Tag: Roemenië

We veroordelen het schandalig geweld van de Roemeense oproerpolitie tijdens het protest vrijdagavond waarbij honderden gewonden vielen. Dergelijk willekeurig geweld is kenmerkend voor deze repressieve instantie die als voornaamste doel heeft om de belangen van het politieke establishment te verdedigen tegen de burgers. We eisen een publiek onderzoek naar het geweld en het onmiddellijke ontslag van de verantwoordelijke toplui.

Verklaring van Mana de Lucru, aanhangers van het CWI in Roemenië

Over de protesten zelf denken we dat de woede die mensen aanzet tot straatprotest oprecht en gerechtvaardigd is. De door de PSD (Sociaaldemocratische Partij, opvolger van de vroegere stalinistische heersende partij) geleide regering staat zonder twijfel in dienst van de corrupte oligarchen en toont geen interesse in de belangen van de gewone bevolking.

We denken echter dat deze woede tegen de volledige Roemeense politieke elite moet gericht worden alsook tegen het neoliberale beleid dat miljoenen Roemenen het land heeft doen verlaten, terwijl wie blijft veroordeeld is tot lage lonen, onzekere jobs en steeds minder openbare diensten. We zien nu hoe de oppositiepartijen de protestbeweging proberen over te nemen als onderdeel van hun eigen politieke strijd met de PSD. Toen ze zelf in de regering zaten, vormden ze evenwel geen echt alternatief op de PSD. Het is een feit dat geen enkele van de huidige partijen de gewone bevolking vertegenwoordigt, noch diegenen die het land verlaten hebben noch wie gebleven is. Geen van deze partijen heeft een programma dat ingaat op de dringende sociale en economische problemen waarmee een meerderheid van de Roemeense bevolking geconfronteerd wordt.

Jammer genoeg ontbreekt het in deze protestacties aan een dergelijk programma, zelfs aan een aanzet ertoe. De enige duidelijke eisen – ontslag van de regering en vervroegde verkiezingen – lijken vooral op het lijf van de oppositieleiders geschreven te zijn. Het ontbreken van andere duidelijke en relevante eisen is een uitdrukking van het gebrek aan oplossingen bij de oppositie, maar het is ook een uitdrukking van de afwezigheid van een politieke linkerzijde en arbeidersbeweging die voldoende sterk en militant is om een invloed te hebben op het protest zodat het verband kan gelegd worden tussen corruptie en andere kwesties in de samenleving, van de slechte arbeidsomstandigheden tot de crisis in de gezondheidszorg.

Een oprecht alternatief op de PSD en de rest van het politieke establishment kan enkel uit die hoek komen. Daartoe is het nodig om corruptie niet alleen als een puur politiek fenomeen te benaderen, maar als een sleutelelement van het proces van kapitalistisch herstel na 1989, een proces waarin een handvol mensen bijzonder rijk werd op de kap van de anderen. Er is nood aan een socialistisch en antikapitalistisch alternatief dat vertrekt van de belangen van de gewone mensen en niet van één of andere fractie van de heersende klasse. Er is nood aan een alternatief dat opkomt voor degelijke jobs en lonen, sociale rechten, voldoende middelen voor openbare diensten, een economie in dienst van de bevolking en echte democratische controle over onze samenleving.

Eind januari waren in tal van Roemeense steden massaprotesten tegen de plannen van de sociaaldemocratische regering om de anticorruptie regels af te zwakken. Het protest bereikte afgelopen woensdag een hoogtepunt met ongeveer 400.000 betogers doorheen het land. Dit was het grootste protest sinds de revolutie van 1989. Er waren rechtse elementen in het protest, maar de linkerzijde moet volgens ons tussenkomen en een alternatief naar voor schuiven op zowel de regering als de rechtse krachten die proberen te kapitaliseren op de volkswoede.

Standpunt van Mâna de Lucru, CWI-aanhangers in Roemenië

De Sociaaldemocratische Partij (PSD) won in december de verkiezingen met een overtuigende 45% van de stemmen. Maar die overwinning had niet zozeer te maken met de politieke agenda van de PSD die bestaat uit een hybride combinatie van neoliberale en protectionistische economische maatregelen. Het was veeleer het resultaat van het ontbreken van een echt alternatief dat de socio-economische problemen van de miljoenen Roemenen aanpakt. Er was dan ook een erg lage opkomst van minder dan 40%, wat betekent dat de regerende PSD slechts 18% van de potentiële kiezers wist te overtuigen.

