Your cart is currently empty!
Tag: elektriciteit
-
Private markt faalt – energie moet in publieke handen!
Elektriciteit steeds duurder, maar geen garantie op dienstverlening
Foto: Flickr/nathanchantrell Het is niet helemaal uitgesloten dat u dit artikel bij kaarslicht leest nadat de elektriciteit is afgeschakeld. De kans dat dit in november gebeurt, is uiteindelijk erg beperkt. Maar door het falend beleid was er wel nood aan een afschakelplan. Het potentiële stroomtekort is de zoveelste episode in de reeks ‘falen van Michel 1’. Het jarenlange laissez-faire beleid waarbij grote energieproducenten en distributeurs deden wat ze wilden – met name winst maken – heeft niet gezorgd voor energiezekerheid of een duurzaam energiebeleid. De winsten gingen naar de grote bedrijven, de gevolgen van hun falen zijn voor de gemeenschap.
Artikel door Arne (Gent) uit maandblad ‘De Linkse Socialist’
Chaos op de energiemarkt
De energieproductie in ons land is altijd in private handen geweest. Vanuit drie regionale energiebedrijven, waarvan S.E.E. (opgezet door de Generale Maatschappij) de grootste was, werd in 1956 EBES opgezet. De andere grote elektriciteitsproducenten, Intercom en Unerg, waren via grote aandeelhouders als de Generale Maatschappij, de Groupe Bruxelles-Lambert en Albert Frère nauw met elkaar verweven. In 1990 fusioneerden ze tot Electrabel.
De distributie van energie was opgedeeld naargelang de gebruiker. Gemeenten kregen een monopolie voor het leveren van elektriciteit aan particulieren en kleine verbruikers. Grootverbruikers konden voor hun elektriciteit terecht bij de gemeentelijke elektriciteitsdistributie of private bedrijven. Op basis van de eerste intercommunale-wet van 1922 vormden de gemeentelijke energiebedrijven steeds grotere allianties. Er werd ook steeds vaker samengewerkt met de privé waardoor gemengde intercommunales de norm werden.
Na WO1 en WO2 weigerde de Belgische overheid om de volledige energiesector te nationaliseren. Dit in tegenstelling tot zo goed als alle andere West-Europese landen. De private markt had het voor het zeggen, met als resultaat een concentratie die leidde tot een monopolie van Electrabel als energieproducent en –leverancier.
In 2005 werd de volledige liberalisering van de energievoorziening doorgevoerd: naast Electrabel kwamen er andere energieleveranciers als Luminus (in handen van het Franse EDF), het Nederlandse bedrijf Eneco, Lampiris (in handen van Total) en Essent (van het Duitse energiebedrijf Innogy). SP.a’er Steve Stevaert merkte ooit op dat “de liberalisering van de energiemarkt goed is voor de mensen.” Dat was complete nonsens. De liberalisering zorgde meteen voor prijsstijgingen. Zo kondigde Electrabel in 2006 een prijsstijging aan die de gemiddelde factuur met 105 euro deden stijgen. Electrabel, toen al in handen van de Franse holding Suez die vandaag Engie heet, maakte in datzelfde jaar 3,6 miljard euro winst. Dat kon onder meer door belastingcadeaus. De liberalisering was goed voor de energiereuzen, niet voor ‘de mensen’.
Tussen 2007 en 2017 werd elektriciteit voor een gewoon gezin gemiddeld 71,8% duurder. De marktlogica, waarbij winsten op korte termijn prioritair zijn, heerst al decennialang op onze energiemarkt. Het leidt tot inefficiëntie en problemen voor wie de dure facturen niet kan betalen. “Ongeveer een vijfde van de Belgische gezinnen leeft in energiearmoede,” aldus de Koning Boudewijnstichting in maart van dit jaar.
