verbod van een jaar op de import van voedsel uit Europa en de VS. Er werd al gezocht naar alternatieve bevoorrading uit Latijns-Amerika en Nieuw-Zeeland. Het Westers verbod op vluchten door een onderaannemer van Aeroflot die vanuit Krim opereert, leidde tot een discussie in de regering-Poetin over een mogelijk verbod op Europese en Amerikaanse vluchten boven Siberië, wat een hele reeks vluchten uren langer zou laten duren.

Deze ontwikkeling van handelssancties is een weerspiegeling van het escalerende conflict in Oekraïne zelf. De confrontaties tussen regeringsgezinde en anti-regeringskrachten worden bloediger, het aantal burgerslachtoffers neemt toe. Miljoenen Oekraïense burgers worden getroffen. De NAVO steunt het offensief van de Oekraïense regering en plant eigen militaire maneuvers in buurland Polen. De opbouw van Russische troepen, gereedschap en gevechtsvliegtuigen aan de grens met Oekraïne maakt dat een militaire interventie steeds waarschijnlijker wordt, mogelijk kan dat onder het mom van een ‘humanitaire’ oefening.

Oorsprong

Er zijn al maandenlang confrontaties in Oekraïne na een beslissing van de vorige president Victor Janoekovitsj om niet door te gaan met een ‘Associatieverdrag’ met de Europese Unie. Oekraïne is het derde armste land van Europa. De economie krimpt en een derde van de 46 miljoen inwoners van het land leeft onder de armoedegrens.

De basis voor een volksrevolte was aanwezig en de corrupte heersende elite zocht een uitweg om de eigen macht en privileges te beschermen. Janoekovitsj keerde zijn kar van de 15 miljard euro die Europa aanbood maar waaraan besparingen verbonden waren, om naar Rusland en Poetin te kijken voor een gelijkaardig bedrag aan hulp en de verderzetting van de goedkope energieleveringen en andere bevoorrading. Janoekovitsj was zich heel goed bewust van de pogingen van Poetin om de Russische belangen in Oekraïne en het ‘nabije buitenland’ van Rusland te beschermen.

Oekraïne is al eeuwenlang het toneel van spanningen en soms openlijke oorlogen tussen westerse en oosterse machten. Dit was niet in het minst het geval tijdens de twee wereldoorlogen in de laatste eeuw. Het land werd onafhankelijk van het bewind van Moskou toen de Sovjet-Unie in 1991 ten val kwam. Maar de nieuwe kapitalistische economie botste al snel op grote problemen. Opeenvolgende regeringen probeerden de belangen van verschillende groepen binnen de corrupte elite te beschermen. Het ging om groepen die de staatseigendommen voor een prikje opkochten om er zelf snel heel rijk mee te worden.

De massale betogingen op het Onafhankelijkheidsplein vanaf december 2013, na de bocht van Janoekovitsj tegenover Europa, kwamen voort uit de illusie dat een associatieverdrag met de EU zou leiden tot welvaart en democratie. Er was een diepgewortelde roep naar het einde van de corrupte heerschappij van oligarchen en er werd opgekomen voor een ‘zuivere’ regering. Meer dan honderd mensen kwamen om bij het protest op het Onafhankelijkheidsplein en de bloedige confrontaties werden wereldwijd op televisie getoond.

Janoekovitsj moest uiteindelijk aftreden en het land verlaten. Een indicatie van de enorme rijkdom die hij verzameld had, bleek toen voor het oog van de wereld een blik werd geworpen op de luxe waarin hij leefde. Het ontslag van Janoekovitsj paste niet in de plannen van Poetin die de Russische belangen in de regio bedreigd zag.

De bende die na Janoekovitsj aan de macht kwam – momenteel met de oligarch Porosjenko als president – omvat onder meer rabiate nationalisten en anti-communisten, waaronder drie vertegenwoordigers van de extreemrechtse partij Svoboda.

Een van de eerste maatregelen van de nieuwe regering, een maatregel die evenwel snel terug werd ingetrokken, was om de status van alle andere talen buiten het Oekraïens te verminderen. Dat gebeurde dus wel voor het Russisch, de meerderheidstaal in het zuiden en oosten van het land alsook in de voorheen Russische regio Krim. Er was terechte vrees onder de werkenden en gewone burgers in deze regio’s voor nog ergere discriminatie tegen hen. Dat leidde tot wat een ‘separatistische’ beweging leek te zijn met de oprichting van ‘volksrepublieken’ in het zuiden en oosten met referenda om deze ontwikkeling te ondersteunen.