De eerste maatregel van de nieuwe regering was om het minimumloon te verhogen, ook al blijft dit het laagste in de EU na Bulgarije. De verhoging kwam er vooral om de binnenlandse kapitalisten te ondersteunen. Die vrezen steeds meer een tekort aan goedkope arbeidskrachten omdat werkenden liever in westerse landen gaan werken aan de hogere minimumlonen die daar gelden. De PSD wil de armste lagen van de werkende klasse (een onderdeel van de traditionele sociale basis van de partij) wat helpen en tegelijk de belangen van het nationale kapitaal verdedigen, de belangen waar de partij echt voor staat.

De PSD vertegenwoordigt echter ook de belangen van een groot deel van de nationale en de lokale bureaucratieën, die momenteel onder vuur liggen wegens corruptiebeschuldigingen of eerder hiervoor al veroordeeld werden. De partijleider zelf, Liviu Dragnea, zit momenteel een schorsing van zijn politieke rechten uit wegens verkiezingsfraude in het referendum over de afzetting van de president in 2012. Dit was de reden waarom Dragnea zelf geen premier kon worden, maar een loyale partijgenoot, Sorin Grindeanu, aanstelde. Bovendien loopt er nu een onderzoek naar Dragnea omdat hij 108.000 lei (ongeveer 24.000 euro) zou achterover gedrukt hebben. Als hij in deze zaak veroordeeld wordt, dreigt een gevangenisstraf voor zowel deze feiten als die uit 2012.

De regering kondigde daarop in januari aan dat het twee regels wilde opleggen die helemaal niet in het verkiezingsprogramma van de PSD stonden. De eerste regel zou amnestie opleveren voor sommige mensen die veroordeeld of geschorst werden wegens corruptie en de andere regel zou machtsmisbruik voor bedragen onder de 200.000 lei decriminaliseren. Dit zou Dragnea uiteraard goed uitkomen als hij schuldig bevonden wordt in het lopende proces. Ondanks pogingen om deze regels voor te stellen als een broodnodige hervorming van het strafrecht en als antwoord op de overbevolking in de Roemeense gevangenissen, leidde het tot straatprotest in verschillende grote steden. Dit voerde samen met de oppositie van de rechterzijde de druk op de regering op. Er werd geëist dat de regering de plannen zou intrekken of minstens aan een publieke discussie zou onderwerpen.

Begin vorige week besliste de regering om het amnestievoorstel naar het parlement te sturen voor een debat, maar het regeringsbesluit over het machtsmisbruik bleef wel van kracht en zou ingaan op 1 februari. Dit leidde woensdag tot massaal protest, het grootste in het land sinds 1989. In Boekarest alleen waren er 150.000 betogers en doorheen het land waren dat er 400.000. De eis was duidelijk: het schrappen van het regeringsbesluit en zelfs het ontslag van de regering om tot vervroegde verkiezingen te komen.

De woede van de bevolking is volledig gerechtvaardigd. Onder het mom van nochtans terechte zaken als de hervorming van de strafwet of de overbevolking van de gevangenissen, kwam de PSD duidelijk met maatregelen om de eigen partijleider uit de gevangenis te houden. Er zou immers amnestie komen voor wie al veroordeeld was voor misbruiken onder de 200.000 lei. Wellicht nog opmerkelijker was het decriminaliseren van diegenen die wetten creëren of toepassen die ingaan tegen de mensenrechten of die discrimineren op basis van gender, etniciteit, religie, seksuele voorkeur, inkomen of politieke gezindheid! Dit betekent dat er mogelijk racistische wetten zouden komen zonder dat iemand kan gestraft worden voor het creëren of toepassen van deze wetten.

Met deze voorstellen bevestigde PSD eens te meer dat het geen linkse partij is. Deze partij vertegenwoordigt niet de belangen van de werkende klasse of van onderdrukte sociale groepen. Het is een partij van de corrupte oligarchen en bureaucraten, een partij die beperkte sociale maatregelen neemt maar dan enkel met het oog op de belangen van het binnenlandse kapitaal. In plaats van de arbeidswet te herzien – momenteel een van de meest asociale arbeidswetten in Europa – komt de PSD met het voorstel om eerst de strafwet te herzien om de eigen partijleider te beschermen. In plaats van de miljoenen Roemenen die uitgebuit en misbruikt worden op hun werkvloer te verdedigen, neemt de PSD het op voor corrupte bureaucraten. Waar was die partij toen het personeel van de fabriek De’Longhi in de buurt van Cluj in december verplicht werd om ontslagbrieven te ondertekenen omdat ze in staking gingen tegen de niet-betaling van hun bonussen? De prioriteiten van de PSD zijn duidelijk in dit land dat gekenmerkt wordt door armoede en ongelijkheid.