Gebrek aan investeringen leidt tot mogelijk tekort
In november zal slechts één van de zeven kernreactoren inzetbaar zijn. Het gebrekkig onderhoud van de andere reactoren en de centrales maakt dat ons land bijna toevallig een kernuitstap realiseert. Het uitvallen van andere reactoren zorgt voor een dreigend stroomtekort. Ondertussen werd elders extra capaciteit gevonden, maar voor begin 2019 blijft het gevaar op een black-out bestaan.
De dreiging van stroomtekort wordt gebruikt om de energieprijzen omhoog te duwen. Deze strategie werd ook in 2014 gebruikt met de geplande sluiting van Doel 1 en 2. Achteraf bleek dat er nooit sprake was van een elektriciteitstekort. Het werd wel aangegrepen om gezinnen 100 euro per jaar meer te laten betalen. Hetzelfde dreigt nu te gebeuren voor zowel elektriciteit als gas. De Tijd berichtte in oktober nog dat de stroom- en gasprijzen met gemiddeld 270 tot 400 euro per jaar stijgen!
De kerncentrales zijn in de jaren 1970 en 1980 gebouwd en waren niet bedoeld om tot nu mee te gaan. Ze leverden echter gemakkelijke winsten op die geïncasseerd werden, ook lang nadat de centrales afgeschreven waren, zonder te investeren in andere energieproductie. Er waren problemen met scheurtjes in de reactoren Tihange 2 en Doel 3, in de reactor Tihange 3 is er een probleem met het staal van het gewapend beton. Het gebrek aan investeringen in alternatieven maakt echter dat de kernuitstap wordt uitgesteld. De kernlobby, gesteund door N-VA, gebruikt het om een kernuitstap te koppelen aan black-outs en forse prijsverhogingen.
Ook toen de meeste kerncentrales nog actief waren, stelde zich al een probleem. In 2008 trok energiewaakhond CREG aan de alarmbel met een waarschuwing voor een dreigend energietekort, door onze hoge energie-import. In tegenstelling tot alle buurlanden importeerde België tussen 2000 en 2008 meer energie dan dat het exporteerde. De import nam toe met 149% en maakte België nog meer afhankelijk van grote buitenlandse energiebedrijven. De massale import zorgde niet voor lagere prijzen. In 2017 betaalde een Belg met doorsnee verbruik gemiddeld 996 euro, in Nederland en Frankrijk was dat maar 534 en 585 euro.
De weigering om voldoende te investeren in duurzame energieproductie is verbonden met de winstbelangen van de grote energiebedrijven die de Belgische markt controleren. In plaats van te investeren, wordt bespaard tot het licht dreigt uit te vallen.
Energie in publieke handen!
Politici komen met diverse voorstellen om de energieprijzen naar beneden te halen. Ze hebben het over taksen, een BTW-verlaging of prijscontroles. Dat zijn interessante voorstellen, maar ze maken geen einde aan het winstbejag van de grote energiebedrijven. Taksen op energiebedrijven worden doorgerekend aan de gebruikers. Een BTW-verlaging is zeker nodig, energie is immers geen luxeproduct. Maar het zou slechts een tijdelijke daling van de factuur veroorzaken, de leveranciers zouden het snel kunnen aangrijpen om quasi onopgemerkt hun tarieven op te trekken.
De grote energiebedrijven domineren de Europese markt en hebben een enorme macht. Enkel de belangen van de grote aandeelhouders worden gediend. Het maakt dat er grote dividenden zijn, maar geen middelen voor investeringen in duurzame energie en betere infrastructuur. De belangen van deze bedrijven staan tegenover die van de werkende bevolking. Energie is te belangrijk om het aan de markt over te laten! Beslissingen over de energiesector moeten genomen worden door werknemers, gebruikers en de gemeenschap in het algemeen.
Op lokaal vlak kunnen progressieve coalities maatregelen nemen zoals een verbod op het afsluiten van gas en elektriciteit. Mogelijk kunnen er ook stedelijke energiebedrijven opgezet worden om zelf duurzame energie te ontwikkelen. Maar er zal meer nodig zijn om tot structurele veranderingen te komen. De volledige energiesector – van productie over distributie tot leveren – moet in publieke handen komen zodat er controle door de gemeenschap over mogelijk is en de beschikbare middelen kunnen ingezet worden voor de ontwikkeling van alternatieve energie.