Van kwaad naar erger

We hebben eerder op socialisme.be gewezen op de ontwikkelingen in de regio – de strijd rond Krim en de groeiende polarisering tussen de regeringsgezinde en anti-regeringskrachten. Wij komen op voor eengemaakte arbeidersstrijd tegen oorlog, tegen de regering in Kiev en de oligarchen. Jammer genoeg wordt geen dergelijk programma naar voor geschoven in Oekraïne. Geen enkele kracht neemt het duidelijk op voor het recht op zelfbeschikking, taalrechten en de bescherming van alle minderheden.

Het ging van kwaad naar erger en veel arbeiders en hun gezinnen raakten verward en bang. Het is moeilijk in te schatten hoeveel actieve steun er is voor strijders langs beide kanten. De meerderheid van de potentieel machtige arbeidersklasse is herleid tot toeschouwers van een crisis die steeds meer met militaire wapens wordt beslecht. De openlijke oorlog omvat steeds meer vrijwillige krachten die hun geweld richten tegen al wie in hun weg staat.

Er zijn verslagen van kleinere betogingen in het hoofdzakelijk Oekraïens-sprekende westen van het land uit protest tegen het feit dat de minderheidsgroepen van Hongaren en Roemenen voor het leger worden opgeroepen. Deze minderheden vrezen gemobiliseerd te worden in het leger en tegelijk vrezen ze dat de eigen culturele en taalrechten onder vuur zullen komen te liggen.

Hoe het conflict zal ontwikkelen, zowel in als buiten Oekraïne, is moeilijk te voorspellen. De propagandastrijd over wie het Maleisische vliegtuig neerhaalde, leidde tot een handelsoorlog in de vorm van sancties tussen de grote kapitalistische rivalen en ook in Oekraïne zelf is een escalatie van het conflict mogelijk.

De Financial Times van 6 augustus haalt beschuldigingen aan van Donald Tusk, de Poolse regeringsleider die sterk tegen Poetin gekant is. Die heeft het over 15.000 tot 20.000 Russische troepen die aan de grens met Oekraïne zouden verzamelen. Anderen hebben het over tot 40.000 soldaten. Dat aantal kan erg snel oplopen. De grens met Rusland is erg poreus en er zijn anti-Kiev strijders die verdwaald in Rusland terechtkomen. Een aantal officiers van deze krachten werden overigens opgepakt op beschuldiging van oorlogsmisdaden.

Offensief

De afgelopen weken was er een militair offensief waarmee de Oekraïense regeringstroepen naar eigen zeggen drie kwart van het gebied van de ‘separatisten’ terug heroverden. De separatisten hielden dit gebied onder controle sinds het begin van een militair offensief ‘tegen terrorisme’ in april. Midden juli werden de laatste anti-Kiev strijders uit de stad Sovjansk verdreven. Hele delen van de stad raakten daarbij verwoest. Er zijn hartverscheurende berichten van gezinnen die in kelders leven en dringend nood hebben aan voedsel en water. Het doet denken aan de beelden van Grozny na de meedogenloze bombardementen van Russische troepen tegen de ‘separatisten’ daar in 2003.

Gelijkaardige beelden doen zich voor in Loehansk. Bommen, raketaanvallen en artillerievuur raken ziekenhuizen en scholen. Human Rights Watch wijst op inbreuken op de mensenrechten langs beide kanten. Het innemen van “een stad van 450.000 inwoners kan wel eens een bloedige en vernietigende zaak worden”, stelde Wall Street Journal op 4 augustus.

Donetsk, de ‘hoofdstad’ van de ‘Volksrepubliek’ is meer dan dubbel zo groot dan Loehansk. De regering van Kiev stelt dat regeringstroepen begonnen zijn aan de ‘bevrijding’ van de stad. Zwaar bewapende bataljons van de regeringstroepen omcirkelen deze vroegere ‘tuinstad’ met een miljoen inwoners. Human Rights Watch stelt dat er bewijs is van het gebruik van raketaanvallen. Mogelijk kan er een lange en bloedige belegering van de stad volgen.

Tienduizenden mensen hebben hun huizen in Donetsk verlaten. Tienduizenden anderen kunnen nergens naar toe, ze kunnen de stad niet uit. Wie overblijft in Donetsk levert een dagelijkse overlevingsstrijd. “De bevoorrading van voedsel, water en elektriciteit in Donetsk wordt onderbroken. Het centrum van deze grote industriële stad is verlaten. Er zijn geen mensen of auto’s op straat en de meeste winkels en restaurants zijn dicht.” (Guardian 4 augustus)

Doden

Het aantal mensen dat ‘getroffen’ is door de gevechten in het zuidoosten van Oekraïne bedraagt ongeveer vier miljoen. Eind juli stelde de Verenigde Naties dat er in de drie maanden sinds april 1.129 doden vielen waarvan 799 burgers. Er zouden ongeveer 800.000 mensen naar Rusland gevlucht zijn. Een gelijkaardig aantal mensen is op de vlucht maar dan binnen Oekraïne.