Sommigen die in de media de maatregelen proberen te verdedigen, stellen net zoals sommigen die het vandaag voor Trump opnemen dat de democratie vereist dat we hen een kans geven om te regeren zoals ze dit willen omdat ze nu eenmaal de verkiezingen gewonnen hebben. Democratie kan echter niet beperkt worden tot om de vier jaar voor een kapitalistische partij te stemmen. Democratie betekent ook het recht op protest tegen een regering, zeker als die maatregelen wil doorvoeren die enkel gericht zijn op misbruik en waarover in de verkiezingscampagne in alle talen werd gezwegen.

De situatie is echter complexer dan ze op het eerste gezicht lijkt. De protestacties toonden verschillende beperkingen die een weerspiegeling zijn van de subjectieve voorwaarden in Roemenië. Deze beperkingen hebben niet op alle betogers betrekking en de mate waarin ze de toekomstige ontwikkeling van het protest zullen bepalen, hangt af van hoe de linkerzijde zich tegenover het protest positioneert.

Er is ten eerste een tendens om alle kiezers van de PSD te diaboliseren, waarbij dit vaak gebeurt op basis van klasse. Deze kiezers worden afgedaan als ‘uitkeringsprofiteurs’ die hun stem aan de PSD verkopen. Nochtans telt Roemenië het laagste aantal uitkeringstrekkers van de hele EU en veel betogers kozen zelf voor de PSD, maar niet voor de maatregelen die de partij nu wil doorvoeren. Het diaboliseren van de PSD-kiezers vertrekt van het oude verhaaltje van de ‘twee Roemeniës’: enerzijds de stedelijke middenklasse die onderwijs genoten heeft en een democratisch en modern land wil, en anderzijds de plattelandsbevolking die arm is en geen opleiding kende maar het land achteruit houdt door op corrupte partijen als de PSD te stemmen. Een van de taken van de linkerzijde is om deze valse tegenstelling te verwerpen en aan te tonen dat de meeste Roemenen, of ze nu op straat komen of thuis zitten, een gemeenschappelijk belang als klasse hebben. Ze hebben belang bij betere lonen, zekere jobs, betaalbare huisvesting, kwaliteitsvolle openbare diensten en ook het einde van de institutionele corruptie.

Ten tweede lijken veel protestacties voorbij te gaan aan het misbruik dat door de anti-corruptiebeweging zelf werd gepleegd, in het bijzonder door het Nationaal Anti-Corruptie Directoraat (DNA), dat quasi-legale onderzoeksmethoden hanteert zoals het afdwingen van getuigenissen, dreigementen tegen familieleden van verdachten en getuigen, gevangenzetting voor processen, … Dit gebeurt vaak in samenwerking met de Roemeense veiligheidsdiensten (SRI), de opvolger van de vroegere stalinistische Securitate. Er is amper controle van verkozen vertegenwoordigers op deze praktijken. De veiligheidsdiensten zijn geïnfiltreerd in alle onderdelen van de Roemeense samenleving, van de politiek tot de media en de zakenwereld. De anti-corruptiestrijd in Roemenië wordt vaak beperkt tot corruptie door politici en bureaucraten, waardoor het lijkt alsof het onderdeel is van een machtsstrijd tussen verschillende delen van de heersende klasse. In een land dat zo arm en ongelijk is als Roemenië, moet een oprecht protest tegen corruptie zich ook richten tegen de corruptie van het kapitaal. Denk maar aan de duistere privatiseringen die de industrie ten gronde hebben gericht of het misbruik in de financiële sector, waarbij dit misbruik schaamteloos wordt verdedigd door de top van de centrale bank. Wij verzetten ons ten stelligste tegen de corruptie van de PSD, maar de linkerzijde moet ook wijzen op andere vormen van corruptie die genegeerd worden door de DNA of SRI.

