Tag: Zimbabwe

Zaterdag woonden aanhangers en Afrikaanse leiders de begrafenis bij van de Zimbabwaanse dictator Robert Mugabe die op 95-jarige leeftijd overleed. Hij laat zijn familie en vrienden na, alsook een spoor van ellende onder het brutale autoritaire Zanu-PF-regime waaronder de massa’s van het land gebukt gingen. De nalatenschap van Mugabe wordt door sommigen als controversieel ervaren. Alom wordt het echter als rampzalig gezien. Het Zanu-PF-regime is ondanks de afwijzing ervan door de Zimbabwaanse massa’s nog steeds aan de macht. De onpopulariteit van het regime werd bevestigd door beelden van een halfleeg stadion tijdens de begrafenis van de leider.

Door Leonard Chiwoniso Mhute – CWI Zimbabwe

Mugabe was 37 jaar aan de macht, maar brak nooit met het kader van het kapitalisme en voerde zelfs neoliberale maatregelen door. Onmiddellijk na de onafhankelijkheid in 1980 voerde Mugabe een aantal radicale hervormingen door in het onderwijs en de gezondheidszorg. Het was evenwel niet mogelijk om deze hervormingen te consolideren zonder de macht van het kapitalisme en het imperialisme te bestrijden.

Mugabe’s regime werd al snel een wrede dictatuur die gebruik maakte van de commandostructuur van de partij ZANU-PF. Onder Mugabe nam Zimbabwe geleidelijk een cocktail van neoliberale economische beleidsmaatregelen aan die bekend staan als ESAP (Economisch Structureel Aanpassingsprogramma), waardoor de verworvenheden van de onafhankelijkheid van het land van het Britse koloniale bewind bijna van de ene op de andere dag teniet werden gedaan.

Mugabe zou de rest van zijn ambtstermijn besteden aan het onderdrukken van de protesten en stakingen van arbeiders en van elke opstand tegen de verwoestende gevolgen van zijn beleid op het leven van werkenden en armen. Mugabe, die na de onafhankelijkheid op grote schaal werd aangeprezen als een bevrijdingsstrijder, werd een meedogenloze dictator. Zelfs voordat Mugabe het land op neoliberale koers plaatste, was hij onder de massa’s van Matebeleland al bekend als een massamoordenaar. Begin jaren 1980 was hij daar verantwoordelijk voor een slachtpartij door het leger waarbij 20.000 doden vielen.

Mugabe regeerde met meer dan een ijzeren vuist over Zimbabwe. Hij bouwde een persoonlijkheidscultus op die zijn heerschappij moest ondersteunen nadat hij door zijn leeftijd fysiek aftakelde.

Het was de studentenbeweging en de georganiseerde arbeidersbeweging die vanaf de jaren negentig van de vorige eeuw de oppositie tegen het bewind van Mugabe in gang zette. Er was toen een reeks stakingen tegen besparingen op basisvoorzieningen als gevolg van ESAP. Mugabe nam natuurlijk zijn toevlucht tot geweld in plaats van in te gaan op de eisen van de stakers. Het gebruik van opsluiting, marteling, ontvoering, moord en verkrachting werd een handelsmerk van Mugabe’s reactie op massaal verzet en algemene stakingen.

Toen de Zimbabwaanse economie eind jaren negentig onvermijdelijk instortte, begon het verzet tegen zijn bewind nieuwe vormen aan te nemen. De imperialistische militaire interventies van Zimbabwe in Congo en de eisen voor koloniale herstelbetalingen teisterden de bijna failliete staat.

Het falen van de herverdeling door de overheid, maakte dat de eis van grond onder de armen op het platteland aan steun won. Een herverdeling van de grond kwam er na de onafhankelijkheid niet, omdat de overheid de grond weigerde in publieke handen te nemen. Het verraderlijke opportunisme van Mugabe was compleet toen hij snel populistische maatregelen nam om de eis van grond de kop in te drukken, maar daarbij helemaal de mist inging. De rampzalige landhervorming had geen effect voor duizenden landarbeiders en het zorgde voor een desindustrialisering van een groot deel van het land.

Mugabe krijgt nog steeds lof voor zijn landhervormingsprogramma en het wordt gezien als een kenmerk van zijn bewind, maar dit gaat voorbij aan het feit dat het in werkelijkheid slechts een poging was om het groeiende protest tegen het regime in de kiem te smoren. Dat protest nam toe omdat het regime er niet in slaagde om de grond eerlijk te verdelen na de onafhankelijkheid. Mugabe en zijn trawanten maakten overigens ten volle gebruik van het chaotische programma om een groot deel van de productieve grond onder zichzelf te verdelen.

Mugabe en zijn trawanten plunderden en plunderden ook de Zimbabwaanse staatseigendommen en decimeerden de arbeidersklasse van Zimbabwe door een ongebreideld wanbeheer van de economie. Mugabe en zijn regime gebruikten de imperialistische economische sancties van het westen steeds als excuus hiervoor, maar het blijft een feit dat het plunderen begon met de invoering van neoliberale en pro-kapitalistische maatregelen door het regime zelf. Deze ‘hervormingen’ genoten de goedkeuring en steun van het Internationaal Monetair Fonds en het imperialisme. Mugabe ging voor het imperialisme echter een stap te ver met de landinvasies die een inbreuk vormden op het kapitalistische heiligdom bij uitstek: het privaat bezit.