De vrees onder de hoofdzakelijk Russisch-sprekende bevolking van de regio dat hun rechten bedreigd waren door de regering van Kiev en door de economische ineenstorting van het zuiden en oosten van het land, is begrijpelijk. De aanvankelijke protestacties waren vreedzaam en volgens de socioloog Volodomir Isjenko uit Kiev, waren er ook eisen voor de hernationalisatie van de industrie en voor betere lonen en leefomstandigheden. Maar de acties werden gekaapt door de reactionaire en rechtse militanten die zich aan het hoofd plaatsten van strijdende milities.

Zij konden het vacuüm vullen door het gebrek aan democratisch gecontroleerde strijdende krachten van arbeiders en socialisten die de bevolking kunnen verdedigen en tegelijk strijden tegen de oligarchen, corrupte politici en huurlingen langs beide kanten. Vorige week kwam een van deze reactionaire krijgsheren nog op de Britse televisie waar hij opschepte over willekeurige executies om de discipline in zijn vrijwilligersbrigade aan te scherpen.

Onder de 10.000 tot 15.000 strijders in deze rebellengroepen die vooral gewapend zijn met lichte wapens en enkele verouderde tanks, geloven er sommigen ongetwijfeld dat ze opkomen voor de verdediging van hun gemeenschap. Het hoofd van het verzet in Donetsk, Igor Girkin alias Strelkov of ‘de schutter’, beweerde dat hij tot vorig jaar een Russische agent was en dat hij deelnam aan de Russische overname van Krim. Sommige strijders zijn reactionaire Orthodoxe fanatici die willen dat Oekraïne terug deel uitmaakt van het beruchte rijk van de tsaren.

Ook in het westen van Oekraïne zijn er vrijwillige ‘milities’ die geleid worden door reactionaire bandieten die inspiratie halen bij fascisten zoals Stepan Bandera, de leider van de Oekraïense nazi-collaborateurs. Er zijn ook bataljons die gefinancierd worden door oligarchen en eenheden onder leiding van waanzinnige individuen zoals het parlementslid Oleg Liasjko.

Destijds zorgde Janoekovitsj ervoor dat de politie goed betaald werd omdat deze kracht hem kon beschermen. “Hij gaf niet om het leger”, verklaarde Andrew Wilson van de European Council on Foreign Relations. Wellicht met Amerikaanse steun is het Oekraïense leger nu beter uitgerust. Maar er wordt tegelijk ook gebruik gemaakt van crowdfunding, zo was er een site waar steun werd gevraagd om 35.000 dollar op te halen om een drone aan te schaffen die langs de grens met Rusland kan patrouilleren.

Militaire analisten stellen dat Rusland de afgelopen periode heel wat geld aan defensie heeft besteed. Sinds de oorlog tegen Georgië in 2008 zijn de defensie-uitgaven met 85% toegenomen. Het Russische leger is minstens tien keer zo sterk als dat van Oekraïne.

De Oekraïense soldaten krijgen nu iets meer loon en hebben een iets betere uitrusting. Ze worden ongetwijfeld tot de strijd aangemoedigd met een reactionaire nationalistische propaganda over ‘terroristen’ in het zuidoosten van het land. Er waren verslagen dat communisten en vakbondsmilitanten werden geviseerd. Verschillende van hen werden ontvoerd, sommigen vermoord. De ‘Communistische’ Partij haalde bij de laatste verkiezingen 15% van de stemmen in Oekraïne en werd nu verboden door de regering-Porosjenko.

Het conflict in Oekraïne is een tragische en bloedige zaak geworden met huurlingen en ongeorganiseerde troepen langs beide kanten. De vraag blijft of het zal leiden tot meer dan een burgeroorlog en of het zal eindigen in het verdelen, opbreken of bloedig uiteenrukken van het land.

‘Sterkere’ sancties

Rusland kreeg ‘sterkere’ sancties opgelegd voor de steun die het ongetwijfeld geeft aan strijders die ingaan tegen wat ze de ‘junta’ van Kiev noemen. De sancties werden nog aangescherpt na het neerhalen van een Maleisisch vliegtuig op 17 juli.

Europese regeringen aarzelden langer dan de VS om sancties tegen Rusland op te leggen. Rusland heeft tien keer meer handel met Rusland. Door protest van Frankrijk voor de laatste ronde van sancties, werd de verkoop van twee schepen met helikopterplatforms vrijgesteld van de sancties.

