Tag: wachtlijsten

‘Wachtlijst’ is een term die steeds vaker opduikt. We worden erop gezet wanneer we op zoek zijn naar fysieke en mentale gezondheidszorg, naar een sociale woning of een kot, naar kinderopvang of een school, naar asielopvang, naar een plekje in een betaalbaar woonzorgcentrum …  De vaak eindeloos lange wachtlijsten worden meer en meer de norm, maar niet alles kan je zomaar uitstellen.

door Elise (Brussel) uit maandblad De Linkse Socialist

Wachten op Godot: een ongezonde samenleving

Voor de meerderheid van de bevolking brengt deze wachtlijstpolitiek onzekerheid en stress met zich mee. Je leven plannen of terug op de rails krijgen, wordt erg moeilijk. Mensen op de lijst kunnen slecht in hun basisbehoeften voorzien, verliezen sneller hun sociaal netwerk en komen al gauw in een vicieuze cirkel terecht. Maar ook voor de mensen die werken in de sectoren waar de langste wachtlijsten aanwezig zijn, is de impact zwaar. Ze staan onder niet aflatende druk zowel tijdens de werkuren als tijdens de overuren die er maar al te vaak bijgevoegd worden, omdat er nu eenmaal zo veel werk is…

Soms lijkt het alsof de overheid hoopt dat tijdens het wachten, het probleem zichzelf wel zal oplossen. Een ouder zal wel thuisblijven om op de kinderen te passen tot ze naar school kunnen gaan, studenten stoppen dan maar met studeren om geld te verdienen om alleen te kunnen wonen of privézorg te kunnen betalen, de persoon met een slechte mentale of fysieke gezondheid is er intussen niet meer… Het wachten op toegang tot kwalitatieve, toegankelijke publieke diensten heeft een grote impact, in het bijzonder op ‘minderheidsgroepen’ (vb. het zijn nog steeds vrouwen die het vaakst noodgedwongen thuisblijven wanneer zorgtaken afgeschoven worden op gezinnen).

Wachtlijsten in de genderzorg: een triest record

Veel transgender personen kennen de wachtlijsten maar al te goed. De komende jaren geven weinig hoop op verbetering. Op dit moment hebben trans personen die opstarten bij het CSG (Centrum voor seksuologie en gender te Gent) zo’n vijftien maanden gewacht op het eerste intakegesprek. Er is geen enkele andere specialisatie binnen ziekenhuizen waarbij de wachttijden zo lang oplopen als bij genderzorg. Minstens 0,3 procent van de bevolking is trans man of vrouw, maar slechts een kleine minderheid meldt zich aan. Dus het is zeker niet zo dat het CSG “overstroomd” wordt door een enorme vraag, er is gewoon te weinig hulpverlening voorzien. Maandelijks komen er ongeveer 80 nieuwe mensen bij op de wachtlijst. Sinds kort is het aantal wachtenden gestegen tot een recordaantal van meer dan 1100 personen.

Dat wachten kan levens kosten. Uit onderzoek van het Transgender Infopunt in samenwerking met het Vlaams Expertisecentrum Suïcidepreventie (VLESP) blijkt dat bijna 40 procent van de Vlaamse transgender personen ooit een zelfdodingspoging ondernam. Daarnaast dacht 80 procent ooit aan zelfdoding. In een samenleving waar veel transgender personen met geweld, onbegrip, afwijzing en discriminatie worden geconfronteerd, zijn deze cijfers helaas niet verwonderlijk. Medische ondersteuning is des te belangrijker voor deze groep. Bij wie geholpen wordt, is er een sterke afname van zelfdodingsgedachten.

Eén van de grote oorzaken is het chronische tekort van gevormd personeel. Maar liefst 80% van de organisaties in de zorgsector kent een kritiek personeelstekort, zoals blijkt uit een bevraging van Liantis. De ‘tekorten op de zorgarbeidsmarkt’, zowel binnen de zorgsector in het algemeen als binnen de transgenderzorg in het bijzonder, komen voort uit onderliggende problemen: de lage lonen, hyperflexibele uren en stresserende werkomstandigheden. De covidcrisis belichtte de schrijnende tekorten in de gezondheidzorg als gevolg van het jarenlange neoliberale beleid, maar de helden wachten nog steeds op een erkenning en investering die verder gaat dan mooie woorden. Intussen loopt hun sector leeg (ziekte, burn-out, uitvallen door fysieke werkdruk, zoektocht naar betere perspectieven…), en daalt het aantal kandidaat-zorgverleners met rasse schreden. Daarnaast ontbreken opleidingen rond bijvoorbeeld transgenderthema’s, wat het recordtekort van zorgverleners voor trans personen mee verklaart.

Wachten bemoeilijkt preventie en kwalitatieve, toegankelijke zorg

De wachtlijsten in de gezondheidszorg maken preventie of “vroegtijdige” gezondheidszorg erg moeilijk, zeker op het vlak van mentaal welzijn. Naast het taboe dat nog steeds bestaat rond psychologische ondersteuning, maken de tekorten dat mensen maandenlang op hulp moeten wachten. Denk maar aan intake gesprekken waarbij er steeds strengere selectiecriteria zijn om geholpen te worden in sommige CGG’s (Centra voor geestelijke gezondheid). Mensen ‘met wie het nog te goed gaat’, hebben geen toegang en moeten maar hun plan trekken. Hierdoor kunnen velen eigenlijk pas ergens terecht als de problemen zo complex en zwaar geworden zijn, dat zelfdodingsgedachten sterk aanwezig zijn. Een langetermijnsbegeleiding en voldoende continuïteit in de zorgverlening, erg belangrijk voor herstel, zijn moeilijk te organiseren na een opname, wat de kans op hervallen vergroot.