De westerse sancties als reactie op het landhervormingsprogramma versnelden de economische neergang, maar het lot van Zimbabwe was al bezegeld omdat het streven van het regime naar een kapitalistische ontwikkeling de economie in een impasse had gebracht. Destructieve manoeuvres waren de enige optie voor zijn regime.

Het regime van Mugabe had al een wending richting afgrond genomen. De propaganda van Mugabe maakte gebruik van de misplaatste oproep van de oppositie, de MDC, om externe economische sancties op te leggen. Mugabe probeerde zich voor te stellen als verdediger van de Zimbabwaanse soevereiniteit.

Naarmate de crisis in Zimbabwe zich verdiepte, speelde Mugabe steeds meer de rol van machtsbemiddelaar tussen elkaar bekampende fracties binnen de ZANU-PF-partij en het regime. Het machtsmonopolie van Mugabe werd soms met succes ter discussie gesteld, met name door de MDC onder Morgan Tsvangirai, die hem verkiezingsnederlagen opleverde. Natuurlijk zou Mugabe de volledige macht van het staatsbestel gebruiken om verkiezingsresultaten te stelen en de macht te behouden. Uiteindelijk was het een militaire staatsgreep in november 2017 die een einde maakte aan zijn ambities om te regeren voor het leven. Het leger handelde om het regime te redden van een groeiende massale opstand

De erfenis van Mugabe hangt als een donkere wolk boven Zimbabwe. Het spoor van vernieling is voor iedereen zichtbaar. Mugabe’s opvolger Emmerson Mnangagwa wordt vaak omschreven als erger dan Mugabe. Dit komt omdat de crisis in Zimbabwe is verergerd sinds hij zijn voormalige mentor heeft afgezet.

Mnangagwa lijkt met de dag hopelozer te worden en niet in staat om de crises op te lossen na drie decennia onder Mugabe. De opvolgers van Mugabe bewijzen wel dat ze aandachtige studenten waren tijdens zijn bewind. Ze zijn bijna ononderbroken doorgegaan op de repressieve weg van Mugabe. Het neoliberale beleid van het Mugabe-tijdperk heeft een andere naam gekregen, maar is niet wezenlijk veranderd. De slogan “Zimbabwe is open voor zaken” van het regime lijkt bijzonder hard op het ESAP, waarbij besparingen aan de orde van de dag zijn. De oppositiepartij MDC biedt geen echt alternatief, maar streeft alleen naar een coalitie met het huidige regime.

Het is aan de arbeiders, armen en jongeren om de crisis op te lossen. Er is dringend behoefte aan een massale organisatie om het regime en het kapitalistische systeem omver te werpen en om te strijden voor een socialistisch Zimbabwe, een socialistisch Afrika en een socialistische wereld.

Op 16 augustus viel het regime in Zimbabwe op brutale wijze betogingen aan tegen de schijnbaar eindeloze economische en politieke crisis van het land. De heersende elite vreest een opstand zoals in Soedan, omdat ze duidelijk de kracht van de massa’s in actie heeft gezien tijdens de driedaagse algemene staking in januari.

Door Leonard Chiwoniso Mhute en Sodindwa Malandelilanga – Verslaggevers van het CWI in Zimbabwe

Na de omverwerping van dictator Robert Mugabe door een militaire staatsgreep in november 2017 was er enige verwachting dat het ZANU-PF-regime, onder leiding van Emmerson Mnangagwa, een andere weg zou inslaan en zich zou afwenden van de onderdrukking en de barbaarsheid die kenmerkend waren voor Mugabe’s bewind. De staatsgreep was een reactie van de elite op de massale protestbeweging die in 2016 begon. De massa’s juichten de ondergang van Mugabe grotendeels toe, maar hadden weinig illusies in de vraag of dit ook het einde van zijn regime betekende.

In 2019 blijft Mugabe’s regime aan de macht, waarbij een van zijn luitenanten hem heeft opgevolgd en erin geslaagd is om een coalitie van fracties binnen het regime zelf te vormen. Sinds hij aan de macht is, heeft Mugabe’s voormalige rechterhand Mnangagwa de toch al ernstige crisis nog verergerd. Een derde van de 16 miljoen inwoners zou nu naar schatting uitgehongerd zijn, volgens de VN. De crisis is verergerd door jaren van droogte en de cycloon Idai, die begin dit jaar delen van het land heeft geteisterd en waarvoor het regime slecht voorbereid was.