De scherpere sancties en de toenemende spanningen hebben geleid tot dalingen van de aandelenprijzen op de Europese beurzen, onder meer in Duitsland als gevolg van de “nauwe economische banden met Rusland” (New York Times, 2 augustus). Meer dan een kwart van de Duitse energietoevoer komt uit Rusland.

De Britse regering was opmerkelijk traag in haar steun aan de sancties tegen Rusland. Ze wil niet dat de Russische oligarchen hun geld uit Londen weghalen. David Cameron zou naar verluidt ook twijfelen over oproepen om de Wereldbeker te boycotten die in 2018 in Rusland zal plaatsvinden.

De uitgebreide lijst van mensen of instellingen wiens bezittingen bevroren worden en die niet meer naar het Westen mogen reizen, omvat vrienden van Poetin uit zijn dagen in Sint-Petersburg. Op deze lijst vinden we onder meer Arkady Rotenberg, de vroegere judo-partner van Poetin. Joeri Kovaltsjoek is lid van de ‘Ozero Dacha’ groep, een groep miljardairs rond de Russische leider.

De sancties hebben de populariteit van de president in eigen land niet aangetast. Die populariteit staat op ongeveer 90%. Er is bovendien van de situatie gebruik gemaakt om de banden aan te halen met Latijns-Amerika, Azië (en China in het bijzonder) en met de ‘Euraziatische Unie’. Deze associatie van Rusland met Kazachstan en Wit-Rusland omvat 170 miljoen mensen in drie landen die samen 20% van de wereldwijde gasvoorraad en 15% van de olievoorraad controleren. Maar zelfs de regeringsleiders in deze groep hebben wat problemen met de recente ontwikkelingen in Oekraïne. Loekasjenko uit Wit-Rusland bekritiseerde de overname van Krim door Rusland. Nazarabajev uit Kazachstan, een land met een grote etnisch Russische bevolking, zou bezorgd zijn dat Moskou zich in Kazachstan gaat moeien onder het voorwendsel van de verdediging van de etnisch Russische bevolking.

Poetin trok recent naar Peking om een contract ter waarde van 400 miljard dollar te tekenen. Het ging om een contract voor gasleveringen waar al jarenlang over werd onderhandeld. Een journalist merkte op dat Poetin liefst zakenakkoorden sluit zonder daarbij de les gespeld te worden over mensenrechten of geopolitieke ethiek.

De toekomst

De komende dagen zal duidelijk worden of Poetin zal proberen om ‘Nieuw Rusland’ (het zuidoosten van Oekraïne) te annexeren dan wel zal gaan voor een vorm van compromis. In de praktijk bestaan er al Russische gebieden binnen andere landen. Zo is er Transdnjestr in Moldavië of Abchazië en Zuid-Ossetië in Georgië. Maar ook daar kan het conflict ook nog steeds heropleven.

The Economist wees op 2 augustus op een van de belangrijkste factoren in de berekeningen van de Russische president: “Poetin gelooft dat zijn eigen politieke toekomst afhangt van de verdediging van de regionale invloed van Rusland – dat is de les die hij trekt uit de ineenstorting van de Sovjet-Unie. Zijn nachtmerrie bestaat uit een nederlaag van de rebellen zonder dat Rusland iets in de plaats krijgt. Hij is nog liever een internationale paria dan een nieuwe Michael Gorbatsjov.”

Mogelijk zal Kiev blijven proberen om de gebieden onder controle van de ‘rebellen’ op militaire wijze te heroveren. Als het daarin slaagt, zal het om een bloedige Pyrrusoverwinning gaan die niets oplost. Er is nog steeds de mogelijkheid van een vredesakkoord waarbij Oekraïne niet wordt opgebroken en waarbij er een ‘regeling’ wordt gevonden voor het zuiden en het oosten.

Wat er ook gebeurt, de werkende bevolking van Oekraïne wordt sowieso geconfronteerd met een economie die door crisis en schulden wordt gekenmerkt. Dat wordt enkel nog erger door de enorme menselijke en economische tol van de oorlog die plaatsvindt.

Als Oekraïne wordt opgebroken en volledige delen onder Russische vleugels terechtkomen, zal de Russische economie niet in staat zijn om de garanties van lonen en sociale voorzieningen uit het ‘Sovjet-verleden’ aan te bieden. Sommigen in het oosten van Oekraïne, zeker onder de oudere generatie, hopen daar nochtans op.

Het pro-Europese regime in Kiev en de oligarch-president Porosjenko worden door de VS gesteund voor de economische en militaire belangen van de VS. De rechtse regering omvat extreem reactionaire ‘politici’, waaronder van extreemrechtse en neofascistische partijen. De president blijft opereren op basis van een gangsterkapitalisme. Uiteraard staan de belangen van de werkende bevolking daarbij niet centraal.

