Tag: bosnië

Artikel door Niall Mulholland

Een opstand van werkenden, studenten, werklozen en oorlogsveteranen heeft zich uitgebreid over heel Bosnië Herzegovina. Het gaat om protest tegen de de moeilijke economische en sociale omstandigheden en de geïnstitutionaliseerde etnische verdeeldheid.

De protesten vonden hun oorsprong in de noordelijke stad Tuzla en spreidden snel uit naar de hoofdstad Sarajevo en andere steden en dorpen. Deze inspirerende massabewegingen bevestigen het vermogen van de arbeidersklasse om zich zelfs van de ergste tegenslagen te herstellen en opnieuw de weg te kiezen van collectieve strijd voor sociale verandering .

Ontslagen werknemers uit de voormalige industriestad Tuzla betoogden na een privatisering van een reeks overheidsbedrijven die leeg geroofd werden vooraleer ze failliet gingen. De protesten groeiden toen ontslagen werknemers vergezeld werden door jongeren en werklozen. De lokale autoriteiten van Tuzla reageerden door de oproerpolitie in te zetten, wat tot gewelddadige confrontaties leidde.

Het zette de betogers in Tuzla enkel aan om het protest op te voeren. Op een grotere betoging op 4 februari eisten ze het ontslag van de lokale regering, de intrekking van de privatiseringen en de uitbetaling van de pensioenen. Op 7 februari betoogden tienduizenden mensen naar de lokale overheidsgebouwen in Tuzla die meteen platgebrand werden.
De meeste protesten vonden totnutoe plaats in de Bosnische moslimgebieden, maar de betogingen hebben zich wel uitgebreid tot 30 steden en dorpen in de hele federatie. De politie zette rubberkogels en traangas in tegen de betogers in Sarajevo, waar de gebouwen van de president en de lokale regering in lichterlaaie werden gezet.

Zowel Kroaten als Bosniërs namen deel aan het protest in Mostar, een stad die geassocieerd wordt met bitse gevechten tijdens de burgeroorlogen van de jaren 1990. De opstand verbaasde zowel de lokale heersende elites als de Europese Unie (EU). De regeringen van de kantons van Tuzla, Sarajevo, Una-Sana en Zenica-Doboj gaven hun ontslag.
Grootschalige privatiseringen hebben geleid tot een desindustrialisering en het maakte het land afhankelijk van geïmporteerde goederen en diensten. Onder de betogers zijn er ook eisen tegen het volledige politieke establishment en de corruptie in de regering.

Corrupte overheidsstructuren

Het gelaagd systeem van de regering in de Federatie van Bosnië en Herzegovina ontstond uit het Dayton-akkoord van 1995. Dat gebeurde na drie jaren van oorlog en ‘etnische zuiveringen’ waarbij meer dan 100.000 doden vielen. De oorlog van 1992-1995 was de laatste fase in de gewelddadige ineenstorting van Joegoslavië en het herstel van het kapitalisme.

In de decennia na de Tweede Wereldoorlog kende Joegoslavië een economische ontwikkeling en een aanzienlijke stijging van de levensstandaard. Dit gebeurde wel onder een stalinistisch systeem van heerschappij door een parasitaire bureaucratische elite.

Om hun eigen imperialistische belangen te verdedigen, hielpen de Westerse mogendheden (en het Duitse imperialisme in het bijzonder) bij het uitlokken van de burgeroorlog in Bosnië tussen Kroaten, Serviërs en Bosniërs (moslims). Net zoals Rusland steunden ze rivaliserende fracties van de oude elite die elkaar bestreden om de rijkdom en macht in handen te krijgen.

De strijd zat in een impasse. De VS en de NAVO kwamen hierop tussen om het Dayton-akkoord op te leggen. Dit akkoord verdeelde Bosnië in de ‘entiteiten’ van de Federatie van Bosnië en Herzegovina (met voornamelijk Bosnische moslims en Bosnische Kroaten), de Republiek Srpska (Servische republiek) en het district Brcko, dat formeel aan beide entiteiten toebehoort. Elke entiteit is opgedeeld in kantons. De tien kantons hebben elk een premier en een regering. Het complexe systeem van regeren betekent niet dat er echte democratie is.

De Hoge Vertegenwoordiger van de EU, momenteel Vladimir Inzko, heeft dictatoriale bevoegdheden, zoals de bevoegdheid om ambtenaren te ontslaan en bindende beslissingen aan de overheid op te leggen. Er is in feite een Westers neokoloniaal protectoraat. Dat bleek nogmaals toen Inzko dreigde met een militaire interventie van de EU om het massaprotest te beëindigen.