Besparingen verscherpen extreme armoede

De regering heeft het zogenaamde Transitional Stabilisation Programme, een besparingsbeleid, als belangrijkste economische blauwdruk ingevoerd. Het heeft een belasting van twee procent opgelegd op elektronische transacties, die voorheen het tekort aan cash geld voor de massa’s opving. Het regime heeft deze belasting onlangs aangeprezen als de oorsprong van een begrotingsoverschot van 500 miljoen dollar. In januari van dit jaar kondigde Mnangagwa een stijging van de brandstofprijzen van 150% aan. Dit heeft de tekorten aan voedsel en de elementaire voorzieningen zoals water en elektriciteit voor de massa’s nog verder vergroot. In juni nam de inflatie een exponentiële wending en steeg van 98% naar maar liefst 176%.

Deze reactionaire maatregelen hebben de hongersnood en de vreselijke armoede van de massa’s alleen maar verergerd. Dit alles is niet nieuw, want het regime heeft er altijd naar gestreefd om de arbeidersklasse en de verarmde massa’s te laten betalen voor de door haar veroorzaakte crises. Sinds het begin van de jaren negentig zijn neoliberale besparingsmaatregelen die in de praktijk politieke vriendjes en bureaucraten vrijstellen, permanente kenmerken geworden. Te midden van tekorten aan basisbehoeften zoals voedsel, brandstof en basismedicatie in openbare ziekenhuizen en klinieken, zien we dat de ZANU-PF-elites miljoenen dollars uitgeven aan luxegoederen zoals exotische luxewagens. Onlangs werd onthuld dat ambtenaren en vrienden in totaal 16 miljoen dollar van de NSSA, het centrale pensioenbureau van het land, hadden verduisterd.

Arbeidersklasse toont kracht

Naarmate de crisis erger wordt, heeft Zimbabwe te maken gehad met frequente en spontane episodes van massale bewegingen, van de Tadzjamoeka/Sesijikile protesten in 2016 tot de recentere opstand tegen verkiezingsfraude, die in augustus 2018 op brute wijze in de kiem werd gesmoord door het regime.

De Zimbabwaanse vakbondsfederatie (ZCTU) reageerde op de stijging van de brandstofprijs in januari met een driedaagse algemene staking die het regime op zijn grondvesten deed schudden en het verlangen van de massa’s toonde om van spontaniteit over te stappen op meer georganiseerde en gecoördineerde vormen van verzet. De effectiviteit van de algemene staking van de ZCTU was opmerkelijk, omdat het initiatief uitging van een vakbondsfederatie die opereert tegen de achtergrond van een duizelingwekkende werkloosheidsgraad van 90% en twee decennia van deïndustrialisatie.

Het succes kan voor een groot deel worden toegeschreven aan de strijd van werknemers in de publieke sector, vooral onderwijzers en personeel uit de zorgsector. Leraren en verpleegkundigen ontvangen een armzalig loon van 80 dollar per maand of 2,50 dollar per dag. De totale staking gedurende drie dagen toonde het falen van de regering. De impact was enorm. De oproerpolitie kon niet tussenkomen omdat ook zij niet aan het werk was (ofwel uit solidariteit ofwel omdat het onmogelijk was om tegen de ongelooflijk sterke beweging in te gaan die tegelijk in de townships van Harare en Bulawayo actief was). De opkomst van werkloze jongeren, studenten, arbeidersklasse en arme gemeenschappen was massaal. Dit was een opstand die werd aangewakkerd en mogelijk gemaakt door de algemene staking van de ZCTU.

Wat volgde op de staking was de verwachte wreedheid, typisch voor het regime. Na de driedaagse staking liet het regime soldaten los in de townships om de mensen te slaan, te martelen, te verminken, te doden, te verkrachten en allerlei wreedheden te begaan.

De vakbondsleiders, de voorzitter en de secretaris-generaal van de ZCTU, zitten sinds de staking van januari afwisselend in en uit de gevangenis. Ze worden voortdurend met de dood bedreigd. Sinds deze acties van de massa’s in januari is het regime doorgegaan met het ontvoeren, martelen, aanvallen en vasthouden van activisten die zich tegen het regime uitspreken, van vakbondsleiders en van het maatschappelijk middenveld.

Ook leden van de oppositiepartij (MDC) werden niet gespaard van het spervuur van het regime. Voor de massa’s is de overstap naar steeds gewelddadigere methoden van het regime een barometer voor de toenemende onzekerheid van het regime.

Regime in crisis

Wij zijn het eens met Alex Magaisa van de Big Saturday Read Blog die opmerkt dat het regime zich momenteel in een ‘doodlopende straat’ bevindt, niet in staat is om te onderhandelen over een uitweg uit het failliet en de onoverkomelijke schuld, en niet in staat is om zelfs een aantal van zijn traditionele geldschieters in Peking en Pretoria ervan te overtuigen om schuldverlichting te verlenen.

Het regime heeft het structurele aanpassingsbeleid van het Internationaal Monetair Fonds overgenomen, zoals de verlaging van de loonkosten van de overheid, die snel werd doorgevoerd en die resulteerde in het ontslag van duizenden ambtenaren en de uitholling van de arbeidsvoorwaarden. In het licht van de protesten, de stakingen van leraren, de algemene staking en de mogelijke totale opstand is het angstige regime tot driemaal toe terug gekomen op de aanvallen en kwamen er (volstrekt ontoereikende) loonsverhogingen als compensatie voor de welig tierende inflatie. Een deel van het besparingsbeleid is de herinvoering, in juni, van de Zimbabwaanse dollar die in 2009 werd afgeschaft.