Op 7 augustus ruimden regeringstroepen het ‘tentenkamp’ op ‘Maidan’ weg, het plein in Kiev waar de protestacties tegen Janoekovitsj begonnen. Enkele dagen voorheen stelde Jehor Sobelev, van het comité dat toeziet op de publieke vertegenwoordigers: “Ik zie weinig dat erop wijst dat hij [Porosjenko] het corrupte systeem wil veranderen. Ik denk dat er een nieuw Maidan zal komen.”

Zoals voorheen en elders het geval was, kan een massabeweging een regering wel neerhalen maar moet de arbeidersklasse haar stempel op de gebeurtenissen drukken om de strijd tot de logische conclusies door te trekken – de eliminatie van het private bezit van de grote industriële sectoren en de vestiging van een democratisch gecontroleerde planning. Zoniet zal de bevolking niet de resultaten krijgen waarvoor het in actie is gekomen.

Het vacuüm liet reactionaire elementen toe om het initiatief naar zich te trekken. De stem van de linkerzijde en van de arbeidersorganisaties in Oekraïne is erg zwak. De nood aan verenigde strijd voor een socialistische arbeidersregering wordt niet vaak aan bod gebracht.

Er is nood aan oproepen voor arbeiderseenheid tegen de oorlog en tegen de oligarchen en dit langs beide kanten van het conflict, de verdediging van het recht op zelfbeschikking voor wie dat wil met volledige garanties voor taalrechten en de bescherming van de rechten van alle minderheden in de samenleving. Democratisch beheerde comités of ‘milities’ om werkplaatsen en wijken te verdedigen, zijn ook belangrijk.

Werkenden en jongeren die de samenleving willen ontdoen van de oligarchen en de corruptie, van de klassenonderdrukking en nationale onderdrukking, zullen vooraan staan in de uitbouw van een alternatief. Democratisch verkozen organen moeten alle sociale en economische kwesties bediscussiëren en ook bepalen welke vorm van zelfheerschappij aanvaardbaar is.

Een strijd voor de vestiging van socialistische staten in de hele regio omvat het idee van het aanmoedigen van vrijwillige banden en samenwerking tussen onafhankelijke landen in een socialistische federatie in de regio en op wereldvlak.

Analyse door Rob Jones vanuit Moskou

Zes maanden nadat de voormalige Oekraïense regering onder leiding van Victor Janoekovitsj weigerde om een Associatieverdrag met de EU te ondertekenen wat aanleiding gaf tot het Euromaidan-protest, staat het land aan de rand van het opbreken en een verdere ontwikkeling van oorlog. Er vielen al honderden doden bij confrontaties in het oosten en het zuiden van Oekraïne. Verklaringen van de nieuwe president, de miljardair Petr Porosjenko, dat het vechten binnen de week moet stoppen, werden op ongeloof en woede onthaald in oostelijke steden als Slavyansk, Maripul en Donetsk waar de confrontaties aanhouden.

De verkiezing van Porosjenko werd goedgekeurd door de EU en de VS die in hem de meest betrouwbare van de op het westen gerichte oligarchen zien. Deze westerse ‘democratieën’ hebben er geen probleem mee dat virulente anti-Russische nationalisten, extreemrechtse politici en zelfs neofascisten in de regering van Kiev zijn opgenomen, zo zijn het minister van justitie en sleutelposities in het leger in extreemrechtse handen.

Porosjenko beloofde om het Associatieverdrag te ondertekenen en stelde dat Oekraïne volledig lid van de EU moet worden. Het protest van Euromaidan was in essentie een uitbarsting van ongenoegen onder miljoenen inwoners van Oekraïne tegenover de gevolgen van de economische crisis, de toenemende corruptie en tegen de gehate oligarchen en de stappen in de richting van een meer autoritair bewind onder Janoekovitsj. Velen op die protesten zagen aansluiting bij het Europese blok als een weg naar welvaart. Ze zullen ontgoocheld zijn als ze zien dat de EU geen plannen heeft om het land als volwaardig lid op te nemen en als de gevolgen van de drastische besparingen die door de EU en het IMF zijn opgelegd als voorwaarde voor economische hulp concreet worden.

Het Maidan-protest vormde het begin van een brutale strijd tussen verschillende delen van de heersende elite in Oekraïne. Beide zijden deden beroep op reactionaire krachten, zoals de neofascistische ‘Rechtse Sector’ en de diverse pro-Russische extreemrechtse krachten. Ze doen dit om de rijkdom van het land te controleren en ze worden gesteund door kapitalistische machten die hun politieke en militaire invloed in Oost-Europa willen versterken.