Etnische politiek

De complexe structuur van machtsdeling in Bosnië vormt een legitimatie en institutionalisering van een beleid dat zich baseert op etnische afkomst. De verschillende mogelijkheden van etnische veto’s maken het de nationalistische politici mogelijk om de federale regering rond tal van thema’s te verlammen. Er is geen erkenning van de kiezers die eventueel voorstander zijn van een arbeiderspartij met een socialistisch programma waarbij deze partij de etnische grenzen overstijgt.

De slogans op de recente betogingen geven nochtans aan dat er een verlangen is naar een alternatief op het rechtse etnische beleid. Zo was er de slogan “Ik heb honger in drie talen”. Het bureaucratische, autoritaire, corrupte en inefficiënte overheidsapparaat is een gehaat doelwit van de demonstranten.

De politieke elite van alle partijen wordt verafschuwd omwille van de overheveling van miljarden dollars die bedoeld waren voor “hulp” en “heropbouw”. Ze zetten de etnische groepen op cynische wijze tegen elkaar op, maar ondertussen zijn de rechtse politici het eens over de noodzaak van neoliberale besparingen om tot de EU te kunnen toetreden. De regerende partijen hebben samengewerkt met de EU om een besparingsplan van het IMF aan de werkende bevolking op te leggen.

Vijf jaar van bezuinigingen hebben geleid tot een verlaging van de lonen in de publieke sector, een bevriezing van de middelen, een dramatische daling van de consumentenbestedingen en een stijging van de overheidsschuld. Meer dan 60% van de jongeren onder de 24 jaar zijn werkloos. Steeds meer Bosniërs zien door het nationalistische rookgordijn van de gevestigde partijen de achterliggende neoliberale agenda.

In een poging om de etnische kaart te spelen om de volle kracht van de opstand te breken, had president Milorad Dodik het over de betogingen als een Bosnisch-Kroatisch complot tegen de Serviërs. Het volstond niet om betogingen in Servische steden te stoppen, er waren acties in onder meer Banja Luka, Brcko en Prijedor.

Zelfs de vereniging van Bosnisch-Servische oorlogsveteranen haalde uit naar de verklaring van Dodik. Deze groep beschuldigde de machthebbers ervan om “met alle middelen een staat te verdedigen die gebaseerd is op misdaad, corruptie, nepotisme en een verschrikkelijk onderwijssysteem waarvan de gevolgen nu al voelbaar zijn.”
De roep naar klassensolidariteit die de etnische grenzen in Bosnië en de rest van de Balkan overstijgt, blijkt uit de slogans en eisen van de betogers. Er waren honderden aanwezigen op een solidariteitsactie in de Kroatische hoofdstad Zagreb. Een van de spandoeken stelde: “Neen aan oorlog tussen mensen. Geen vrede tussen de klassen!”

Op 7 februari was er een ‘Verklaring door de werkenden en burgers van het kanton Tuzla’. Daarin stonden radicale eisen die de markteconomie verwerpen. Er werd opgeroepen voor een degelijke gezondheidszorg, het intrekken van de privatiseringen, de teruggave van de fabrieken aan de werkenden om onder controle van de overheid geplaatst te worden en er werd een arbeidersloon voor regeringsvertegenwoordigers geëist.

Beperkingen

Betogers hebben doorheen Bosnië algemene vergaderingen opgezet. Het plenum van Tuzla onderhandelde zelfs met de lokale regering. Het grotendeels spontane karakter van de revolte en het gebrek aan arbeidersorganisaties zorgen voor beperkingen.

Dat blijkt ook uit andere eisen die door de betogers in Tuzla naar voor worden geschoven, onder meer de eis van de “vestiging van een technische regering die bestaat uit experts zonder politieke achtergrond.” Dat komt bij veel betogers over als een eis voor de verwijdering van de corrupte politici die de eigen zakken vullen. Maar de ervaringen van de recente technocratische regeringen in Italië en Griekenland geven aan dat deze geen neutrale scheidsrechters waren, maar de besparingsbelangen van de grote bedrijven dienden. Een technocratische regering in Bosnië zou onder enorme druk staan van zowel de rechtse nationalistische krachten als de Europese Unie.

Het gebrek aan echte arbeidersdemocratie in het voormalige Joegoslavië, gevolgd door de verschrikkelijke oorlogen en het kapitalistische herstel, maken dat de arbeidersbeweging nog zwak staat. Maar de werkenden, studenten en werklozen hebben geen andere keuze dan zich te baseren op hun eigen zelforganisatie waarbij lokale comités van massastrijd worden opgezet die democratisch beslissen op zowel lokaal, regionaal als nationaal vlak om zo de volgende stappen in het afdwingen van de eisen te zetten.