Hulpverleners worden geconfronteerd met een dubbele vraag: enerzijds zijn er meer patiënten en er is meer hulp nodig, anderzijds verwacht de regering dat hetzelfde/toegenomen werk met minder collega’s te doen moet zijn. Zorgverleners komen voor een dilemma te staan: wie helpen ze en wie niet. De kwaliteit van de gezondheidszorg gaat er zo op achteruit. Wat kan een psycholoog doen wanneer de 10 sessies met een patiënt niet voldoende zijn? Toch maar afronden en met één van de 50 andere personen op de wachtlijst sessies opstarten? Zo kort mogelijke sessies doen, om zoveel mogelijk patiënten te bereiken?

Tenslotte wordt er steeds meer naar de privésector gekeken om de wachtlijsten in de publieke zorgsector te verlichten. Het probleem van private zorgbedrijven werd de afgelopen maanden erg scherp duidelijk in de woonzorgcentra. Daarnaast zijn de prijzen voor dergelijke zorg vaak zo hoog dat mensen het zich niet kunnen permitteren. De zorgkaart die het Transgender Infopunt biedt om een eigen zorgtraject starten is kostelijk: duizenden euro’s. Voor veel transgender personen die geen 15 maanden kunnen wachten, betekent dit een groter risico om in armoede te vervallen. Psychische en fysieke zorg zijn een belangrijk deel van onze gezondheidszorg en zouden geen luxeproduct mogen zijn.

Wat te doen, en wat niet

Het ontbreekt niet aan ideeën om deze problemen op te lossen. Er is nood aan onderzoek naar de behoeften van transgender personen zodat er beter op hun noden geantwoord kan worden; aan een volledige terugbetaling van zorgverlening voor transgender personen en iedereen die er nood aan heeft; aan toegankelijke opleidingen voor hulpverleners rond (trans)genderzorg; aan het ondersteunen van nieuwe regionale multidisciplinaire genderteams; … Het ontbreekt echter aan de wil om de nodige middelen te investeren om dit te realiseren. Wachtlijsten verschijnen niet in een maatschappelijk vacuüm.

Het nieuwe federale LGBTQI+-actieplan belooft transgenderzorg toegankelijker te maken. De vraag is echter hoe de regering dit concreet wil doen? Er wordt in het actieplan weinig gezegd over de wachtlijsten en het budget dat nodig is om deze aan te pakken. Het welzijn van transgender personen is niet een geïsoleerde verantwoordelijkheid van een schepen of staatssecretaris van gelijke kansen. Het is de verantwoordelijkheid van het volledige beleid. Er is reeds meermaals gebleken dat deze regering liever de werkenden laat betalen voor de crises, dan het geld te zoeken waar het zit (de enorme winsten die bedrijven maken bijvoorbeeld). Massale investeringen in de gezondheidszorg, maar ook in het onderwijs, sociale woningen etc. zijn voor de regeringen dan ook taboe. Ze zullen taboe en ‘onmogelijk’ blijven, zolang er geen sociale strijd gevoerd wordt om de nodige middelen af te dwingen. Gegeven dat ‘minderheidsgroepen’ in de samenleving vaak het eerste slachtoffer zijn van tekorten, is het duidelijk dat de LGBTQI+, feministische, antiracisme etc. bewegingen er alle baat bij hebben om zich hier samen met de arbeidersbeweging rond te mobiliseren. 

Een pandemie, oorlog in Oekraïne, economische crisis, ecologische catastrofe, stijgende prijzen, de tekorten in bijna alle publieke diensten… leiden tot een verharding van de samenleving, waarbij de deuren voor discriminatie en verdelende retoriek geopend worden. De tekorten worden op zondebokken afgeschoven: indien jij geen zorg, sociale woning of school vindt, komt dit omdat ‘iemand anders’ ermee weg is. Rechtse en extreemrechtse groepen vullen die ‘iemand anders’ maar al te graag in met minderheidsgroepen, zoals transgender personen, migranten etc. De valse tegenstellingen die gecreëerd worden, verzwakken de bewegingen. Het is op basis van solidariteit tussen de strijd van mensen die wachten of werken in (verschillende) wachtlijstsectoren, dat er echte overwinningen geboekt kunnen worden. Zorgpersoneel, leerkrachten, sociaal werkers … voelen dezelfde noden. Samen moeten we opkomen voor massale investeringen in openbare diensten.

Naast het feit dat we samen sterker staan, verduidelijkt deze manier van organiseren ook wat de echte problemen en gevaren zijn. Niet de “genderkoek” is gevaarlijk voor kinderen, zoals in juni nogmaals beweerd werd door N-VA’er Joren Vermeersch in zijn column in De Standaard, maar wel het feit dat steeds meer kinderen zonder koek of brooddoos naar ineenstortende, ongezonde scholen gaan.