De solidariteit van de regionale heersende klasse met het regime in Harare is echter onaangetast gebleven: onlangs is Mnangagwa benoemd tot voorzitter van de SADC-trojka voor politiek, vrede en veiligheid (de Zuid-Afrikaanse Ontwikkelingsgemeenschap telt 15 lidstaten). Ondanks herhaalde veroordelingen wegens schendingen van de mensenrechten blijft de EU openstaan voor een “hervatting van de betrekkingen met het regime.”

De MDC was bereid deel te nemen aan de frauduleuze verkiezingen in juli 2018. Ook buiten de verkiezingen pleit de partij al lang voor een dialoog met het regime als uitweg uit de crisis. Na de verdieping van de crisis in 2009 is de MDC een coalitieregering aangegaan, die het regime heeft gered van een totale ondergang.

De oproep van de MDC vandaag tot massale protesten, is onderdeel van de benadering om het regime tot onderhandelingen te dwingen. De MDC probeert een kapitalistische crisis te hervormen door met de makers ervan te onderhandelen en samen met haar in dezelfde regering te stappen. Het programma van de MDC bestaat uit goed klinkende termen als “goed bestuur”, maar er is geen echt alternatief. Uiteindelijk wordt er enkel gerekend op buitenlandse leningen.

Het toenemende protest tegen het ZANU-PF-regime geeft aan dat de door de regering toegepaste angsttactieken, hoewel nog steeds effectief genoeg om de meeste mensen te ontmoedigen, niet meer zo effectief zijn als voorheen.

De periode sinds 2017 toonde dat een verandering van president op zich niet volstaat om tot echte verandering te komen. Het is van cruciaal belang dat de ZANU-PF van de macht wordt verdreven. Het is echter zinloos om de ZANU-PF te verjagen als er geen duidelijk alternatief programma is. Er is nog steeds een groot vacuüm dat de MDC, ZCTU en de sociale protestgroep Tajamuka niet kunnen opvullen.

De betogingen van 16 augustus konden niet zoals gepland doorgaan en de MDC werd gedwongen om de betogingen af te blazen na een mislukte rechtszaak. Toch gingen enkele betogers de straat op. De gewelddadige reactie van de politie toonde de gewapende misdadigers van de staat in actie! In Zimbabwe zien we erg duidelijk de rol van de staat in het behoud van de macht van de elite en de bescherming van hun belangen.

De taak blijft om ZANU-PF en het kapitalistische systeem omver te werpen. Er is een grote inspanning nodig om de werkende delen van de bevolking, zowel de stedelijke als de plattelandsbevolking, te verenigen. Bijna veertig jaar “vrijheid” in Zimbabwe toont dat echte vrijheid socialisme moet betekenen en het is een socialistisch programma – een programma voor de georganiseerde arbeiders, jongeren en arme massa’s die alle belangrijke economische middelen zoals de mijnen, de grote boerderijen, fabrieken en banken overnemen en democratisch beheren voor de behoeften van de meerderheid, en niet voor de plundering van een elite – dat de opborrelende strijd kan verenigen en eindelijk tot de overwinning kan leiden. Het volstaat niet om ZANU-PF te verwijderen en een andere partij aan de macht te brengen als het kapitalisme, met zijn inherente uitbuiting en plundering van menselijke en natuurlijke middelen, blijft bestaan. In een dergelijk geval zouden we in de nabije toekomst tegen dat regime moeten betogen.

Op 14 januari begon in Zimbabwe een algemene staking die drie dagen duurde. De staking was een reactie op de slechter wordende economische situatie in het land. De oproep kwam van de vakbondsfederatie ZCTU (Zimbabwe Congress of Trade Union) en werd gesteund door andere activisten. Eerder kondigde president Emmerson Mnangagwa aan dat de brandstofprijs met 150% zou verhogen. Brandstof is erg schaars in het door crisis getroffen Zimbabwe.

De landelijke “shutdown” werd goed opgevolgd door werkenden, werklozen en zelfstandigen, de overgrote meerderheid van de bevolking. In de hoofdstad Harare en de op een na grootste stad Bulawayo, verzamelden mensen zich voor grote spontane demonstraties waarin jongeren een prominente rol speelden. Elders bleven de mensen gewoon thuis, de meest gebruikelijke manier om te staken in een land dat gekenmerkt wordt door massale werkloosheid.

De politie heeft de demonstraties beantwoord met traangas en er werd met scherp geschoten. Na twee stakingsdagen waren er vijf dodelijke slachtoffers gevallen door het politiegeweld naast een hele reeks gewonden. Een politiebureau in Harare werd in brand gestoken toen demonstranten protesteerden tegen de brutale repressie.