Eengemaakt arbeidersprotest

De werkende bevolking in Bosnië en in de rest van regio beschikt over het wapen van de staking en de algemene staking. Gecoördineerde arbeidersacties in zowel de Federatie als de Republiek Srpska zijn noodzakelijk om alle werkenden te verenigen en om het nationalistische gif van de heersende elite te beantwoorden. De elite zal de nationalistische kaart ten volle uitspelen om de eigen belangen te verdedigen.

Er is een klassenoproep aan de gewone agenten nodig om zo bij te dragen aan het neutraliseren van het repressie-apparaat van de staat. Een verenigde arbeidersbeweging zou de meest progressieve eisen uit Tuzla, Sarajevo en andere steden verder ontwikkelen en uitbreiden tot een strijd tegen het besparingsbeleid van het IMF, voor de verwijdering van de Hoge Vertegenwoordiger van de EU en voor het einde van iedere imperialistische bemoeienis.

De opbouw van een massale arbeiderspartij met een socialistisch programma zou een echt alternatief vormen op de verschillende reactionaire nationalistische partijen en het lokale gangster-kapitalisme. In de plaats van de corrupte etnisch verdeelde regeringsstructuren, zou een onafhankelijke arbeidersbeweging opkomen voor een grondwetgevende vergadering en een arbeidersregering.

De geprivatiseerde bedrijven moeten onder democratisch publiek bezit geplaatst worden als onderdeel van een geplande economie met democratische arbeiderscontrole en -beheer. Dat zou een voorbeeld zijn dat de werkende bevolking doorheen de Balkan zou enthousiasmeren. Op die basis kan de werkende bevolking van alle etnische en nationale achtergronden democratisch en vreedzaam beslissen over haar gezamenlijke toekomst als deel van een vrijwillige socialistische federatie van de Balkan.

Analyse door J. Hird (Socialismo Revolucionario, Spanje).

“Dit is een echte Bosnische lente. We hebben niets te verliezen…” De harde economische situatie, corruptie bij de politici, massale werkloosheid en armoede hebben geleid tot een kookpunt in Bosnië en Herzegovina. Er ontstond een stormachtige beweging die op drie dagen de fundamenten onder de regering lieten beven.

Dag 1: woensdag 5 februari

Afgedankte arbeiders van het geprivatiseerde en nu gesloten chemische bedrijf DITA in het noorden van Bosnië betoogden samen met personeel van drie andere bedrijven. Ze beschuldigden de overheid ervan dat gewoon werd toegekeken terwijl verschillende voormalige staatsbedrijven na de privatisering gewoon de deuren sloten.

“Verkiezingen zullen niets veranderen. Enkel acties zoals deze, en ik vrees dat we nog radicalere acties nodig zullen hebben, kunnen onze politici de aftocht doen blazen”, verklaarde een betoger.

De arbeiders kregen het gezelschap van voetbalfans en van werklozen. Er werden stenen gegooid en banden in brand gestoken. Minstens 20 mensen raakten gewond en er werden een gelijkaardig aantal betogers opgepakt.

Dag 2: donderdag 6 februari

Er was opnieuw een betoging in Tuzla. Het kwam tot confrontaties op straat waarbij 130 gewonden vielen, waaronder 104 agenten. Er werd traangas ingezet toen duizenden betogers regeringsgebouwen in de stad probeerden te bestormen.

De acties in Tuzla vormden de vonk die leidde tot een explosie van het enorme ongenoegen in heel Bosnië. Er werden solidariteitsacties opgezet in de hoofdstad Sarajevo en in de steden Zenica, Bihad en Mostar.

Premier Nermin Niksic hield een veiligheidsvergadering en legde de verantwoordelijkheid voor de onrust bij ‘hooligans.’ Het waren nochtans de arbeiders die de toon zetten. De eerste acties kwamen vooral van arbeiders die afgedankt waren door voormalige overheidsbedrijven die werden geprivatiseerd en vervolgens failliet gingen. Zij werden vervoegd door duizenden werklozen en jongeren. Met een werkloosheidsgraad van 44% vormen werklozen een belangrijke sociale groep in Bosnië. Eén op de vijf mensen leeft onder de armoedegrens. Zelfs wie werkt, moet het vaak stellen met 250 tot 450 euro per maand. Veel arbeiders van DITA werden al twee jaar lang niet betaald!

“Het was onze regering die de bedrijven voor een appel en een ei verkocht en de mensen zonder pensioen, werk of gezondheidsverzekering achter liet”, stelde een 24-jarige werkloze betoger uit Sarajevo.

De regering besloot om de scholen op vrijdag dicht te houden.

Dag 3: vrijdag 7 februari

Tegen vrijdag waren er acties in meer dan 30 Bosnische steden. De betogers probeerden overheidsgebouwen in Sarajevo in brand te steken. Er vielen in de Bosnische hoofdstad 145 gewonden waarvan 93 politie-agenten.