Ten derde moet de linkerzijde ook ingaan tegen rechtse elementen die tot nu toe sterk aanwezig waren in het protest, denk maar aan slogans die seksueel misbruik in de gevangenissen positief voorstellen of de PSD omschrijven als de ‘rode plaag’ (een term die in de jaren 1930 door de Roemeense fascisten werd gebruikt om de communisten te omschrijven). Een aantal rechtse krachten, waaronder president Klaus Iohannis, namen deel aan de protestacties en proberen hiervan te profiteren, zelfs indien ze evenzeer deel van het probleem zijn als de PSD. Dat is waarom het belangrijk is dat de betogers, net zoals in vorige bewegingen in 2012 en 2013, zich verzetten tegen het volledige politieke establishment voor zijn collectieve verantwoordelijkheid in het omvormen van Roemenië tot een land waar 40% op of onder de armoedegrens leeft.

Maar ondanks deze beperkingen – die deels een uitdrukking zijn van het bewustzijnsniveau in Roemenië maar ook van de beperkte organisatie van de linkerzijde – is de woede van het protest helemaal terecht. De linkerzijde mag niet aan de zijlijn gaan staan omdat er enkele rechtse slogans zijn en rechtse krachten op het ongenoegen proberen in te spelen. De linkerzijde moet net tussenkomen om een alternatieve klassenstem te laten horen in het verzet tegen zowel de PSD als het volledige establishment. Enkel door tussen te komen in strijdbewegingen kan de linkerzijde zich politiek ontwikkelen en de PSD ontmaskeren als de rechtse partij die ze is. Als links dit niet doet, zal rechts een monopolie op uitbarstingen van ongenoegen uitbouwen.

In een verklaring stelde Mâna de Lucru afgelopen vrijdag dan ook dat de linkerzijde zich tegen de PSD-regering moet verzetten omwille van de antidemocratische maatregelen en de rechtse agenda. Tegelijk wijzen we op de beperkingen van de anti-corruptiestrijd en van de rechtse elementen op het protest, in het bijzonder het diaboliseren van de PSD-kiezers en het valse onderscheid tussen de ‘twee Roemeniës.’ Deze verdelende retoriek komt alle traditionele partijen goed uit. Het verdoezelt immers de gemeenschappelijke belangen van de werkenden en de afwezigheid van een echte politieke vertegenwoordiging van deze belangen. De centrale taak van de linkerzijde bestaat uit het benadrukken van deze gemeenschappelijke belangen van onze klassen en de nood om te bouwen aan een socialistisch politiek alternatief dat hier echt voor strijdt.

Update na het schrijven van dit artikel: zaterdagavond kondigde premier Grindeanu aan dat de regering op zondag zou bijeenkomen om de regeringsbesluiten in te trekken en naar het parlement te sturen voor een debat. Het decriminaliseren van machtsmisbruik voor minder dan 200.000 lei wordt geschrapt. Op zondag waren er ondertussen opnieuw protestacties die nog groter waren dan op woensdag…

Analyse door Vladimir Bortun, CWI.

Het is reeds een kwarteeuw geleden dat het regime van Ceausescu ten val kwam in een van de bloedigste omverwerpingen van stalinistische regimes in Oost-Europa. Waar staat Roemenië vandaag, na 25 jaar van neoliberaal beleid?

Het is zonneklaar dat het politiek en economisch beleid  van Ceaucesco tot het meest strikte en harde ‘communisme’ van Oost-Europa behoorde. Alleen de dictatuur van Hoxha (Albanië) was nog harder. De ontwikkeling van het Roemeense stalinisme verliep in golven. De jaren 1950 waren uitgesproken stalinistisch en werden gekarakteriseerd door gedwongen collectivisme en politieke terreur. In de jaren 1960 (toen Ceaucescu aan de macht kwam) ontstond er een iets betere levensstandaard en was er minder bureaucratische onderdrukking. We kunnen hier spreken van een soort van “liberaal stalinisme”, een fase die bleef duren tot in de jaren 1970. In de jaren 1980 zakte de economie in elkaar door buitenlandse schulden en een slecht binnenlands beleid. Dit zorgde voor een verslechtering van de levensstandaard en inperking van politieke vrijheid. Ceaucescu verloor steeds meer populariteit en probeerde via repressie zijn greep op de bevolking te behouden. Dit is natuurlijk een simplistische schets van het verloop van het Roemeense ‘communisme’ door de jaren heen en het gaat vanzelfsprekend voorbij aan de complexiteit van elk tijdperk. Zo hadden in de jaren 1950 miljoenen boeren voor het eerst toegang tot gezondheidszorg en onderwijs voor hun kinderen. Mijn eigen grootvader langs vaders kant was zo’n boer.