De demonstranten hebben barricades opgezet en de wegen in enkele steden geblokkeerd. Volgens de media werden winkels geplunderd. De oppositiebeweging MDC (Beweging voor Democratische Verandering) meldde dat het hoofdkwartier van de beweging in Harare werd geplunderd en in brand gestoken, mogelijk als ongelukkig gevolg van de begrijpelijke woede tegen het politieke establishment. Bezittingen van partijleiders van de regerende ZANU-PF waren eveneens doelwitten.

De MDC betuigde solidariteit met de staking, maar werd net als de rest van de pro-kapitalistische oppositie verrast door het massale protest.

De werkenden en de armen van Zimbabwe lijden onder de snelle prijsstijgingen en de tekorten aan goederen. Op 12 januari kondigde de regering bovendien aan dat de prijzen voor benzine en diesel meer dan verdubbelden. Eén liter benzine kost nu 2,7 euro per liter en diesel 2,8 euro – dat zijn de hoogste prijzen ter wereld. Bovendien gaat het om een economisch onderontwikkeld land met enorme armoede.

De regering verklaarde dat de prijsstijging nodig was door de toenemende belastingvoordelen voor de grote bedrijven. Het gaat om een aanval op de werkenden, werklozen en kleine zelfstandigen: de regering van de grote bedrijven probeert de gewone bevolking te laten betalen voor de economische crisis. Mnangagwa wil overigens ook de staatsbedrijven compleet verkopen.

De algemene staking kwam er kort na de doktersstaking. Na meer dan een maand staking voor hogere lonen en een goed functionerende gezondheidszorg kwam er net een einde aan de acties van de dokters. Een paar weken geleden werd ook een lerarenstaking aangekondigd voor later deze maand. Recent trok een groep leraars van Bulawayo naar Harare (430 kilometer!) om de eis van hogere lonen aan de overheid over te maken. Ambtenaren dienden een stakingsaanzegging in nadat de onderhandelingen met de regering op 8 januari afsprongen.

De algemene staking kwam er dus op een ogenblik dat er in alle geledingen van de samenleving een toenemend ongenoegen is. Nog geen zes maanden nadat hij als president verkozen werd, moet Mnangagwa (die in november 2018 betrokken was bij de staatsgreep waarmee zijn voormalige partijgenoot Robert Mugabe na 37 jaar aan de deur werd gezet) een antwoord zien te vinden op een opstand gericht tegen zowel het politieke establishment als de economische situatie.

Wij steunen de algemene staking. De werkenden, jongeren en activisten moeten van het protest gebruik maken om comités op de werkplaatsen, scholen, buurten en dorpen op te zetten. Daar kan de strijd georganiseerd worden en kan de discussie starten over een actieprogramma en alternatief op de situatie die steeds meer op een nachtmerrie lijkt. De enige uitweg is de strijd voor een socialistisch Zimbabwe, een socialistisch Afrika en een socialistische wereld waarin de middelen van de samenleving in publiek bezit worden genomen, democratisch gecontroleerd en beheerd door de werkenden en de armen zodat een planning gericht op ieders behoeften mogelijk wordt.

De machtsovername door het Zimbabwaanse leger is een militaire staatsgreep zonder dat het die naam krijgt. Het is een keerpunt in de periode sinds de onafhankelijkheid en bijna zeker het einde van de heerschappij van Mugabe. De militaire machtsovername volgde op het ontslag door Mugabe van zijn trouwste luitenant de afgelopen 37 jaar, Emmerson Mnangagwa. Het was een onderdeel van de manoeuvres van Mugabe in de partijstructuren van Zanu-PF om zijn 52-jarige vrouw Grace naar voor te schuiven als de volgende president.

Analyse door Weizmann Hamilton en Tinovimbanashe Gwenyaya, Workers and Socialist Party (Zuid-Afrika)

Het einde van de heerschappij van Mugabe is zeer welkom, maar de militaire interventie gebeurt achter de rug van de massa’s. Om onafhankelijke bewegingen van de massa’s te vermijden, zoals de Tajamuka-campagne in 2016, doet het leger beroep op de elites, waaronder de oppositie, om een politiek akkoord op te leggen waarvan het voornaamste doel het behoud van de kapitalistische status quo is. Desalniettemin kan het afzetten van Mugabe leiden tot massabewegingen, waarbij het belangrijk is om lessen te trekken uit vorige strijdbewegingen in Zimbabwe en daarbuiten.

Economische crisis

Het beleid van Mugabe was de afgelopen periode steeds meer betwist. Hij bleef aan de macht op basis van verkiezingsfraude en geweld sinds de presidentsverkiezingen van 2002. De economie kende de hoogste inflatiecijfers ter wereld waardoor de Zimbabwaanse dollar zo goed als waardeloos werd. Hierop werd de nationale munt opgegeven en vervangen door de Amerikaanse dollar en de Zuid-Afrikaanse Rand. De rampzalige economische ineenstorting leidde tot werkloosheidscijfers van 90% en massale honger. Er kwam een uittocht, vooral naar Zuid-Afrika. Minstens een kwart van de 12 miljoen inwoners verlieten het land.