De politie zette rubberkogels en traangas in om de betogers uiteen te jagen toen het presidentieel kantoor werd bestormd om het in brand te steken.

In het voormalige mijngebied Zenica waren er duizenden betogers en vielen er 50 gewonden. Er werd onder meer via Facebook gemobiliseerd. De betogers riepen: “Dieven” en “Revolutie”.

Sakib Kopic, een van de vertegenwoordigers van de arbeiders, stelde dat dit “het antwoord van het volk” was op het falen van de regering om iets te doen aan de aanhoudende economische neergang.

“Dit is een kreet van woede, honger en wanhoop voor de toekomst. Dit heeft zich jaren opgestapeld en het komt nu tot uitbarsten”, stelde de lokale krant Dnevni Avaz in een editoriaal.

Duizenden betogers in Mostar bestormden twee lokale regeringsgebouwen en zetten het gemeentehuis in brand. De politie kwam niet tussen.

Een jonge betoger in Bihac vatte het afgrijzen van de bevolking tegenover de corrupte politieke kaste en hun nepotisme lachend samen: “Waarom is er geen seks in Bosnische regeringsinstellingen? Omdat ze allemaal al familie van elkaar zijn.”

Een zelfgemaakt protestbord in Tuzla had een eenvoudige boodschap: “Ik werk niet. Ik kom hier om de regering kapot te maken.”

Op vrijdag werden regeringsgebouwen in Tuzla plat gebrand. Ooggetuigen vertelden ons dat de oproerpolitie de helmen en beschermende kledij afnam om de betogers door te laten. De politie kreeg daar nadien applaus voor. Betogers en agenten schudden elkaar de hand.

“Ik denk dat dit een echte Bosnische lente is. We hebben niets te verliezen. Er zullen steeds meer betogers zijn, er zijn 550.000 werklozen in Bosnië”, stelde Almir Arnaut, een werkloze econoom en activist uit Tuzla.

In Zenica en Tuzla moesten de politici die verantwoordelijk waren voor de privatiseringen onder druk van het protest ontslag nemen.

Waarom nu? En hoe verder?

De Bosnische werkenden kenden na de burgeroorlog 20 jaar lang miserie. Het waren 20 jaar van massawerkloosheid. De quota om de macht op etnische basis te delen, lieten corrupte politici toe om zichzelf te verrijken in het armste land van Europa. De bevolking was jarenlang terughoudend om in strijd te gaan, de angst voor nieuwe etnische spanningen en oorlog was groot. Maar er zijn grenzen. De privatiseringen en de fabriekssluitingen zijn de druppel die de emmer doen overlopen.

Er is een roep naar arbeiderseenheid in Bosnië. Dat blijkt ook uit de slogans op de sociale media en op de protestborden. Zo was er een bord: ‘Sta op Tito! Zie wat je pioniers doen!’ (de Pioniers vormden de jongerenafdeling van de Communistische Partij onder Tito). Op facebook gaat er een foto van Tito rond. Hij kijkt op zijn uurwerk en zegt: ‘Tijd om terug te keren.’

Het is begrijpelijk dat er een zekere nostalgie voor Tito is, zelfs onder de jongeren. Ouders vertellen aan hun kinderen over de tijd dat iedereen werk, een huis en een toekomst had. Er was dan wel een dictatoriaal stalinistisch éénpartijregime dat de geplande economie in Joegoslavië controleerde, maar op sociaal vlak was het beter dan nu. Het kapitalisme kwam in Bosnië tot stand op basis van een verschrikkelijke burgeroorlog en het heeft de bevolking van het land enkel armoede, corrupte politici en de dreiging van nieuwe etnische conflicten gebracht.

We staan aan het begin van de Bosnische opstand, maar de arbeiders en jongeren streven al naar eenheid. Ze zijn verenigd in hun afkeer en haat tegenover de corrupte regering en de medestanders van dat establishment. Geen enkele politieke partij vertegenwoordigt de arbeidersklasse van Bosnië op dit ogenblik.

Het is significant dat ook in Banja Luka, de hoofdstad van het Servische deel van Bosnië, zowat 300 activisten een vreedzame betoging hielden met een oproep voor eenheid onder alle etnische groepen van Bosnië. Ze stelden: “We zijn allemaal inwoners van Bosnië en kennen hier dezelfde problemen.”

Arbeiders en socialisten vanuit de helen wereld kijken uit naar de Bosnische arbeiders en jongeren in hun strijd tegen privatiseringen en corruptie en voor een betere toekomst. Deze strijd kan enkel tot de nodige conclusies leiden als er een perspectief is van een breuk met het kapitalisme en een strijd voor een socialistische beleid op basis van arbeidersdemocratie. SOLIDARNOST I REVOLUJICA!