De crisis heeft ook de toegenomen spanningen tussen de westerse imperialistische machten blootgelegd. De VS eiste hardere sancties tegen Rusland, terwijl Duitsland dat economisch erg afhankelijk is van handel met Rusland, zeker in de energiesector, bezorgd was dat sancties de Europese economie zouden schaden. De EU wil instabiliteit in de Oekraïne vermijden uit vrees dat het de rest van Europa schade zou berokkenen. Tegelijk probeert het regime van Poetin de westerse ambities in Oekraïne aan banden te leggen. Door een gasakkoord en andere investeringsprojecten af te spreken met China werden sterkere relaties met Peking aangeknoopt.

“Krim zal altijd Oekraïens zijn”

In de toespraak bij zijn eedaflegging eiste Porosjenko een snel einde van de “anti-terreuracties” maar hij vervolgde met de stelling dat “Krim altijd Oekraïens” zal zijn. Daarmee maakte hij meteen duidelijk dat er geen gemakkelijk en snel einde van de crisis mogelijk is. De rebellen die zich tegen het regime van Kiev verzetten controleren strategische punten doorheen de regio’s van Donetsk en Lugansk. De gebeurtenissen van de afgelopen maanden hebben de sfeer onder de bevolking van het oosten verder versterkt, de afkeer tegenover de regering in Kiev is enkel toegenomen. Die regering voert een brutale militaire aanval uit op het oosten en zuiden van het land, zo waren er luchtaanvallen en wordt de Nationale Garde ingezet. Tegen de anti-regeringsbetogers en de werkende bevolking worden fascistische milities ingezet. In mei kwamen heel wat anti-Kiev betogers om het leven in Odessa toen het gebouw waar ze zich schuil hielden in brand werd gestoken en omsingeld door voorstanders van de regering in Kiev, waaronder vechtersbazen van de Rechtse Sector.

Door de legitimiteit van de verkiezing van Porosjenko te aanvaarden en deel te nemen aan de door de EU opgezette onderhandelingen over Russische gasleveringen aan Rusland, toonde Poetin het cynische karakter van het kapitalistische beleid in Rusland. Na maanden van propaganda over het ‘fascistische regime’ in Kiev en de noodzaak om de Russisch-sprekende bevolking te ondersteunen, toont Poetin nu dat deze rechten niet van tel zijn in vergelijking met de cruciale economische belangen, zoals de inkomsten uit gas. De realiteit is dat de Russische heersende elite, nadat het Krim in de Russische federatie opnam, beseft dat de financiële, sociale en politieke prijs voor het opnemen van andere regio’s te groot zou zijn. Om de productiviteit van de mijnen in Donbas op te trekken, de productiviteit zou er tien keer lager zijn dan in Rusland, zouden zware investeringen en mogelijk ook sluitingen nodig zijn. Dat omvat het risico op een brede sociale explosie door een arbeidersklasse die een traditie van strijd kent. Het Kremlin zou Donetsk en Lugansk liever aan Oekraïne overlaten, mogelijk als niet erkende republieken waarbij ze ook als chantagemiddel tegen de regering van Kiev kunnen gebruikt worden.

De aansluiting van Krim bij Rusland zal naar verwachting meer kosten dan de Olympische Winterspelen in Sotsji. Rusland moet niet langer aan Oekraïne betalen voor het gebruik van de marinebasis in Savastopol aan de Zwarte Zee. Maar het moet wel betalen voor de pensioenen en lonen van het overheidspersoneel en er zijn enorme infrastructuurproblemen. Elektriciteit en water komen momenteel vanuit Oekraïne. Er is geen toegang tot Krim over de weg, tenzij over grondgebied van Oekraïne. Er wordt een plan opgemaakt om Krim met Rusland te verbinden via een brug. Maar de kost hiervan is enorm. Er zijn onderhandelingen met de Chinezen om het project uit te voeren. De economie van Krim kan niet op deze brug wachten. Door een gebrek aan water dreigt de oogst te mislukken. De toeristische industrie is in elkaar gestort door een gebrek aan toeristen. Bovendien is er onder de Tataarse bevolking een groeiende bezorgdheid over de nieuwe ‘politiestaat’ die met de Russische annexatie gevestigd is. Duizenden mensen zijn het land ontvlucht met klachten over vervolging en geweld.