Hoewel er het laatste decennium van het Roemeense stalinisme steeds meer materiële ellende (schaarste van basismiddelen als melk en vlees) en politieke onderdrukking ontstond, kwam de bevolking in Timisoara en vervolgens Boekarest in december 1989 niet op straat om kapitalisme en een vrijemarkteconomie te eisen. Net zoals de mijnwerkers van Valea Jiului in 1977 (grootste mijnencomplex van Roemenië) of de opstand van de fabrieksarbeiders in Brasov tien jaar later, eisten de demonstranten in Boekarest aanvankelijk een betere levensstandaard en politieke vrijheid!

Na 1989 was er schijnbaar meer politieke vrijheid maar slechts een kleine groep genoot een betere levensstandaard (waarbij we weten dat de politieke vrijheden weinig betekenen indien er geen betere levensstandaard is). De meerderheid van de demonstranten in december 1989 werden gedurende de twee volgende decennia getroffen door massale sluitingen van bedrijven en privatiseringen. Ze verloren niet enkel hun job, maar ook het gevoel van “verbondenheid” met de postcommunistische maatschappij. Ze waren gedemoraliseerd en voelden zich de belangrijkste verliezers van een revolutie die zij mogelijk hadden gemaakt en hun leven voor hadden geriskeerd. Dat verklaart waarom er vandaag nog nostalgie is naar het communistische tijdperk, naar een tijdperk waar er tenminste werk, huisvesting, gezondheidszorg en onderwijs was (zelfs als dit niet voldoende is, blijft het toch noodzakelijk!).

Politiek establishment verenigd in verdediging neoliberalisme

Er was een scherpe terugval van de levensstandaard als gevolg van de privatiseringen en , zeker vanaf 2009, door de harde besparingen. Opvallend hierbij was het ontbreken van verzet tegen deze maatregelen. Langs de ene kant kan dit verklaard worden door het feit dat de enige “linkse” partij (de sociaaldemocraten, in zekere zin de opvolger van de Communistische Partij) enthousiast mee stapte in het door het Westerse kapitalistische establishment geëiste neoliberale beleid. Deze partij was 12 van de afgelopen 25 jaar aan de macht (1990-1996, 2000-2004 en sinds 2012) en toonde zich als een corrupte oligarchische partij met een steeds nationalistischer beleid terwijl de neoliberale agenda van de EU, de VS en het IMF werd doorgevoerd.

Langs de andere kant zagen we een vakbondsbeweging die zich afzijdig hield. Dit komt door passiviteit en corruptie van het grootste deel van de vakbondsleiding en een volgzame opstelling ten aanzien van de sociaaldemocratie. Het is veelzeggend dat de besparingen van 2010 (de hardste in Oost-Europa: 15% besparingen op de pensioenen en sociale voordelen, 25% op de lonen in de openbare sectoren en sluiting van een aantal ziekenhuizen) niet tot verzet van de vakbonden leidden. Nadien werden deze besparingen onwettelijk verklaard door het Grondwettelijk Hof.

De bocht naar rechts van de sociaaldemocratie en de vakbondsleiding was de afgelopen 30 jaar een wereldwijd fenomeen. Tegelijk was er een medeplichtigheid van de intellectuelen en het ‘middenveld’ in het algemeen waardoor het neoliberalisme in Roemenië al snel en verregaand een hegemonie kon uitoefenen. Door steeds opnieuw een fundamentalistische vorm van anticommunisme naar voor te brengen (terwijl er geen ‘communistische’ linkerzijde is om te bekampen) en een dogmatische steun aan het neoliberale kapitalisme te verdedigen, hebben de Roemeense intellectuelen en het burgerlijke establishment legitimiteit gegeven aan alle elementen van het neoliberale beleid: privatiseringen, deregulatie, belastingverlagingen voor de rijken, besparingen in de publieke sector, inperken van de rechten van arbeiders, … Het neoliberale dogma werd stilaan het onbetwiste paradigma van de Roemeense publieke opinie. Men stelde het voor als het nieuwe gezonde verstand dat enkel door dwazen of crypto-communisten wordt betwist.