Dat zal nodig zijn: de opwarming van de aarde daagt het energiebeleid steeds harder uit. De nood aan een duurzaam energiebeleid is gigantisch. Het IPCC bevestigde dit begin oktober opnieuw: “enkel snelle, verreikende en ongekende veranderingen in alle onderdelen van de samenleving” kunnen de opwarming nog in perken houden. Diegenen die de energiemarkt vandaag in handen hebben, zullen deze veranderingen niet bieden. In de klimaatacties (zie ook op pagina 15) moeten we ook de strijd voor energie in publieke handen opnemen.
Energie in publieke handen moet milieuvriendelijke stroomproductie mogelijk maken en tevens betaalbare facturen. Stop de winsthonger van bedrijven als Engie-Electrabel en co, voer samen met LSP actie voor energie in publieke handen en milieuvriendelijke alternatieven op de huidige energieproductie.
-
Hoog tijd om de volledige energiesector in publieke handen te brengen
Nadat jarenlang op de infrastructuur werd bespaard en de hoge winsten niet werden aangewend om te investeren in voldoende groene stroom, krijgen we nu de dreiging van een black-out. De mogelijkheid om op koude windstille winterdagen de elektriciteit in grote delen van het land even uit te zetten, brengt de discussie over energie voor velen wel heel dichtbij.
Toen de energiesector geliberaliseerd werd, beloofden ze ons meer dienstverlening voor een goedkopere prijs. De realiteit is dat de prijzen gestegen zijn (zelfs indien er het voorbije jaar dalingen waren tegenover de piekprijzen) en nu dus ook dat de dienstverlening niet kan gegarandeerd worden. Het uitvallen van de elektriciteit associëren we met wat de Derde Wereld wordt genoemd. In Gaza, Pakistan of Liberia valt de elektriciteit regelmatig urenlang uit. Binnenkort ook in België?
Het gevaar is effectief bestaande dat er een black-out is op een bijzonder koude en windstille winterdag waarbij ook Frankrijk door een koudegolf wordt getroffen. Het gevaar is bestaande, maar lijkt tegelijk sterk gebruikt te worden om de afhankelijkheid van kernenergie te benadrukken en mogelijk de weg te openen voor andere betwiste vormen van energiebevoorrading, denk maar aan schaliegas.
Dat kerncentrales die veel langer openblijven dan aanvankelijk gepland een risico vormen, was nochtans duidelijk. De centrales werden opengehouden omdat ze Electrabel monsterwinsten opleverden en de overheid van de nucleaire taks een klein graantje daarvan kon meepikken. Dat de overheid door de fiscale cadeaupolitiek eerder miljarden aan inkomsten misliep, plaatst die nucleaire taks in perspectief.
De afgelopen jaren boekte Electrabel miljardenwinsten. In 2012 ging het om 1,2 miljard euro. In 2013 werden boekhoudkundige operaties ingezet om het cijfer te verdoezelen en er een verlies van te maken. Wellicht ging het vooral om Franse verliezen, maar erg transparant is het bedrijf hier niet over. De liberalisering van de energiesector heeft bedrijven als Electrabel en andere spelers op de energiemarkt grote winsten opgeleverd.
Die winsten zijn niet gebruikt om te investeren in veilige en voldoende energieproductie. De multinationals die de Belgische elektriciteitssector domineren zijn niet geïnteresseerd in de enorme maatschappelijke voordelen van hernieuwbare energie of de kernuitstap. Er wordt enkel geïnvesteerd als het op korte termijn rendement oplevert. En meer nog, Electrabel lijkt bewust op een stroomtekort aan te sturen. Waarom sloot het in 2012 anders twee centrales (Ruien, Oost-Vlaanderen en Les Awirs in Luik)? De afgelopen drie jaar verdwenen in de stoom- en gascentrales die gesloten werden meer dan 400 rechtstreekse jobs en nam de productiecapaciteit met 2.300 MW af, wat meer is dan het mogelijke tekort in de winter. En ook in de kerncentrales werd op personeel en onderhoud bespaard.