De spanningen zijn nu vooral groot in de regio Donetsk en in mindere mate in de regio Lugansk. Gewapende groepen met verschillende loyaliteiten strijden om de controle van regeringsgebouwen, luchthavens en andere strategische sites. De Oekraïense regering zet militaire helikopters in en pantservoertuigen tegen de steden waar de rebellen onder meer over luchtafweergeschut beschikken. De bevolking kijkt verschrikt toe. De stad Slavyansk wordt belegerd door de Oekraïense Nationale Garde waarbij regelmatig granaten op de binnenstad afgevuurd worden. De inwoners die niet konden vluchten, houden zich schuil in kelders.

“Volksrepubliek Donetsk”

De zelfverklaarde “Volksrepubliek Donetsk” (VRD) wordt geleid door een combinatie van pro-Russisch extreemrechts, anti-Semieten, ex-militairen en voormalige oproerpolitie. De VRD beschikt over gewapende troepen onder bevel van ‘opperbevelhebber’ Igor Girkin, de “schutter” en zelfverklaarde voormalige agent van de Russische geheime diensten. De militie heeft naar verluidt deelgenomen aan plunderingen, het lastig vallen van de bevolking en onder het mom van een ‘anti-drugscampagne’ waren er ook pogroms tegen de Roma gemeenschap.

Eind mei vielen gewapende militanten van “Vostok bataljon” het hoofdkwartier van de VRD aan waarbij een aantal strijders werd opgepakt op verdenking van plundering en geweld. Het lijkt er op dat Vostok tussenkwam om een meer gedisciplineerd regime te vestigen die ook onder meer directe Russische controle staat. Vostok komt voort uit paramilitaire krachten die destijds door pro-Russische huurlingen in de oorlog in Tsjetsjenië werden opgezet en nadien in het Russische leger werden geïntegreerd en onder meer ingezet werden in Zuid-Ossetië. Als antwoord op deze ontwikkelingen heeft de regering van Kiev een eigen ‘Donbas’-bataljon opgezet met Oekraïens en Russisch sprekende inwoners van het oosten van Oekraïne die deel uitmaken van de Nationale Garde.

Terwijl president Porosjenko de pro-Europese oligarchen vertegenwoordigt en de gewapende troepen van het land tegen het oosten inzet, zijn er andere oligarchen die hun belangen in het oosten verdedigen. Onder hen bevindt zich Rinat Akmetov, de voormalige eigenaar van grote delen van de steenkool en staalindustrie in het land. Hij speelde een centrale rol in het aan de macht brengen van Janoekovitsj, maar keerde hem nadien de rug toe na de aanval op de Maidanbetogers door de oproerpolitie. Volgens de zelfverklaarde ‘gouverneur’ van de VRD, Pavel Gubarev, financierde hij de pro-Russische separatisten maar keerde hij zich ook tegen hen in de loop van de maand mei. Ofwel beseft hij dat de chaos en dreiging van openlijke oorlog zijn eigen zakenbelangen parten kunnen spelen ofwel volgt hij de belangen van het Kremlin dat de opstandige regio’s onder meer directe controle wil krijgen. Alleszins heeft Akmetov het personeel van zijn fabriek in Maryupol bevel gegeven om onder leiding van de hoofdingenieur van de vestiging te patrouilleren in de stad en daarbij barricades af te breken en de ‘orde’ te herstellen.

Terwijl de grootmachten strijden om Oekraïne, maneuvreren de oligarchen om hun zakelijke belangen te verdedigen en blijven de krijgsheren strijden om de belangen van hun broodheren te dienen. De werkende bevolking doorheen Oekraïne is erg bang dat een volledige oorlog zal uitbreken.

In het oosten van Oekraïne ontstond er een brede steun voor een federale oplossing, aanvankelijk als antwoord op de voorgestelde aanvallen van de post-Janoekovitsj regering om de Russische taalrechten aan banden te leggen en als antwoord op het geweld van de extreemrechtse Rechtse Sector. De vrees werd versterkt door het optreden van de nieuwe Nationale Garde die op brutale wijze poogt om de controle over de regio te heroveren. Voor velen betekent een federatie dat de banden met het verenigde Oekraïne worden behouden, terwijl tegelijk de bevolking in het oosten en zuiden wordt beschermd tegen de centrale regering. Anderen, zeker de pro-Russische activisten, zien federalisme als een breuk met Oekraïne om bij Rusland te kunnen aansluiten.

Diegenen die aan de ‘referenda’ in Donetsk en Lugansk van 11 mei deelnamen, waren vooral ouderen die de illusie hebben dat het vervoegen van Rusland zou leiden tot een verbetering van de levensstandaard. Ze zien in het regime van Poetin in zekere zin een verderzetting van de vroegere Sovjetunie. Veel jongeren zien zich als deel van Oekraïne , net zoals heel wat mijnwerkers die beseffen dat het lot van de mijnen in Donetsk onder Russisch bewind niet positief zou zijn.