Toch is er nog oppositie. De neoliberale dominantie werd de laatste vijf jaar bekritiseerd door de opkomst van linkse intellectuelen en sociale bewegingen, zoals “CriticAtac” en het “front ter verdediging van het recht op degelijke huisvesting” in Boekarest en Tranzit.ro in Cluj (de tweede grootste stad van Roemenië). Deze bewegingen proberen de mensen opnieuw bewust te maken van wat het betekent “links” te zijn, zonder dat dit meteen verbonden wordt met het stalinisme van vroeger (iets wat jammer genoeg nog al te vaak wordt gedaan).

Daarnaast zagen we de demonstraties van januari 2012 tegen de plannen van de centrum-rechtse regering om de hulpdiensten te privatiseren. Dit protest leidde tot de val van de regering (dezelfde regering die de harde besparingen van 2010 had opgelegd). Dit was de eerste keer sinds de val van het stalinisme dat er voor het eerst expliciet antikapitalistische standpunten een brede ingang vonden. Dit werd nog sterker in september 2013 toen de mensen in Boekarest en Cluj wekenlang betoogden tegen een Canadees project in de goudmijnen dat zou leiden tot een sociale en ecologische catastrofe. Deze protesten werden de grootste in Roemenië van de laatste 20 jaar. Ze dwongen de het parlement om het project te weigeren (hoewel de sociaaldemocraten eerst het project hadden gesteund).

In november waren het presidentsverkiezingen. De sociaaldemocratische partij stelde Victor Ponta, de huidige eerste minister, voor. Deze verloor verrassend in de tweede ronde omwille van een extreem arrogante verkiezingscampagne die voor jongeren en middenklasse nietszeggend was. De winnaar van de verkiezingen was Klaus Johannis, een kandidaat van de centrumrechtse coalitie. Klaus, burgemeester van Sibiu (stad in Transylvanië die Europese culturele hoofdstad was in 2007), heeft Duitse roots en werd gezien als een “buitenstaander” die het Roemeense politieke systeem zou hervormen. Dit zou een nieuwe start voor Roemenië betekenen. Maar Klaus was kandidaat van een coalitie van twee liberale partijen die lid zijn van de Europese Volkspartij. Die zijn meer loyaal aan het kapitaal dan de sociaaldemocraten. Waarschijnlijk wordt Klaus weer één van de marionetten van het Westerse neoliberale establishment in Oost-Europa (zoals een vriend opmerkte, zal het enige verschil met de vorige president zijn dat de nieuwe geen vertaling meer nodig zal hebben om de orders van Merkel te begrijpen).

Door de verkiezingsnederlaag van de sociaaldemocratie (voor de derde keer op rij) na een eerder rechtse populistische campagne, gaan er steeds meer stemmen op (veelal via internetfora) voor een nieuwe linkse partij. De meeste commentatoren stellen zich achter het idee van een pragmatische, centrumlinkse partij die zou staan voor de sociaaldemocratische idealen die de sociaaldemocratische partij ‘verraden’ heeft. Wij denken echter dat er juist nood is aan een radicale linkse partij, die ingaat tegen het neoliberalisme in het bijzonder en het kapitalisme in het algemeen. Een partij die ingaat tegen het kapitalisme en campagne voert rond specifieke elementen zoals optrekken van het minimumloon, sociale huisvesting, werknemersrechten, …

Hiervoor campagne voeren zou een brede steun kunnen opleveren, het zou bijdragen aan de mobilisatie van brede lagen van de werkenden en jongeren en het zou bijdragen aan een sterker begrip van het karakter van het systeem en de noodzaak om het omver te werpen. De geschiedenis van de 20^e eeuw heeft aangetoond dat geen enkele hervorming veilig is onder het kapitalisme, elke hervorming is slechts een tijdelijke toegeving van een bedreigde heersende klasse die zich nadien zo snel mogelijk van de hervormingen wil ontdoen. Zo wordt de huidige economische crisis als argument gebruikt om hervormingen terug te draaien. Daarom moet er komaf worden gemaakt met het kapitalistisch systeem. We moeten gaan naar een democratische planeconomie die tegemoet komt aan de behoeften van de gehele bevolking.

Hoewel de erfenis van het stalinisme en van 25 jaar neoliberalisme de taak van antikapitalistisch verzet en strijd voor socialisme moeilijk maakt in Roemenië, zien we vandaag de meeste mogelijkheden sinds de revolutie van 1989 om deze taken aan te gaan met alle hieraan verbonden uitdagingen.