Deze ontwikkelingen vinden plaats tegen de achtergrond van een dieper wordende economische crisis die Mugabe ertoe dwong om zich naar China en het Westen, waaronder het IMF, te richten om economische hulp en het einde van de sancties te vragen. Volgens een rapport uit september 2016 van het Britse Chatham House “staat Zimbabwe aan de afgrond met de ergste economische crisis sinds 2008. Een driedubbel probleem van deflatie, stagnatie en lage productiviteit wordt versterkt door lage grondstoffenprijzen, zwakke regionale munten en droogte, in de context van een traditie van zwak beleid en een politieke strijd over de opvolging van de 92-jarige president Robert Mugabe.”

De ernst van de economische situatie dwong de Zimbabwaanse regering tot toenadering met het westen. Deze toenadering “is vooral gericht op het aantrekken van nieuwe inkomsten om de liquiditeitscrisis en de fiscale tekorten te verzochten. De nadruk ligt op het bevorderen van het handelsvertrouwen en meer samenwerking met internationale financiële instellingen. Er was at vooruitgang op vlak van economische hervormingen, maar niet op politiek vlak en wat de mensenrechten betreft.”

De Afrikaanse Ontwikkelingsbank analyseerde de economie van het land en stelde dat “de groei halveerde van 1,1% in 2015 naar 0,5% in 2016. De regering reageert hierop met een reeks maatregelen zoals een tijdelijk verbod op import, uitgifte van obligaties en de invoering van een bovenaf opgelegd landbouwbeleid. Het BBP van Zimbabwe zal naar schatting met 1,3% groeien in 2017, vooral door de landbouw met gunstige regenval, toerisme, industrie, bouw en de financiële sector.”

De krant Independent Online (26 september 2016) schreef dat meer dan 70% van de bevolking in Zimbabwe in armoede leeft. De regering heeft tussen 1995 en 2012 het aandeel van de bevolking dat in extreme armoede leeft weten te halveren van 44% tot 22%, maar de algemene armoedegraad blijft op 70% staan.

Aanstelling van Grace leidt tot verdeeldheid in Zanu-PF

Hetzelfde artikel van Independent Online merkte op: “Financieminister Chinamasa stelde dat de gevolgen van de economische crisis vooral gevoeld worden in de sociale sectoren, met duizenden mensen die hun werk verliezen, kinderen die geen onderwijs meer genieten en ziekenhuizen die onvoldoende medicijnen hebben.”

De gebeurtenissen die geleid hebben tot het ontslag van Mnangagwa en de daaropvolgende ontwikkelingen zijn het resultaat van het falen van de Zanu-PF regering sinds de ‘bevrijdingsbeweging’ bijna veertig jaar geleden de macht nam.

Er wordt vaak gezegd dat de crisis in Zanu-PF er gekomen is omdat de lang heersende autocratische leider er niet slaagde een opvolger aan te duiden. Dit is maar gedeeltelijk correct. Zimbabwe kent al langer grote problemen en we zien het ontrafelen van de politieke structuur die Mugabe zelf had uitgebouwd met zijn partij om zijn absoluut bewind over het land te behouden.

De aanvankelijk populaire Mugabe haalde opeenvolgende verkiezingsoverwinningen tot hij het brutale neoliberale ‘economische aanpassingsprogramma’ van het IMF en de Wereldbank begon toe te passen. Dit leidde midden jaren 1990 tot de grootste arbeidersprotesten uit de Zimbabwaanse geschiedenis. Maar de bocht van de toenmalige vakbondsleiders naar samenwerking met de kapitalisten en rijke boeren tegen Mugabe ontwapende de beweging en liet de president toe om zich voor te doen als de verdediger van de armen. Nadien kon Mugabe de macht enkel behouden door steeds meer beroep te doen om autoritaire methoden die gesteund werden door hetzelfde leger dan hem nu aan de kant schuift.

De beslissing van Mugabe om zijn eigen opvolger aan te duiden, was de druppel die de emmer deed overlopen. Grace Mugabe heeft geen geschiedenis van strijd en het leger vreesde dat ze een instabiele factor zou vormen. Grace Mugabe kende een heel snelle opgang en dit speelde een beslissende rol in de uitsluiting van Mnangagwa en dus in de opvolgingscrisis die nu bezig is in Zanu-PF.

Grace Mugabe en haar G40-fractie waren dronken van euforie en dachten dat ze het programma van Zanu-PF en bij uitbreiding van de regering konden bepalen. Mnangagwa beweert dat hij enkele weken voor zijn afzetting een voedselvergiftiging overleefde. Hij leidt een fractie die ‘Lacoste’ wordt genoemd en de steun geniet van het leger en elementen van de veiligheidsdiensten binnen Zanu-PF die een leidinggevende rol speelden in het terreurregime van Mugabe.

Een staatsgreep die niet zo genoemd wordt

Mnangagwa ging in ballingschap na zijn afzetting. Dit gaf de indruk dat zijn fractie in het defensief zat en mogelijk veroordeeld was tot de politieke wildernis. Maar de gebeurtenissen van de afgelopen dagen tonen dat de militaire steunpunten van Mnangagwa niet bereid zijn om een nederlaag te aanvaarden.