In 2011 publiceerden we een interview met een ABVV-delegee bij Tihange. Die stelde: “Om de liberalisering voor te bereiden, begon Electrabel al vanaf eind jaren 1990 te herstructureren. Dit werd nog scherper toen Suez (dat toen nog niet met GDF was gefuseerd) aandeelhouder van Electrabel werd. Toen was er een versnelling van de besparingen in de administratie, het onderhoud maar ook in de uitbating zelf. Vanaf 2001-2002 was er een groot herstructureringsplan, waarbij we ongeveer 30% van de kosten moesten besparen.” En nog: “Concreet werd in het onderhoud steeds meer met onderaannemers gewerkt, waardoor de kwaliteit van het onderhoud er op achteruit ging. We zijn van een preventief onderhoud (waarbij na zekere tijd ieder onderdeel wordt vervangen) naar een curatief onderhoud gegaan waarbij een onderdeel pas wordt vervangen als het stuk is. Dit beleid had een impact op korte termijn, maar het laat zich ook voelen op langere termijn met een mindere beschikbaarheid van de kernreactoren.”
Wie is verantwoordelijk voor een eventuele black-out? Zijn het diegenen die voor een kernuitstap opkomen of die zich tegen schaliegas verzetten? Of zijn het diegenen die energie in private handen laten om grote bedrijven als multinationals als Electrabel monsterwinsten op te leveren in plaats van de middelen aan te wenden om veilige en schone energieproductie uit te bouwen?
Eerder schreven we op deze site waarom wij voor een energiesector in publieke handen opkomen (zie dit artikel). In ons laatste artikel brachten we onderstaande conclusie naar voor.
Voor socialisten is het alternatief duidelijk: een volledige (her)nationalisatie van de energiesector, zowel productie, distributie, onderzoek en ontwikkeling in de sector moet in publieke handen worden gebracht. Bij zo’n nationalisatie kan er geen sprake zijn van vergoedingen voor de grote kapitalisten die de sector grotendeels in handen hebben, enkel voor kleine spaarders, op basis van bewezen noden.
Zo’n publieke energiemaatschappij beheert niet enkel de productie en distributie van energie, maar coördineert ook de investeringen en het onderzoek naar nieuwe, milieuvriendelijke technologieën. Aan de consumenten wordt goedkope, of zelfs gratis, energie geleverd, terwijl de winsten van het bedrijf worden geïnvesteerd in onderzoek en ontwikkeling van groene energie. Er komt een plan voor een kernuitstap op korte termijn, waarin de elektriciteitsproductie verzekerd wordt door massale investeringen in hernieuwbare energie.
Het is duidelijk dat zo’n scenario onrealistisch is binnen een kapitalistische economie. Om maar één voorbeeld te geven: via belastingen, taksen en vergoedingen gaan heel wat middelen vanuit de sector naar de verschillende overheden in ons land: vooral de gemeenten hebben deze inkomsten broodnodig voor de openbare dienstverlening. Bij een nationalisatie moet ook hiervoor een oplossing worden gevonden.
De discussie over de nationalisatie van de energiesector is dus slechts een begin van een veel bredere discussie over welke maatschappij waarin we willen leven. Recent publiceerde Forbes haar jaarlijkse ranking van miljardairs. Het rapport toonde zwart op wit aan dat tijdens de crisis de rijksten alsmaar rijker worden, de armsten steeds armer.
Het mobiliseren van die enorme rijkdommen, om ze te investeren in hernieuwbare energie, maar ook in onderwijs, gezondheidszorg, openbaar vervoer, sociale zekerheid, wetenschap en technologie zou een enorme sociale en technologische vooruitgang teweegbrengen voor de hele wereldbevolking. Laten we komaf maken met het kapitalistisch systeem dat zoiets verhindert, en gaan voor een democratisch socialisme, waarin dat eindelijk mogelijk wordt!