Protest

De georganiseerde arbeidersklasse, en zeker de mijnwerkers, heeft zich in de crisis nog niet gemanifesteerd als een georganiseerde en onafhankelijke kracht. Maar er waren wel opvallende protestacties. Naast de mijnwerkersstakingen in de regio Lugansk, stakingen rond looneisen, waren er ook sporadische protestacties tegen het optreden van de Nationale Garde maar soms ook tegen het optreden van de separatisten. In de regio Lvov, in het westen van Oekraïne, waren er ook mijnwerkersstakingen rond looneisen. Toen transportpersoneel in Krim staakte omdat de lonen niet werden betaald, doken onbekende mannen in legeruniformen op om het personeel terug aan het werk te brengen. Begin juni staakten duizend personeelsleden van de vestiging van Titan in Krim uit protest tegen de lage lonen. De omrekening van de lonen in Roebels hield in dat ze amper 3.600 Roebel (75 euro) per maand zouden krijgen.

Er waren ook protestacties van familieleden van agenten in de Nationale Garde en de politie uit het westen van Oekraïne. Het ging om protest tegen het feit dat deze agenten naar het zuiden en oosten werden gestuurd. In Berdansk was er een blokkade van de kazerne waar agenten die naar Lugansk zouden gestuurd worden verzamelden. De bus kon niet vertrekken tot al wie de bus wou verlaten en ontslag nemen uit de politie dat ook kon doen.

Er is duidelijk een basis voor eengemaakte strijd van werkenden doorheen Oekraïne als protest tegen de dreiging van een openlijke oorlog, maar ook rond lonen en arbeidsvoorwaarden. De economie zal dit jaar naar schatting met 5% krimpen. De georganiseerde arbeidersklasse heeft de verantwoordelijkheid om te vermijden dat het land dieper in het militaire conflict wegzakt. Het volstaat niet om de regering van Kiev te vragen om de anti-terreuroperaties te stoppen, de separatisten om een vredesakkoord te sluiten of de buitenlandse machten om niet tussen te komen. Dat heeft evenveel kans op succes als de vraag aan een tijger om vegetariër te worden. Zelfs indien uiteindelijk een soort van ‘akkoord’ wordt gesloten tussen Kiev en Moskou, zal dit de onderliggende crisis niet oplossen. Het zou een akkoord zijn tussen verschillende bendes van oligarchen en andere dieven.

Voor eengemaakte arbeidersstrijd

Enkel eengemaakte arbeidersstrijd tegen het reactionaire nationalisme en de krijgsheren, tegen aanvallen op de levensstandaard en om nationale minderheden te beschermen en de strijd aan te gaan voor volledige democratische rechten voor de werkende bevolking, kan een einde maken aan het militaire geweld.

De werkende bevolking in alle delen van Oekraïne heeft het recht om zich te verdedigen tegen fysieke aanvallen door extreemrechts en ultra-nationalisten, van welke kant ze ook zijn, en tegen het geweld door de staat. Werkenden en jongeren in het oosten en zuiden worden geconfronteerd met de dodelijke dreiging van door Kiev gesteunde milities waarin ook fascistische elementen zitten. Er is nood aan onafhankelijke verdedigingscomités over de gemeenschappen heen, comités die democratisch gecontroleerd en gecoördineerd worden. Hiermee kunnen de extreemrechtse dreiging en de aanvallen van de overheidstroepen afgewend worden. Door deze oproep te verbinden aan de noodzaak van klassenstrijd tegen de oligarchen en buitenlandse kapitalistische machten, is het mogelijk om een krachtig alternatief vanuit de arbeidersklasse op te bouwen.

Dit zou de basis leggen voor de vestiging van een massale arbeiderspartij die de strijd kan leiden om die regeringen neer te halen die met handen en voeten gebonden zijn aan het kapitalisme en die cynisch gebruik maken van nationalisme en militair conflict om de eigen macht en rijkdom te verdedigen. Een nieuwe massale arbeiderspartij zou ervoor strijden om hen te vervangen door een regering die de belangen van de werkende bevolking verdedigt en die de rijkdom en natuurlijke grondstoffen van het land onder collectief bezit plaatst met democratische controle en beheer als onderdeel van een geplande economie waarbij het rotte kapitalisme wordt vervangen door een nieuwe socialistische samenleving. Enkel onder die voorwaarden kunnen democratische rechten volledig en blijvend afgedwongen worden en kan de bevolking van Oekraïne over de eigen toekomst beslissen, met het recht op regionale autonomie als onderdeel van een socialistisch Oekraïne en een bredere socialistische federatie die op vrijwillige basis en op voet van gelijkheid wordt gevestigd.