De Lacoste-fractie lijkt te handelen met indirecte steun van Zuid-Afrika en na onderhandelingen met China. Legerleider majoor-generaal Constantine Chiwenga bracht recent een bezoek aan China. Mnangagwa zelf zou met een militair vliegtuig van het Zuid-Afrikaanse leger teruggevlogen zijn naar Zimbabwe.

De verklaring van het leger dat er geen staatsgreep is gepleegd, maar slechts een zuiveringsoperatie om criminele elementen rond Mugabe aan de kant te schuiven, lijkt voorzichtig opgesteld te zijn zodat de Ontwikkelingsgemeenschap van Zuidelijk Afrika, voorgezeten door Zuma, en het orgaan voor ‘politiek, defensie en veiligheid’ voorgezeten door de Angolese president João Lourenço, het leger kunnen toelaten om de interventie af te werken zonder enige druk om acties te ondernemen tegen een regimeverandering op ongrondwettelijke wijze.

Een militaire interventie is uitgesloten. De Ontwikkelingsgemeenschap van Zuidelijk Afrika was nog niet in staat om Lesotho te stabiliseren. Een militaire interventie om regimeverandering in Zimbabwe op te leggen, kan leiden tot een situatie die oncontroleerbaar is. Economische sancties zouden gezien de economische crisis de situatie enkel erger maken. Het laatste wat het regime van Zuma wil, is dat het omwille van humanitaire redenen moet terugkomen op de maatregelen om de grote Zimbabwaanse gemeenschap in Zuid-Afrika te repatriëren, maatregelen die net opgestart zijn.

Het is dus waarschijnlijk dat het leger de tijd zal krijgen om de situatie te stabiliseren door het vertrek van Mugabe te regelen en de in 2018 geplande verkiezingen voor te bereiden met Mnangagwa als president van lopende zaken.

De situatie stabiliseren, betekent een zuivering van de G40-fractie. Dat proces is al opgestart. Het leger zal zich voordoen als een kracht die ingaat tegen corruptie en die de voorwaarden creëert om tot nieuwe economische groei en sociale stabiliteit te komen.

De massa’s zijn hun eigen bevrijders

De Zimbabwaanse massa’s waren grotendeels toeschouwers in de fractiestrijd binnen Zanu-PF. Velen keken blij naar wat een zelfvernietigende implosie en het bijna gegarandeerde einde van de Zanu-PF staat lijkt te zijn. Delen van de massa’s zullen deze ontwikkeling verwelkomen als het einde van het juk van de Mugabe-dictatuur. Maar dit zou een fout zijn. Mnangagwa leidde de Gukurahundi-operatie in de jaren 1980 waarbij naar schatting 20.000 Ndebele-mensen omkwamen. Er is tegelijk een groot wantrouwen in het leger en weinig illusies dat het leger een einde zal maken aan de ellende van het Mugabe-regime. Het leger was cruciaal om de dictatuur overeind te houden en toe te laten om een stelselmatige terreur uit te oefenen om de controle te behouden.

Er moeten dus geen illusies zijn of het leger al dan niet een alternatief kan zijn voor de werkende massa’s en de armen. In 2016 gaf Mugabe zelf toe dat er voor 15 miljard dollar aan diamantinkomsten was verdwenen uit de gemeenschap en dat niet duidelijk was waar deze middelen naartoe gegaan waren. Een recent rapport geeft aan dat heel wat diamantmiddelen werden gebruikt door het regime en bedrijven die met het leger en de veiligheidsdiensten verbonden waren. Dit is nadat het leger 200 mensen ombracht toen het in de diamantvelden van Marange in het oosten van Zimbabwe binnentrok om er ‘illegale’ mijnwerkers te verjagen in 2008. Een overgangsregering of de opvolger ervan zal de problemen van armoede en massale werkloosheid niet zomaar oplossen.

De misdaden van het leger zijn algemeen bekend, de rol van het leger in het ontvoeren en vermoorden van oppositiemensen, zeker tijdens verkiezingscampagnes, wordt niet betwist. Een militaire staatsgreep is geen verandering van het door Mugabe geleide Zanu-PF regime, maar een verderzetting ervan met een poging om de militaire greep opnieuw te vestigen. Het doel is om het autoritaire bewind verder te zetten en niet om een nieuw democratisch bewind onder controle van de Zimbabwaanse massa’s te vestigen.

De strijd gaat door

De ervaring van de voorbije jaren toont dat de werkende massa’s van Zimbabwe dit goed begrijpen. Het was evident in 2016 toen er een massale opstand en mobilisatie van onderuit was tegen het regime van Mugabe. Het leger beantwoordde dit met een vastberaden opstelling waarin het zijn steun aan Zanu-PF en Mugabe benadrukte. De algemene positie van de ‘povo’ (de massa’s) is dan ook dat er geen alternatief vanuit de Zanu-PF staat of overblijfselen ervan kan komen.

Uit de mobilisatie van vorig jaar en eigenlijk uit heel de periode van het regime van Mugabe blijkt dat er geen vertrouwen kan gesteld worden in regionale externe krachten zoals de Ontwikkelingsgemeenschap van Zuidelijk Afrika of in regeringen uit buurlanden. Alle onderdelen van de Zuid-Afrikaanse regering – van Mbeki tot Zuma – hebben het regime  van Mugabe ondersteund. Mbeki hield een rapport tegen van een door zijn eigen regering aangestelde Gerechtelijke Onderzoekscommissie die vaststelde dat de presidentsverkiezingen van 2002 niet eerlijk verlopen waren. Zuma deed hetzelfde maar moest het rapport uiteindelijk vrijgeven omwille van juridische acties. De Zuid-Afrikaanse Communistische Partij (SACP) haalde vorig jaar nog scherp uit naar de massabetogingen die afgedaan werden als het werk van een “derde kracht” die enkel op regimeverandering uit is.

De massa’s zijn hun eigen bevrijders. De Zimbabwaanse ervaringen van de afgelopen twintig jaar bevestigen dit. Enkel de massa’s kunnen de revolutie leiden. Wellicht zal de Ontwikkelingsgemeenschap van Zuidelijk Afrika of de Afrikaanse Unie een of andere ‘oplossing’ ontwikkelen, ook al beweren die instellingen dat ze tegen militaire staatsgrepen zijn. Het resultaat zal een legitimatie van het militaire bewind zijn.

Maar de strijd gaat door. Zoals we eerder benadrukten, kunnen de Zimbabwaanse massa’s enkel op hun eigen programma, hun eigen kracht en hun organisatie rekenen om het autocratische, kapitalistische en parasitaire kapitalistische bewind omver te werpen en de socialistische omvorming van de samenleving in Zimbabwe te realiseren.

De massa’s moeten ingaan tegen het ongewenste opdringen van een bewind door het leger dat enkel uit is op plunderingen en zelfverrijking. Dit verwerpen is een dringende kwestie die consistent moet opgenomen worden door de massa’s die hiermee de agenda achter deze militaire staatsgreep duidelijk kunnen maken. De Zimbabwaanse massa’s, waaronder de werkenden, jongeren en de diaspora, moeten stappen zetten naar een massale arbeiderspartij. Zo’n partij moet leren van de mislukte poging eind jaren 1990 om tot een nieuwe partij te komen. Het is belangrijk dat een nieuwe arbeiderspartij ernaar streeft om de basis te leggen voor een regering van werkenden en armen op een socialistisch programma.

Wij zeggen:

• Weg met Mugabe! Weg met de generals! Nee naan dictatuur – of deze nu burgerlijk of militair is. Volledige democratische rechten. Voor een rechtszaak tegen Mugabe en zijn medestanders geleid door vertegenwoordigers van werkenden en armen.
• De werkende klasse en de armen moeten de toekomst van de Zimbabwaanse samenleving in eigen handen nemen. Geen enkele coalitie met leidinggevende elementen van het oude regime of kapitalistische krachten. Er is nood aan een regering van werkenden en kleine boeren. Om dit voor te bereiden, is er nood aan massale democratische actiecomités van werkenden, jongeren, werklozen, kleine handelaars en kleine boeren in elke regio van het land om een overgangsinstantie te verkiezen waarmee de basis wordt gelegd voor de verkiezing van een toekomstige regering van werkenden en kleine boeren.
• Zo’n regering moet een programma hebben dat een einde maakte aan lage lonen, armoede en werkloosheid. Beslissingen over het verhandelen van goederen, het beheren van diensten en andere belangrijke beslissingen over het beheer van de samenleving moeten in handen komen van massale democratische comités van Zimbabwaanse werkenden, kleine boeren en armen. Deze comités moeten de bezittingen van Mugabe, de generaals, Zanu-PF en andere verantwoordelijken van het regime in beslag nemen en er de democratische controle over in handen nemen.
• Verdedig de bevolking! De actiecomités moeten democratisch gecontroleerde zelfverdedigingscomités opzetten die activisten en protestacties beschermen tegen intimidatie en geweld door het regime. Voor de opbouw van actiecomités onder gewone agenten, soldaten en personeel van de luchtmacht. Verkiezing van vertegenwoordigers van onderuit en weigering van opvolging van bevelen van officiers die met het regime verbonden zijn. Voor banden tussen deze comités en de actiecomités van de bevolking om tot eengemaakte strijd te komen.
• Geen vertrouwen in de door imperialisten gedomineerde Verenigde Naties, Afrikaanse Unie of Ontwikkelingsgemeenschap van Zuidelijk Afrika. Voor het opbouwen van banden met de werkende klasse doorheen zuidelijk Afrika. Buiten Zimbabwe moeten ook actiecomités opgezet worden in alle Zimbabwaanse gemeenschappen in de diaspora die ook nauwe banden moeten aangaan met lokale organisaties van de werkende klasse, jongeren en de gemeenschap. Eengemaakte strijd tegen xenofobie. Verdedig de rechten van migranten. Organiseer migranten in de vakbonden.
• Werkenden en jongeren moeten het voortouw nemen in de opbouw van een massale revolutionaire partij die opkomt voor een socialistisch Zimbabwe.